Μεταφράζει ο Θεοδόσης Κοντάκης
Το εξαιρετικό αυτό ποίημα του Μ. Λούτσι γράφτηκε την εποχή της κορύφωσης του Κυπριακού αγώνα, το 1956, και συμπεριλήφθηκε στη συλλογή Onore del vero, που εκδόθηκε την επόμενη χρονιά. Όπως αναφέρει στον τίτλο και στη σχετική υποσημείωση ο ποιητής, αφιερώνει το ποίημα στην Ελληνίδα φίλη του και στον αγώνα που συγκλόνιζε την Κύπρο, αλλά και την Ελλάδα.
Ποια είναι όμως η «Νίκη Ζ.»; Πρόκειται για τη σπουδαία μουσικό και λογοτέχνιδα και νεοελληνίστρια Μαργαρίτα Δαλμάτη (το πραγματικό της όνομα ήταν Μαρία-Νίκη Ζωρογιαννίδη), η οποία είχε πλούσια πνευματική και καλλιτεχνική δράση στην Ελλάδα και την Ιταλία. Η Δαλμάτη γεννήθηκε το1921 στη Χαλκίδα και πέθανε το 2009 στην Αθήνα. Σπούδασε τσέμπαλο και παλαιά μουσική στην Ακαδημία «Santa Cecilia» της Ρώμης και, αφού δίδαξε μουσική σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας, επέστρεψε στην Ελλάδα το 1984 και ίδρυσε τη «Σχολή Vignanelli Αθηνών» (ονομάστηκε έτσι, προς τιμήν του Ιταλού δασκάλου της). Το 2007 ίδρυσε τον Σύλλογο Φίλων της Παλαιάς Μουσικής. Παράλληλα, εξέδωσε βιβλία ποίησης, θεάτρου, δοκιμίου κ.ά. Το 1972 έλαβε το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της.
Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη υπήρξε η δράση της σπουδαίας, αν και σχεδόν άγνωστης, αυτής φυσιογνωμίας στην Ιταλία. Δίδαξε ως λέκτορας νέα ελληνικά στο πανεπιστήμιο του Παλέρμο και επικεντρώθηκε στη διάδοση της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην Ιταλία. Ταυτόχρονα, ασχολήθηκε με την κριτική, σε σχέση με την ιταλική λογοτεχνία. Μετέφρασε, στα ελληνικά, ποιήματα του Λούτσι, με τον οποίο ανέπτυξε πλούσια αλληλογραφία για μεγάλο χρονικό διάστημα (1956-1980). Για το έργο της βραβεύτηκε και παρασημοφορήθηκε επανειλημμένως στην Ιταλία, ενώ είναι χαρακτηριστικό και ότι τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο «Citta di Monselice», το μοναδικό -έως και το 1983- βραβείο στην Ευρώπη για λογοτεχνική μετάφραση.
Η αλληλογραφία της Δαλμάτη με τον Λούτσι σώζεται σήμερα σε αρχείο. Ως προς το περιεχόμενο των επιστολών, τουλάχιστον εκείνων που στάλθηκαν από τη Δαλμάτη στα τέλη της δεκαετίας του 1950, τα φιλολογικά θέματα εναλλάσσονται με τα ελληνοκυπριακά πολιτικά ζητήματα. Γενικότερα, η Δαλμάτη, με μαχητικές διαλέξεις και κείμενά της, προσπάθησε να ευαισθητοποιήσει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη για το Κυπριακό ζήτημα. Διετέλεσε, μάλιστα, αργότερα ειδική γραμματέας του Aρχιεπισκόπου Mακαρίου, του οποίου έγραψε και βιογραφία, ενώ τιμήθηκε και με το Βραβείο Κυπριακών Γραμμάτων.
Σε επιστολή που έστειλε η Δαλμάτη στον Λούτσι, με ημερομηνία 2.6.1956, γίνεται μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αναφορά στο ποίημα που δημοσιεύεται εδώ. Χαρακτηριστικά η Ελληνίδα ποιήτρια αναφέρει: «Το να υψώνει κάποιος το δικό μας πόνο σε σύμβολο είναι ωραίο. Το να νιώθεις κιόλας τον πόνο των άλλων είναι θείο», απαντώντας πιθανώς στην αναφορά του Ιταλού ποιητή για την ίδια, ότι «το να υποφέρεις για το δίκιο αλαφραίνει την καρδιά»…
Οι πληροφορίες σχετικά με την αλληλογραφία Μάριο Λούτσι - Μαργαρίτας Δαλμάτη αντλήθηκαν από το άρθρο: Sara Moran, “Margherita Dalmati. Amica di una generazione” στο L’ermetismo a Firenze. Critici, traduttori, maestri, modelli, vol. 1, επιμ. Anna Dolfi, Firenze Studio Press, Firenze 2016, σελ. 417-450.
Σημείωση: Μες στον Απρίλιο του 2019 θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Βακχικόν, μια ανθολογία ποιημάτων του Μάριο Λούτσι σε μετάφραση του Θεοδόση Κοντάκη.
**
Στη Νίκη Ζ. και στην πατρίδα της
[A Niki Z. e alla sua patria ]
Τι φωνή που ακουγότανε να γελά και να ικετεύει
ανάμεσα στα δύο νησιά
και τι συριγμός χελιδονιού που το τοξεύσαν
έρχεται μεσ’ από τα σύννεφα και βάζει τέρμα
στο λήθαργο της ακτής μετά από χρόνια και χρόνια θαλασσινά.
Ποια είσαι; δεν ξέρω, μα σίγουρα κάποια
σαν και σένα μου εμφανίστηκε κάπου αλλού
σε σειρές από πόλεις ιδωμένες και χαμένες
μέσ’ από βροχής πέπλο ή κάτω απ’ τον ουρανό
μοιρασμένο ανάμεσα σε συννεφιά και λιακάδα.
Και σιωπή και κραυγές λαού που πολεμά σε διχάζουν.
Αν εδώ που χτυπούνε
κατά κύματα η θάλασσα κι ο χρόνος
δεν είν’ εύκολο να ξεχωρίσεις
τις αντηχήσεις από τις φωνές -
δε μ’ απατούν τα βογγητά
των αδικοχαμένων - αναγνωρίζω
την ώρα που το κοράκι στενεύει τον κύκλο του
κι άμα φυσά λικνίζεται ο κρεμασμένος.
Πόσο ελαφρά το παίρνεις τούτο το βάρος!
Το να υποφέρεις για το δίκιο αλαφραίνει
την καρδιά, φέρνει δύναμη και μεθύσι
και πιότερο στη χώρα σου, μα και στη δικιά μου, όπου
της οχιάς το δόλωμα σκληραίνει
την οδό∙ κάτω απ’ το διάφανο και φωτεινό προβολέα
όλα είναι μεστά από φως κι απ’ αόρατο σκότος.
Είν’ η εποχή της βροχής και της ευδίας,
των απωλειών και των συναντήσεων∙
κι η θάλασσα, κύμα το κύμα, γελάει και στενάζει.
(1956)
