Λευκάδιος Χερν: Tελευταίος σταθμός: Ιαπωνία

Γράφει ο Αθανάσιος Βαβλίδας

Είναι γνωστή ως η χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και των χρυσανθέμων! Η χώρα των σαμουράϊ και των καμικάζι! Η χώρα της Χιροσίμα, του Ναγκασάκι και της Φουκουσίμα!

Η Ιαπωνία στην ιστορική της πορεία έχει να επιδείξει δυναμισμό και ισχυρή θέληση που φτάνει μέχρι τη σκληρότητα, αλλά και μια ζωηρή αγάπη για τη φύση που φτάνει ως την πλήρη εναρμόνιση μαζί της. Μες από τις αντιφάσεις προβάλλει, τελικά, η αφοσίωση των κατοίκων προς την πατρίδα τους και προς ο,τιδήποτε έπλασε τη μοναδικότητά της διά μέσου των αιώνων, ενώ μεγάλο μέρος του προβληματισμού των ανθρώπων στους τελευταίους δύο αιώνες αφορά τη σύγκρουση με τη δυτική παράδοση και τον τρόπο που αυτή αφομοιώθηκε στην κοινωνία, με τις διακριτικές της διαφοροποιήσεις σε καθένα απ' τα νησιά που την συναποτελούν.

Ασφαλώς και η λογοτεχνία της Ιαπωνίας εκφράζει με διάφορους τρόπους αυτές τις αντιλήψεις. Η μακραίωνη διαδρομή της από τη "Συλλογή των μυρίων φύλλων" του 770 μ. Χ. , την ανθολογία ¨Κοκίνσου" με ποιήματα της μορφής τάνκα, την "ιστορία του πρίγκιπα Γκέντζι" από μια γυναίκα συγγραφέα, την Μουρασάκι Σικίμπου, το "Βιβλίο του μαξιλαριού", επίσης από γυναίκα, τη Σέϊ Σοναγκόν, τα πολεμικά έπη που σηματοδοτούν τη μετάβαση, από τον δωδέκατο αιώνα και μετά, προς μία φεουδαρχική κοινωνία, τα έργα του περίφημου θεάτρου Νο και του θεάτρου καμπούκι, η ποίηση των χαϊ κάϊ, μέχρι τα λογοτεχνικά έργα που σταδιακά αρχίζουν να απευθύνονται από έναν στενό κύκλο αριστοκρατών προς την πολυπληθή αστική τάξη, μας οδηγεί ως το δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα (παλινόρθωση της δυναστείας των Μέιτζι στην εξουσία), όπου έζησε μία μεγάλη μορφή της λογοτεχνίας, ο Γιάκουμο Κοϊζούμι (που σημαίνει "Εκεί που γεννιούνται τα σύννεφα") ή, όπως μας είναι περισσότερο γνωστός, ο Λευκάδιος Χερν.

Γιατί Λευκάδιος και γιατί Χερν. Λευκάδιος διότι γεννήθηκε το 1850 στη Λευκάδα από Ελληνίδα μητέρα και Χερν διότι ο πατέρας του ήταν Ιρλανδός και υψηλόβαθμος χειρουργός του βρετανικού στρατού στα Επτάνησα. Σε ηλικία δύο ετών, ταξίδευσε, ωστόσο, στην Ιρλανδία, γιατί ο πατέρας του έπαιρνε συνεχώς μεταθέσεις, αλλά η μητέρα του δυσκολευόταν να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες στην Ιρλανδία, οπότε την κηδεμονία του ανέλαβε η θεία από τη μεριά του πατέρα του για πολλά χρόνια. Σε ηλικία δεκαέξι ετών, στην αυλή του σχολείου του, τραυματίστηκε και τυφλώθηκε στο αριστερό του μάτι. Αυτό δεν τον εμπόδιζε να είναι άριστος στην αγγλική γλώσσα και να μελετά με ιδιαίτερη αγάπη τη γαλλική λογοτεχνία και την ελληνική μυθολογία. Το 1869 μετανάστευσε στις Η.Π.Α. και συγκεκριμένα στο Σινσινάτι. Εκεί έκανε τον πρώτο, αλλά σύντομο, γάμο του με μια Αφροαμερικανίδα και ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως δημοσιογράφος. Αργότερα πήγε στη Νέα Ορλεάνη όπου διέπρεψε στα τοπικά έντυπα και ανέδειξε τις ιδιαιτερότητες και τον πολιτισμό του τόπου. Στη συνέχεια πέρασε ως ανταποκριτής δύο χρόνια στη Μαρτινίκα, για να καταλήξει στην Ιαπωνία, συγκεκριμένα στο Ματσούε, όπου νυμφεύθηκε για δεύτερη φορά, απέκτησε τέσσερα παιδιά, έγινε καθηγητής αγγλικής λογοτεχνίας στο Τόκυο και έγραψε αρκετά βιβλία για την Ιαπωνία στα αγγλικά, μαρτυρώντας τη βαθιά γνώση και την αγάπη του για τον ιαπωνικό πολιτισμό. Η περιπλάνησή του τόσο στον γεωγραφικό όσο και στο πνευματικό κόσμο ήταν απολύτως συνειδητή και δεν είχε ούτε ίχνος τυχοδιωκτισμού. Ο θάνατός του από καρδιακή ανακοπή το 1904 βύθισε σε πένθος τους οικείους και τους φοιτητές του και έδωσε το έναυσμα για την ευρύτερη αναγνώριση και συμβολή του στο διεθνές λογοτεχνικό στερέωμα, που έχει, σαφώς, οικουμενικό χαρακτήρα και πανανθρώπινες διαστάσεις.

Όσο σημαντική και πρωτοποριακή υπήρξε η συμβολή του Χερν στη δημοσιογραφία, άλλο τόσο σημαντική και διακριτή υπήρξε η συμβολή του στη λογοτεχνία και ιδιαίτερα στο διήγημα. Με αιχμή την ιαπωνική του περίοδο, θα λέγαμε, ότι κατάφερε να ενσωματώσει στοιχεία της ιαπωνικής παράδοσης στην δυτική τεχνική της αφηγηματικής φόρμας μέσα από τον πυκνό και ρέοντα λόγο του (σε αγγλική γλώσσα γραφής). Εισάγει, ωστόσο, μερικές φορές και καινοτόμα στοιχεία, όπως η έντεχνη εμπλοκή του αναγνώστη, η κυκλική φόρμα και οι παρεμβολές που διαγράφουν μια παράλληλη αφηγηματική τροχιά. Η παράδοξη γοητεία που ασκεί επάνω του η χώρα αυτή, μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου σε εσωστρέφεια και ανησυχία για τις εθνικιστικές τάσεις που παρατηρούνται στη χώρα, καθώς η σύγκρουση της παράδοσης με τις δυτικές επιρροές έχει ήδη επεκταθεί. "Διαπιστώνει", όπως σχολιάζει ο μεταφραστής του, Σωτήρης Χαλικιάς, "ότι οι παλαιές συνθήκες επιβιώνουν στα νέα κοινωνικά σχήματα που επιβάλλει η μεταρρύθμιση, ... ότι η αποσύνθεση, δηλαδή, της παλαιάς κοινωνίας υπήρξε επιφανειακή και όχι θεμελιώδης". Μελετά τα βουδιστικά κείμενα και εμβαθύνει στον σιντοϊσμό. Η βουδιστική διδασκαλία αφήνει τα ίχνη της σε κάθε παράγραφο των κειμένων του, από τα τοπωνύμια ως τους καθημερινούς διαλόγους του, ενώ η μετεμψύχωση λαμβάνει πάντα ένα ειδικό βάρος. Οι ευαίσθητες κεραίες του καλλιτέχνη μπόρεσαν να διαβλέψουν με ορθό τρόπο όσα συνέβαιναν και όσα θα ακολουθούσαν στην εποχή του, σε έναν τόπο που γνώρισε στην τελευταία φάση της ζωής του και τον αγάπησε τόσο αυθεντικά ώστε οι ίδιοι οι Ιάπωνες να τον θεωρούν από τους σημαντικότερους συγγραφείς τους και να τον διδάσκουν συστηματικά στα σχολεία τους.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

α. Βιβλία του Λευκάδιου Χερν

β. Βιβλία για τον Λευκάδιο Χερν

Από την προαναφερόμενη βιβλιογραφία διαφαίνεται ότι το ελληνικό ενδιαφέρον για τον Χερν, αφού γνώρισε μια άνθηση στη δεκαετία του 1990, επανήλθε από τα μέσα της δεκαετίας του 2010, προφανώς με αφορμή την ίδρυση του Μουσείου για τον Λευκάδιο Χερν στη Λευκάδα τον Ιούλιο του 2014 και εμπλούτισε τις γνώσεις μας για τη ζωή και το έργο του.