Συνέντευξη στον Νέστορα Πουλάκο
Συζητήσαμε με την ποιήτρια και Θεατρολόγο Ασημίνα Ξηρογιάννη σχετικά με την Ανθολογία που δημιούργησε και φέρει τον τίτλο "To θέατρο στην ποίηση" (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Momentum).
Πώς και πότε ξεκινάει αυτή η ιστορία;
Η ιστορία ξεκινάει από όταν ήμουν φοιτήτρια στη δραματική σχολή «Θέατρο-εργαστήριο»/Εμπρός. Εκεί κάποιοι δάσκαλοί μας μας έβαζαν να δραματοποιούμε ποιήματα που οι ίδιοι επιλέγαμε. Συχνά επιλέγαμε Καβάφη, Ελύτη, Ρίτσο και άλλους. Από τότε υπήρχε μέσα μου το ενδιαφέρον να δω πώς οι δύο τέχνες, το θέατρο και η ποίηση, μπορούν να συνυπάρξουν ή να συνδεθούν με κάποιον τρόπο. Οι δικοί μου άνθρωποι και οι φίλοι μου γνώριζαν αυτή μου την ανησυχία! Και ήξεραν ότι κάπου αυτό θα με οδηγήσει!
Ποιος ο στόχος που έθεσες με την δημιουργία της Ανθολογίας;
Δεν ξεκίνησα με το σκεπτικό να συμπεριλάβω άπαντες όσους έχουν γράψει ποιήματα για το θέατρο. Στόχος μου να δημιουργήσω μια ποιητική ανθολογία με θέμα το θέατρο, η οποία δεν υπάρχει στην ελληνική τουλάχιστον βιβλιογραφία. Μια ανθολογία που θα αποτελέσει πολύτιμη βοήθεια στον φιλόλογο, στον δάσκαλο, τον σκηνοθέτη, τον ηθοποιό, τον συνάδελφο θεατρολόγο και γενικά ένα ερέθισμα για δημιουργία και τροφή για σκέψη σε όσους αγαπούν το θέατρο και την ποίηση.
Πώς εργάστηκες; Bάλε μας μέσα στο εργαστήρι σου.
Έχοντας έντονο το ενδιαφέρον που σου περιγράφω στην πρώτη σου ερώτηση, κάποια στιγμή γύρω στο 2013 ξεκινησα σιγά σιγά, κάνοντας έρευνα, να συγκεντρώνω ποιήματα που είχαν ως θέμα τους το θέατρο, ή είχαν άμεση ή έμμεση αναφορά σε αυτό. Επίσης ποιήματα που μπορεί να μην αναφέρονταν στο θέατρο και τα στοιχεία του, αλλά διέθεταν έντονη θεατρικότητα ή δραματικότητα. Βρήκα πολλά τέτοια ποιήματα Ελλήνων και ξένων ποιητών, ζώντων και τεθνεώτων. Τα χώρισα σε τρεις κατηγορίες. Σε ποιήματα σύγχρονών μου ζώντων ποιητών, σε ποιήματα κλασικών ελλήνων ποιητών και σε ποιήματα κλασικών ξένων ποιητών. Ετσι ξεκίνησα να το μοιράζομαι με φίλους σκέψεις και να δημοσιεύω στο ιστολόγιό μου το Varelaki τέτοια ποιήματα, πιστεύοντας ότι θα δημιουργήσω μια ενδιαφέρουσα διαδικτυακή ανθολογία. Ομως τελικά σκέφτηκα ότι μια δουλειά σαν κι αυτή θα άξιζε να υπάρχει σε έντυπη μορφή οπότε άρχισα να αναζητώ εκδότη. Το παρόν βιβλίο αποτελεί τον πρώτο τόμο της έρευνας. Όσο για τους άλλους δύο, δεν ξέρω πότε και από ποιόν οίκο θα βγουν. Να σημειώσω ότι δεν πήγα από τους ποιητές στα ποιήματα, αλλά από τα ποιήματα στους ποιητές. Δεν ζήτησα να μου γράψουν ποιήματα κατά παραγγελία, αλλά ζήτησα την άδεια των ποιητών όταν ήρθε η ώρα για να τα συμπεριλάβω στην έκδοση. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε από τις εκδόσεις Μοmentum που έχουν σοβαρή παρουσία στον εκδοτικό χώρο! Όταν, πριν από ένα χρόνο και κάτι, πήγα το υλικό μου στην Αγγέλα Γαβρίλη - που γνώριζα ότι συνεργάζεται στενά με τις συγκεκριμένες εκδόσεις - και την ενημέρωσα σχετικά με το θέμα, την έρευνα και τις προθέσεις μου, ενθουσιάστηκε πολύ, το βρήκε πρωτότυπο και στήριξε το project μου, και αφού εξασφαλίστηκε η έγκριση του εκδότη, συνεργαστήκαμε με τρόπο ουσιαστικό για την επιμέλεια της εκτενούς αυτής και απαιτητικής Ανθολογίας!
Ποια η σχέση ποίησης και θεάτρου;
Είναι πολλά που θα μπορούσε κανείς να σημειώσει, θα δώσω εδώ ένα μικρό στίγμα. Οπως όλοι ξέρουμε το θέατρο γεννήθηκε στην αρχαία Eλλάδα! Το δράμα είναι ένα είδος ποίησης κι αυτό, όπως το έπος και η λυρική ποίηση. Μόνο που στο δράμα (από το ρήμα δράω-ω) γίνεται και αναπαράσταση επί σκηνής των πράξεων που περιγράφονται. Οι μεγάλοι αρχαίοι ποιητές μας, κωμικοί και τραγικοί, γέμιζαν το θέατρο τον 5ο αιώνα π.Χ. Ο κόσμος πήγαινε να παρακολουθήσει έργα του Αριστοφάνη, του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευρυπίδη με τη λογική ότι το θέατρο εκείνη την εποχή ήταν σχολείο για του πολίτες. Ποίηση και θέατρο συνομιλούν μέσα στους αιώνες. Οι ποιητές γράφουν στο χαρτί, όπως και οι θεατρικοί συγγραφείς.Όμως, και οι μεν και οι δε τα κοινωνούν στον κόσμο δια του προφορικού λόγου. Οι ποιητές μπορεί να απαγγείλλουν ζωντανά τα ποιήματά τους μπροστά σε κοινό, ενώ οι θεατρικοί συγγραφείς ζωντανεύουν τα έργα τους μέσω του ανεβάσματος μιας θεατρικής παράστασης. Πάντως το σίγουρο είναι πως και οι δύο τέχνες έχουν και επιβάλλεται να έχουν απεύθυνση, δηλαδή οφείλουν να στοχεύουν κάπου και επίσης οφείλουν να έχουν κάτι να πουν. Ακόμα, ο ποιητής συχνά φορά μάσκες-προσωπεία και υποδύεται ρόλους μέσα στο ίδιο του το ποίημα. Δεν είναι λίγοι οι ποιητές που σκηνοθετούν τα ποιήματά τους δημιουργώντας την αίσθηση μέσα σε αυτά ενός σκηνικού χώρου ή μιας υποβλητικής σκηνοθεσίας. Κλασικό παράδειγμα ο Καβάφης, αλλά όχι μόνο! Αντίστροφα, δεν είναι λίγοι οι θεατρικοί συγγραφείς και σκηνοθέτες που υιοθετούν και επιβάλλουν μια ποιητική ατμόσφαιρα μέσα στο έργο ή την παράστασή τους. Εδώ θυμόμαστε τον Λόρκα με το ποιητικό του θέατρο ή τον Σαίξπηρ ή τον Τσέχωφ. Από σκηνοθέτες δεν μπορώ να μην αναφέρω τον δικό μας Λευτέρη Βογιατζή που οι παραστάσεις του χαρακτηρίζονταν από μια ιδιόμορφη ποιητική διάθεση και ένα λοξό ποιητικό βλέμμα. Οι ποιητές του τόμου εμπνέονται από τα υλικά και τις πρακτικές του θεάτρου και συνδιαλέγονται δημιουργικά με αυτά, φιλτράροντας ανάλογα και δίνοντας τις δικές τους ανοίκειες προεκτάσεις και οπτικές αναφορικά με τη μάσκα, τον θίασο, τη σκηνή, τον ηθοποιό, τους κλασικούς ήρωες του αρχαίου ή του σύγχρονου θεάτρου. Κλείνω εδώ αυτό το συνοπτικό σχόλιο με το εξής: To θέατρο συχνά σχολιάζει την ψυχοσύνθεση ενός προσώπου ή μιας ολόκληρης κοινωνίας ή έστω μιας ομάδας ανθρώπων. Kι η ποίηση σχολιάζει, αντανακλά, αφορμάται από την ανθρώπινη κατάσταση και τον ψυχισμό του ατόμου που πάσχει ή δημιουργεί μέσα σε έναν κόσμο με τον οποίο συχνά βρίσκεται σε αντίθεση ή σε ρήξη.
Tι ονειρεύεσαι σχετικά με την ανθολογία;
Ονειρεύομαι πολλά. Θα ήθελα να διαβαστεί πολύ, να μεταφραστεί, θα ήθελα να «ανέβει» επί σκηνής με κάποιον τρόπο, να βρεθούν άνθρωποι που θα κάνουν μια παράσταση ή μια performance. Iσως και 'γω η ίδια να το τολμήσω! Θα ήθελα να αγαπηθεί γενικά!
Eχεις υπάρξει και άλλη φορά ανθολόγος στις εκδόσεις Βακχικόν σε project που είχε πάλι σχέση με το θέατρο.
Ναι, έχω υπάρξει πάλι ανθολόγος το 2015! Δημιουργήσαμε εδώ τους «Μονολόγους Συγγραφέων». Είχα ζητήσει από 10 άντρες και 10 γυναίκες συγγραφείς να γράψουν ένα μονόλογο για τη ζωή και την τέχνη τους. Δεν τους είχα διευκρινήσει αν ήθελα να γράψουν έναν ρεαλιστικό ή έναν φανταστικό μονόλογο, οπότε υπήρξε ποικιλία στον τρόπο αντιμετώπισης του θέματος με πολύ όμορφα αποτελέσματα! Ενα project που πάλι είχε ξεκινήσει από το Varelaki!
Σχολίασέ μου λίγο το εξώφυλλο της ανθολογίας.
Το φιλοτέχνησε με αγάπη και γνώση ο εικονογράφος-σκιτσογράφος Κυριάκος Γουνελάς. Αφαιρετικές γραμμές που παραπέμπουν στο σχήμα του αρχαίου θεάτρου! Λειτουργικό και σύμφυτο με το κλίμα της ανθολογίας.
Οι συμμετέχοντες ήταν συνεργάσιμοι;
Ναι ήταν! Και τους ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη! Να πω εδώ ότι οι συμμετέχοντες είναι άνθρωποι διαφορετικών γενεών, αλλά και «ποιητικών» γενεών, ρευμάτων, σχολών! Και έχει ενδιαφέρον να δει κανείς πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι που έχουν ο καθένας τις καταβολές, τα διαβάσματα, τον βαθμό εμπειρίας του μπορούν και συνυπάρχουν και συνδιαλέγονται και πραγματεύονται το ίδιο θέμα, αλλά από εντελώς διαφορετική σκοπιά ο καθένας.
Γιατί διάλεξες αυτόν τον τίτλο για το βιβλία;
Γιατί θεωρώ ότι εμπερικλείει όλον τον προβληματισμό μου σχετικά με το θέμα. Το θέατρο στην ποίηση! Είναι τίτλος ευρύς που σε οδηγεί να κάνεις ποικίλες συνδέσεις, σκέψεις και συνειρμούς. Επίσης με αυτόν τον ίδιο τίτλο είχα προαναγγείλει και την Ανθολογία στο Varelaki, στην ηλεκτρονική της μορφή αρκετά χρόνια πριν!
Tι θα έλεγες στους αναγνώστες;
Να το προσέξουν ιδιαίτερα αυτό το βιβλίο γιατί πιστεύω ότι μπορεί να κερδίσει κάθε άνθρωπο που τον ένδιαφέρει η σχέση ποίησης και θεάτρου και όχι μόνο. Θα πρότεινα να το προσέξουν και οι κριτικοί!
