Top menu

"Βιβλίο χαρακτήρων": "Η νοσταλγία της απώλειας", του Θεόδωρου Γρηγοριάδη

 

Γράφει ο Γρηγόρης Τεχλεμετζής

Ιστορίες γνωστών ή κατ’ επίφαση γνωστών του συγγραφέα αποτελούν το βιβλίο. Μέσα τους βασιλεύει η νοσταλγία της ευχαρίστησης και ευφραντικές στιγμές που γεμίζουν τη ζωή των περιγραφόμενων ατόμων. Είναι έμμεσα μικρά μαθήματα ζωής και ευτυχίας, προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες διαφόρων χαρακτήρων. Αλλά αυτή η ευτυχία είναι ιδιαίτερη και ξεχωριστή για τον καθένα τους και άπτεται στην ιδιοσυγκρασία, στις επιλογές και στα βιώματά τους. 

(Νοστ)αλγία, δηλαδή άλγος, γλυκόπικρο, μας κομίζει η νέα συλλογή του Γρηγοριάδη. Κάπου χαμηλότονα δεσπόζει η επιθυμία για έρωτα και ζωή, η ανάγκη αυτοκαθορισμού και απόλαυσης, που ουσιαστικά είναι αυτή που πριμοδοτείται και περιγράφεται, υπόκωφα απολαυστικά, χωρίς υπερβολές και βερμπαλισμούς. Σε αυτή τη φιλοσοφία εντάσσονται και οι μικρές ή μεγάλες ανατροπές που υπάρχουν στις ιστορίες. «Η νύφη φύγει» (σ.91) για να διαλέξει τη δική της ζωή, έστω και μέσα στην «παρεκτροπή» της πορνείας. Ο αρχαιολόγος, αφού βρίσκει αυτό που τον εκφράζει, να αναστηλώσει ένα παλιό αρχοντικό του χωριού του, σκοτώνεται ξαφνικά σε ατύχημα («Ο αρχαιολόγος πέφτει», σ.37). 

Ο συγγραφέας, από το οπισθόφυλλο του βιβλίου, μας υποβάλλει τα αυτοβιογραφικά στοιχεία, πραγματικά ή διαθλασμένα, που υποβόσκουν. Έτσι καταμαρτυρείται το επικαιρικό στοιχείο του χρόνου ζωής του και η μερική ή ολική ταύτιση αφηγητή και συγγραφέα. Οπότε παράλληλα  γίνεται μια αποτύπωση των αντίστοιχων εποχών, σε ανθρωπολογικό επίπεδο, μέσα από τους διαγραφόμενους βίους των ηρώων του. Οι εποχές αυτές είναι οι δεκαετίες του εβδομήντα και του ογδόντα και λιγότερο του ενενήντα. Είναι η ένταξη χαρακτήρων μέσα σε εποχές. Παράλληλα παρακολουθούμε τις συγγραφικές ενασχολήσεις του και το πλάσιμο των ηρώων τού βιβλίου του.

 Οι αφηγήσεις αυτές παρουσιάζονται ως αρχειακή μνήμη του, ως παλιές ξεσκονισμένες αναμνήσεις, που καταλήγουν σε γλυκιά ενατένηση των βιωμάτων του. Είναι οι άνθρωποι μέσα από τους τόπους, της Θράκης και της Μακεδονίας, όπου βρίσκεται και ο γενέθλιος τόπος του. Κάποιες μάλιστα φορές το υλικό μοιάζει ηθελημένα αμοντάριστο («Υλικό ιστορίας», σ.46), έτσι ώστε να αποδοθεί πρωτογενώς η συγγραφική πρόθεση και το σκεπτικό δημιουργίας. Οι δυο κεντρικές λέξεις που εστιάζονται στον τίτλο του βιβλίου είναι η «νοσταλγία» και η «απώλεια». Ο συνδυασμός είναι η θύμηση ως απώλεια με τη διαμεσολάβηση του παρόντος καταγραφής, που τροποποιεί και φιλτράρει τα γεγονότα, πολλές φορές εξωραΐζοντάς τα. Η πιστότητα είναι αδύνατη και ίσως απευκταία, όπως μας λέει και ο Καμύ στο απόσπασμα της προμετωπίδας που χρησιμοποιείται στο βιβλίο: «[…] Κανείς δεν τόλμησε ποτέ ν’ απεικονίσει πιστά τον εαυτό του». Άρα ο αναγνώστης αναλαμβάνει εκ προοιμίου τον ρόλο του «τυμβωρύχου» της ζωής του συγγραφέα και των ίσως αληθινών ή ως ένα βαθμό αληθινών ηρώων του. Αυτή είναι κυρίως η κινητήρια δύναμη του αναγνωστικού ενδιαφέροντος και λιγότερο η λιγοστή δράση και οι ανατροπές.  

Η τεχνική γραφής του Γρηγοριάδη είναι μικρά αποσπάσματα συμβάντων και χρονικά άλματα, χωρισμένα σε μικρές ενότητες μέσα στα διηγήματα, καλύπτοντας μεγάλα χρονικά διαστήματα της ζωής των ηρώων του, που τελικά συνιστούν μια ολοκληρωμένη ιστορία που διασχίζει τον χρόνο. Μπορούμε να πούμε ότι περιγράφονται οι άνθρωποι μέσα στον χρόνο και υπό την επήρεια γεγονότων χρονικά παραταγμένων, συνήθως με γραμμικό τρόπο. Απομονώνονται μόνο τα ουσιώδη και τα πιο απαραίτητα στοιχεία και οι χαρακτήρες περιγράφονται σφαιρικά αλλά όχι με λεπτομέρεια. Κάλλιστα θα μπορούσε, με μεγάλη ανάπτυξη των υποθέσεων των διηγημάτων του, να προκύψουν μυθιστορήματα, αλλά δεν είναι αυτός ο συγγραφικός στόχος. Παρά ταύτα, κάποιες στιγμές περιγράφονται και λεπτομέρειες, προσεκτικά όμως επιλεγμένες.  

Η διαφορετικότητα και η δυσκολία κατανόησης και αποδοχής της, είτε φυλετική («Μήπως είμαι Άραβας;», σ.229), είτε σεξουαλική («Αδιευκρίνιστες παθήσεις αντρών», σ.198) είναι μερικά από τα θέματά του, όπως και οι πολλαπλές φοβίες που δημιουργούν οι προκαταλήψεις. Οι περισσότεροι ήρωές του ξεφεύγουν από το συνηθισμένο. Επιλέγονται χαρακτήρες που έχουν κάτι το ιδιαίτερο και σε λιγότερο ή περισσότερο βαθμό ιδιότυπα συμβάντα. 

Συνοψίζοντας, θα χαρακτήριζα το έργο ως «βιβλίο χαρακτήρων», μια και εκεί κυρίως επικεντρώνεται ο στόχος του.