photo © Στράτος Προύσαλης
Συνέντευξη στον Θανάση Βαβλίδα
Συνομιλήσαμε με τον Τουρκοκύπριο συγγραφέα, ποιητή, μεταφραστή και εκδότη Γκιουργκέντς Κορκμάζελ -μέλος του Δ.Σ. της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου-, με αφορμή την έκδοση στα ελληνικά του ανθολόγιου ποιημάτων του "Η τελευταία μέρα του Αρθούρου Ρεμπώ στο νησί" (εκδόσεις Βακχικόν).
Ξεκινώ τη συνέντευξή μας - ή διάλογο, αν προτιμάτε - με το ερώτημα, τι σημαίνει ποίηση για εσάς και πόσο σημαντική είναι για τη ζωή σας.
Δυσκολεύομαι να δώσω κάποιον ορισμό. Η ποίηση είναι για μένα σημαντική, αλλά η φύση είναι σημαντικότερη. Είμαι ένας φυσιολάτρης, αγαπώ τις υπαίθριες δραστηριότητες και σπορ, μου αρέσει να βρίσκομαι κοντά στη φύση, γράφω για την οικολογία, στενοχωριέμαι για τις καταστροφές που γίνονται, για τη ρύπανση των θαλασσών. Μερικές καταστροφές είναι μη αναστρέψιμες. Στην Κύπρο έχουν υποστεί ζημιές πολλά βουνά και δασικές περιοχές. Είμαι άθεος, αλλά πιστεύω στη φύση. Ασπάζομαι αυτό που έλεγαν οι κάτοικοι του Αμαζονίου : "Ο Θεός είναι ανώτερο ον, αλλά το Δάσος είναι ανώτερο απ' τον Θεό". Γνωρίζετε ότι η τουρκική γλώσσα έχει σχέση με το σαμανισμό; Ο σαμανισμός συνδέεται με τη φύση.
Στην κυπριακή φύση, τι είναι αυτό που επιζεί ακόμα σε σχέση με τις παιδικές σας μνήμες;
Α! Έχουν αλλάξει πολλά! Το χωριό που μεγάλωσα επεκτάθηκε, οι πόλεις θέριεψαν, τα τοπία παρέμειναν όπως ήξερα, αλλά ασχήμυναν..., εκείνο που μπορεί κανείς να κάνει ακόμα, είναι να κόβει καρπούς από δέντρα στο διάβα του!
Δεν ξέρω πόσο ποιητικά μπορούν να είναι όλ' αυτά, αλλά εσείς, πώς πιστεύετε ότι η ποίηση οδηγεί τον πολιτισμό σ' έναν κόσμο συγκρούσεων, αντιφάσεων και περιβαλλοντικών επεμβάσεων;
Πιστεύω ότι η ποίηση αφυπνίζει την κοινωνία για τα προβλήματα που την ταλανίζουν. Η ποίηση φέρει χρησμούς, προειδοποιεί για το μέλλον, είναι εγγύτερα στη φύση. Στον πεζό λόγο δε θα συναντήσετε συχνά δέντρα, φεγγάρι, αστέρια. Εγώ, όταν έφθασα στην Αθήνα, ήταν πανσέληνος και καθόμουν να την απολαύσω.
photo © Στράτος Προύσαλης
Οι πόλεις δε μας απομακρύνουν από τη φύση;
Στην πόλη αναγκάζεσαι να κινητοποιήσεις τη φαντασία σου. Κι ακόμα, οι δεσμοί σου με τη φύση γίνονται ισχυρότεροι, ακριβώς επειδή σου λείπει. Η ποίηση προσπαθεί να καλύψει αυτό το κενό, αυτό που σου λείπει. Όλο αυτό σμιλεύεται με το χρόνο. Το είδος της σχέσης που αποκτάς έχει ως βασική του συνισταμένη τη διάρκεια μέσα στο χρόνο. Δε γράφεις για κάτι τη στιγμή που συμβαίνει. Για παράδειγμα, όταν κάνεις έρωτα, δε γράφεις για έρωτα εκείνη τη στιγμή.
Γράφετε ποίηση, γράφετε διηγήματα... σας ελκύουν, λοιπόν, οι μικρές φόρμες;
Ναι! Θέλω να έχει ένταση ό,τι γράφω κι αυτό το πετυχαίνω με τις μικρές φόρμες. Ουσιαστικά, είναι μία πρόκληση. Μου αρέσει ο μινιμαλισμός. Δε μου αρέσουν οι πολλές εξηγήσεις. Όπως στα γιαπωνέζικα χαϊκού που πρέπει μέσα σε τρεις γραμμές να συμπυκνώσεις αισθήματα, εντυπώσεις, προοπτικές.
Ο βασικός φορέας όλων αυτών είναι η γλώσσα. Ποια είναι η σχέση σας με τις γλώσσες; Γεννηθήκατε στην Κύπρο, αλλά ζήσατε για κάποιο διάστημα στη Φετίγιε, στην Κωνσταντινούπολη, στο Λονδίνο, στο Μάντσεστερ και πάλι πίσω στην Κύπρο.
Στην καθημερινή μου ζωή συναναστρέφομαι με τρεις γλώσσες: τουρκικά, ελληνικά, αγγλικά. Η μητρική μου γλώσσα είναι η τουρκική, γράφω στα τουρκικά. Ζώντας για ένα διάστημα στην Αγγλία, ένιωσα την ανάγκη να γράψω στα αγγλικά για να εκφραστώ και να πειραματιστώ. Μάλιστα, αυτά τα ποιήματα τα έστελνα στην αρχή σε φίλους για να μου πουν τη γνώμη τους για τη γλωσσική μου έκφραση. Στο μεταξύ, υπήρχαν πολλοί ποιητές που μ' ενδιέφεραν, αλλά δεν ήταν μεταφρασμένοι στα τουρκικά, ενώ στην αγγλική γλώσσα έχουν μεταφραστεί σχεδόν όλοι. Τα αγγλικά είναι μέρος της κυπριακής κουλτούρας και η δική μου κουλτούρα έχει έναν κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.
photo © Στράτος Προύσαλης
Τελικά ποια θεωρείτε δική σας πατρίδα: την Κύπρο, την Αγγλία, τον κόσμο όλο;
Έχω πολλούς αγαπημένους τόπους, αλλά μία πατρίδα: την Κύπρο. Εύχομαι κάποτε να ενοποιηθούν τα δύο κομμάτια της, προσπαθώ μαζί με άλλους για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η αλήθεια είναι ότι οφείλω πολλά σε διαφορετικούς τόπους, αλλά η Κύπρος είναι η μεγάλη μου αγαπημένη. Όταν πεθάνω, επιθυμώ να ενταφιαστώ στην Κύπρο.
Στην ποίησή σας αναφέρεστε συχνά στο θάνατο, κρίνοντας από τ΄ ανθολογημένα ποιήματα του βιβλίου που εκδόθηκε. Τι σημαίνει o θάνατος για εσάς: τη λήθη, την καταστροφή, την πλήρη έλλειψη ελπίδας στις νέες γενιές;
Ο θάνατος είναι ένα ακόμη ταμπού για τον πολύ κόσμο. Ωστόσο, αποτελεί κομμάτι της ζωής μας. Πιστεύω ότι είναι καλό να ξέρεις που θα ταφείς όταν έρθει η ώρα. Αλλά ο κόσμος γυρίζει την πλάτη του στο θάνατο. Κάνουν όνειρα, μαζεύουν πράγματα, αποθεώνουν τον έρωτα, πιστεύουν ότι είναι αθάνατοι.
Υπάρχουν, ωστόσο, εκείνοι που γνωρίζουμε ότι πέθαναν και εκείνοι που αγνοούνται εδώ και δεκαετίες.
Οι αγνοούμενοι είναι ένα θέμα που μ' έχει απασχολήσει αρκετά. Είχα δει νεκρούς από πολύ μικρή ηλικία κι αναρωτιόμουν - με αφέλεια τότε - ποιος σκοτώνει, ποιος είναι εχθρός μας; Πώς γίνεται να σκοτώνονται σαν τις μύγες τόσοι αθώοι άνθρωποι; Το κακό είναι πιο παράξενο απ' το καλό. Σκεφθείτε ότι η νούμερο ένα επικερδής επιχείρηση στον κόσμο είναι η παραγωγή όπλων. Και μάλιστα, στον πόλεμο σε σκοτώνουν με τη θέλησή σου!
Ας περάσουμε τότε σε κάτι εντελώς διαφορετικό: το ρόλο της αγάπης στη ζωή σας.
Οπωσδήποτε είναι πολύτιμο κομμάτι της ζωής μου. Έχω κάνω δύο σημαντικές σχέσεις με γυναίκες στη ζωή μου, την πρώτη με Αγγλίδα και τη δεύτερη, που διανύει ήδη το δωδέκατο έτος, με Αγγλοκύπρια. Πριν απ' όλα, η ίδια η ποίηση προέρχεται από την αγάπη. Όμως, πολλοί ποιητές στέκονται μόνο στο συναίσθημα που απορρέει απ' αυτήν. Γράφουν για το κεφάλι, όχι για το κορμί. Εγώ επικεντρώνομαι στην ερωτική πλευρά. Και γνωρίζετε, βέβαια, ότι για τους μουσουλμάνους το σεξ είναι ταμπού. Εγώ με την ποίησή μου τους προκαλώ από αμηχανία έως ενόχληση.
Διάβασα στο βιογραφικό σας ότι έχετε μεταφράσει τον Τουρκοκύπριο ποιητή Τανέρ Μπαϊμπάρς (1936 - 2010), του οποίου μια συλλογή υπό τον τίτλο "Γράμματα στην πατρίδα" κυκλοφόρησε πρόσφατα σε μετάφραση Αγγελικής Δημουλή από τις εκδόσεις Βακχικόν. Τι είναι αυτό που ελκύει το ενδιαφέρον σας στην ποίησή του;
Είναι, ίσως, ο δημοφιλέστερος Τουρκοκύπριος ποιητής. Μου αρέσει η σχέση του με τη φύση, ειδικά οι εικόνες του με τις αλεπούδες, οι υπέροχες μεταφορές του. Ο Μπαϊμπάρς γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κύπρο όταν ήταν υπό αγγλική διοίκηση κι έτσι έλαβε αγγλική παιδεία. Έτσι, όταν πήγε στην Αγγλία, αισθανόταν ότι βρίσκεται σε οικείο περιβάλλον. Ο ίδιος επέλεξε να γράφει στην αγγλική και όχι στην τουρκική γλώσσα.
Έχετε άλλες μεταφράσεις;
Ναι, έχω μεταφράσει, για παράδειγμα, όλα τα ποιήματα που έγραψε ο Λώρενς Ντάρελ όταν ήταν στην Κύπρο. Μου αρέσει, επίσης, να μεταφράζω νέους ποιητές.
Ποιους ποιητές θαυμάζετε; Διακρίνω κάποια προτίμηση στη γαλλική ποίηση.
Θαυμάζω ποιητές από πολλές γλώσσες, από Αγγλία, Ρωσία, Ελλάδα, Σκανδιναβικές χώρες. Από τους Γάλλους έχω ιδιαίτερη συμπάθεια στον Ρενέ Σαρ και στον Αρθούρο Ρεμπώ. Και από τους Έλληνες τον Καβάφη περισσότερο από τους Ρίτσο, Ελύτη, Σεφέρη, γιατί προέρχεται από τους Έλληνες της διασποράς, ήταν, δηλαδή, εκτός του ελληνικού κέντρου. Με τους Τούρκους ποιητές, τώρα, δε μοιραζόμαστε την ίδια κουλτούρα. Αισθάνομαι τους Τουρκοκύπριους πιο κοντά μου.
Γιατί σε πολλά εξώφυλλα βλέπω το όνομά σας χωρισμένο στη μέση; Τι σημαίνει τ' όνομά σας σε μετάφραση;
Το πρώτο συνθετικό του ονόματός μου, το Guer, σημαίνει πυκνός, αλλά και χοντροκέφαλος. Το δεύτερο συνθετικό, το Genc σημαίνει νέος. Κανονικά γράφεται ως μια λέξη, αλλά εγώ το χωρίζω για να θυμίζει συμβολικά τη διαιρεμένη Κύπρο.
Τι πιστεύετε για τον σύγχρονο κόσμο;
Δε μου αρέσει το καπιταλιστικό σύστημα. Οι άνθρωποι εργάζονται, μερικοί βγάζουν αρκετά χρήματα, αλλά κανείς δεν είναι πραγματικά ευτυχισμένος. Λατρεύω τη διαφορετικότητα, την ποικιλομορφία του κόσμου χωρίς διακρίσεις.
Εδώ ολοκληρώνουμε τη συνομιλία μας. Σας ευχαριστούμε πολύ.
Κι εγώ, που μου δίνετε την ευκαιρία να προβάλλω τις απόψεις και το έργο μου.
