Πρώτα οι λέξεις ενεργούν
και μετά μιλάνε.
Όταν όλα μοιάζουν χαοτικά,
η επιστήμη υποθέτει, ο πολιτικός χειρίζεται,
ο παπάς διαολίζεται και ο επιχειρηματίας γίνεται
μαυραγορίτης.
Μονάχα ένας ζωγράφος ποιητής μπορεί και πηγαίνει.
Ο Γιάννης Σμίχελης, όπως είναι το όνομα με το οποίο υπογράφει το βιβλίο του, παραδίδει στους αναγνώστες την ποιητική του Σκοτεινή κουκκίδα, μια συλλογή σε τρία μέρη -Πικρή θλίψη, Φιλική σπορά, Φωτεινή αγάπη- για την οποία μας λέει: "προσπάθησα να εμβαθύνω στον ποιητικό εαυτό μου συνδυάζοντας τον κομμουνισμό ως ιδεολογία, τον σουρεαλισμό ως μέσο έκφρασης και τον διαλογισμό ως μέθοδο αυτοπροσδιορισμού". Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου ο ποιητής Γιάννης Σμίχελης, μας δίνει την ευκαιρία να τον γνωρίσουμε απαντώντας στις ερωτήσεις του περιοδικού Vakxikon.gr.
Η ποιητική σας συλλογή «Σκοτεινή κουκκίδα» μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν. Τι σηματοδοτεί για εσάς, πώς νιώθετε που την κρατάτε στα χέρια σας;
Είναι το πρώτο ολοκληρωμένο ποιητικό μου έργο παρότι έχω ήδη κυκλοφορήσει πρωτύτερα τέσσερα βιβλία ως Γιάννης Σμίχελης ή ως Νεφέλη Σμίχελη. Γράφτηκε σε πολύ μεγάλη υπερένταση λόγω του θανάτου του πιο κοντινού φίλου που είχα ποτέ και τον οποίο για προσωπικούς λόγους δεν είχα συναντήσει τα τελευταία είκοσι χρόνια. Εντούτοις στην πρώτη ενηλικίωση από τα είκοσι στα τριάντα βιώσαμε πολύ έντονες καταστάσεις και κυρίως στοχαστήκαμε πάνω σε αυτές. Οι ολονύχτιες συζητήσεις μας με μπόλιασαν με μια αίσθηση ελευθερίας που έσωσε την ακεραιότητα μου ως άνθρωπος.
Γιατί «Σκοτεινή κουκκίδα»; Τι «δένει» τα ποιήματα αυτής της συλλογής;
Μέσω του διαλογισμού βυθίστηκα στο εσωτερικό μου σκοτάδι. Ασκούμαι συστηματικά στην πνευματική αυτοσυγκέντρωση με επαγγελματική καθοδήγηση. Είχα μεγάλη δυσκολία να προσδιορίσω το κέντρο μου γιατί τα στρώματα των εμπειριών μου το είχαν κρύψει. Ο διαλογισμός με βοήθησε ώστε να ορίσω τα κατάλληλα κριτήρια της εσωτερικής μου αναζήτησης και να φτάσω τελικά στην ουσία του εαυτού μου. Ενώ ήμουν ένα σφουγγάρι που ρουφούσε τα πάντα κατάφερα να ορίσω τι με κρατάει ζωντανό, υγιή, δημιουργικό. Έτσι προέκυψε και το τρίτο μέρος της συλλογής η φωτεινή αγάπη. Η κουκκίδα προέκυψε από την υποστήριξη που λαμβάνω εδώ και τρία χρόνια από την κυρία Κουκίδου την υπεύθυνη του λογοτεχνικού περιοδικού Κουκιδάκι. Μου πρόσφερε και προσφέρει τον ζωτικό χώρο που χρειάζομαι για να εκφράζομαι δίχως να με περιορίζει. Κι έτσι χάρη στις δημοσιεύσεις μου στο εν λόγω περιοδικό εξελίχθηκε και η ποίησή μου. Μάλιστα παράλληλα με την κυκλοφορία του βιβλίου από τα τέλη Δεκεμβρίου θα αναρτώνται στο Κουκιδάκι ποιήματα που αφορούν ανθρώπους που γνώρισα και χάθηκαν νωρίς πριν ολοκληρώσουν τον κύκλο της ζωής τους και για τους οποίους έφερα στην μνήμη πολύ έντονες στιγμές σαν να ένιωθα ως ξενιστής τους επί της γης. Το έργο αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο η Πικρή θλίψη αφορά τα κακώς κείμενα της ζωής μου και της ελληνικής κοινωνίας όπως τα αντιλαμβάνομαι. Το δεύτερο η Φιλική σπορά σχετίζεται με τις κοινές εμπειρίες μας με τον Μάνο και με την μαγιά που δημιουργήθηκε μέσω αυτών. Ουσιαστικά οι κοινές μας αναζητήσεις όρισαν τον προσανατολισμό μου σαν άνθρωπο και έκτοτε τον ακολούθησα με συνέπεια ασχέτως τιμήματος. Το τρίτο μέρος είναι η Φωτεινή αγάπη και είναι το έργο που προέκυψε μέσω της γιόγκα και του διαλογισμού, ως η διέξοδος σε όλα τα ζητήματα που με αφορούσαν ως άτομο.
Είναι η τέταρτη ποιητική σας συλλογή. Νιώθετε ότι έχετε διαφοροποιηθεί ποιητικά;
Όπως σας είπα και παραπάνω αυτή η συλλογή είναι η πρώτη ολοκληρωμένη. Είμαι ακόμα στην αρχή. Οι προηγούμενες συλλογές είναι απόπειρες, πειραματισμοί, κύριο ερώτημα έθετα το γιατί γράφω ποιήματα. Με την σκοτεινή κουκκίδα πια ξέρω πως όλη η συναισθηματικότητα μου μπορεί να διοχετευτεί στην ποίηση. Με το πέρασμα των χρόνων διαπίστωσα πως με κάθε ευκαιρία γράφω ένα ποίημα, στην κάθε κομβική, δύσκολη, αμφίσημη, συγκεχυμένη κατάσταση. Μπορώ και δίνομαι ολόκληρος σε αυτό. Όλη η ενέργεια μου συγκεντρώνεται στην συγγραφή του και δεν εξαντλούμαι. Αντίθετα γαληνεύω, αντλώ δύναμη και προχωράω. Σ' αυτή την συλλογή προσπάθησα να εμβαθύνω στον ποιητικό εαυτό μου συνδυάζοντας τον κομμουνισμό ως ιδεολογία, τον σουρεαλισμό ως μέσο έκφρασης και τον διαλογισμό ως μέθοδο αυτοπροσδιορισμού. Βυθίστηκα στον εσωτερικό μου κόσμο για να προσεγγίσω όχι μόνο τα συστατικά της προσωπικότητας και του χαρακτήρα μου αλλά το κυριότερο τις κρυμμένες εικόνες που έχω διαμορφώσει για την κοινωνική πραγματικότητα που ζω. Η ενδοσκόπηση μπορεί να συμβάλλει στην διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης και το άτομο να συλλάβει ότι είναι πρώτα κοινωνός και μετά ιδιώτης. Κάτι που σήμερα δεν είναι καθόλου δεδομένο. Δεν ζούμε μόνοι μας ακόμη κι όταν
είμαστε. Πάντα υπάρχει ο άλλος και η ομάδα όπως επίσης και το σύνολο μέσα και όχι μόνο απέναντι μας.
Τι ήταν αυτό που αρχικά σας οδήγησε στην ποίηση; Και τι κατέληξε η ποίηση να σημαίνει για εσάς προσωπικά;
Στα τριάντα μου βρέθηκα στο πρώτο μεγάλο αδιέξοδο κι έκανα πισωγύρισμα στην ζωή μου. Τότε σε αυτό το πρώτο αδιέξοδο άρχισα να γράφω ποιήματα συνήθως στα μπαρ αφού είχα καταναλώσει αρκετή ποσότητα αλκοόλ . Στα σαράντα μου βρίσκομαι στο νέο αδιέξοδο λόγω της οικονομικής κρίσης κι αποφασίζω να μεταναστεύσω. Σε αυτά τα δέκα χρόνια έχω βρει το ψευδώνυμο μου, Σμίχελης σημαίνει σχιζοφρενικό μέλι, και μαζί με την συνδημιουργό μου έχουμε δημιουργήσει την Νεφέλη Σμίχελη η οποία με βοήθησε να εξερευνήσω την θηλυκή μου διάσταση. Σε αυτή τη δεκαετία όλα τα αναπάντητα ερωτήματα που είχαν μείνει ως απωθημένα λόγω της διακοπής των μεταπτυχιακών σπουδών μου, τέθηκαν με ποιητικό τρόπο. Στην Γερμανία βρέθηκα σε ένα περιβάλλον εντελώς νέο και βίωσα τα όρια του εαυτού μου. Πέρασα μια φάση κατάθλιψης μέχρι να με επαναπροσδιορίσω και άλλαξα τα πάντα στον τρόπο ζωής μου. Αλλαγή επαγγέλματος, απεξάρτηση από αλκοόλ, τσιγάρο και κρεατοφαγία, ριζική αλλαγή κοινωνικού περίγυρου, συστηματική ενασχόληση με γιόγκα και διαλογισμό με στόχο την εσωτερική μου ισορροπία. Ήταν μια προσωπική επανάσταση που πέτυχε. Όλη αυτή η πορεία συμπυκνώνεται σε ποιήματα αλλά ταυτόχρονα η νέα οπτική που διαμόρφωσα εκφράζεται με ποιήματα. Στην ποίηση μπορεί ο ποιητής με δέκα προτάσεις να σταλάξει όλο το είναι του μιας συγκεκριμένης στιγμής και να συνδεθεί με το άπειρο. Ταυτόχρονα μπορεί να γράφει ποιήματα δίχως περιορισμούς και φόρμες. Ελεύθερα. Το μέτρο και ο ρυθμός, οι ομοιοκαταληξίες και γενικά οι κανόνες της ποιητικής αρμονίας σε μια συγκεκριμένη περίοδο είναι μόνο ένας μπούσουλας.
Τι είδους ποίηση σας αρέσει να διαβάζετε; Θα λέγατε ότι έχετε επιρροές;
Η δεύτερη μάνα μου από μωρό μου τραγουδούσε «τα ματόκλαδα σου λάμπουν» του Βαμβακάρη. Στην εφηβεία μου γνώρισα το ελληνικό έντεχνο τραγούδι και την μελοποιημένη ποίηση. Άκης Πάνου, Άλκης Αλκαίος και Νίκος Γκάτσος ήταν τα ευαγγέλια μου. Στην μετεφηβεία μου, διαμόρφωσα το φαντασιακό μου μέσω αυτών. Αλλά με όλα τα τραγούδια ονειρευόμουν στο ξύπνιο μου, έπλαθα ολόκληρες φανταστικές ιστορίες ανομολόγητες που αυθόρμητα επιδίωκα να τις πραγματοποιήσω. Το ερωτικό του Αλκαίου, το άσπρο περιστέρι του Γκάτσου και τα όνειρα που χτίζονται του Ακή Πάνου με τρελαίνουν μέχρι σήμερα. Είναι τα καύσιμα της ψυχής μου. Από τους ποιητές έχω ξεχωρίσει σε τριάδες Λειβαδίτη, Σαραντάρη, Πωλ Ελυαρ. Τσβεταγιεβα, Λορκα, Μπρέχτ. Πούλιο, Γιώργο Κακουλίδη και Δάγλα. Και η κορυφαία τριάδα όλων των εποχών είναι Όμηρος, Δάντης, Νερούδα. Αλλά Ρίτσος, Καρυωτάκης και Βάρναλης μ' έχουν με πολύ ιδιαίτερο τρόπο επηρεάσει. Πάντως δεν έχω αφοσιωθεί σε κάποιον ιδιαίτερα. Μπορώ να πω πως είμαι εντελώς απρόβλεπτος με το διάβασμα μου και γι' αυτό σε διαρκές ψάξιμο. Νιώθω σαν ένας μάστορας στα συντρίμμια ενός κόσμου όπου βρίσκει τα κατάλληλα κομμάτια και φτιάχνει τα δικά του εργαλεία για να επιβιώσει. Σήμερα βιώνουμε την παρακμή των εθνικών γλωσσών. Νομίζω πως ο μεσοπόλεμος ήταν η μεγάλη δημιουργική έκρηξη της ποίησης. Κατόπιν παρά κάποια λαμπρά παραδείγματα άρχισε η ποιότητα να πέφτει. Ο ελεύθερος στίχος ή τα πεζοποιήματα δίνουν την δυνατότητα μιας ελεύθερης έκφρασης και την ανάδειξη της εσωτερικότητας και της υποκειμενικότητας. Επίσης οι πειραματισμοί με αναμείξεις διαφορετικών γλωσσών όπως και η δυνατότητα ποιητικών διηγημάτων ακόμη και δοκιμίων ευνοούνται χάρη στον ελεύθερο στίχο που δεν καταργεί τις προηγούμενες έμμετρες φόρμες αλλά επιτρέπει μια γόνιμη αυθαιρεσία με βάση το ένστικτο, την διαίσθηση, την έκλαμψη το αυθόρμητο, το πηγαίο και πρωτογενές. Κατά την ταπεινή μου άποψη οι σημερινοί ποιητές διαδραματίζουν τον ρόλο των ανώνυμων ποιητών της δημοτικής παράδοσης. Διαμορφώνουμε το νέο πρωτόλειο ποιητικό σώμα στο διαδίκτυο, αυτό που απευθύνεται ανώνυμα στις μάζες. Η ποίηση με κεφάλαιο θα έρθει κατόπιν όταν ωριμάσουν οι συνθήκες για ένα νέο μοντέλο τρόπου ζωής της ανθρωπότητας πάνω σε μια νέα παραγωγική διαδικασία και με μια απελευθερωτική κοινωνική οργάνωση όπου το κοινό και το εμείς θα δίνει δυνατότητες ανάπτυξης του ιδιώτη και του ατόμου καθολικά και στην βάση των πανανθρώπινων δικαιωμάτων του ανθρώπου. Σήμερα βιώνουμε την πρώτη φάση της μετάβασης, εκείνη της παρακμής του σαπίσματος του παλαιού κόσμου. Βιώνουμε ένα διαρκές χάος γύρω, πέρα και μέσα μας. Προχωράμε στα τυφλά και ο ποιητής χάρη στην τρέλα του και το ατίθασο χαρακτήρα του με την επιθυμία ν' αγκαλιάσει το σύνολο μπορεί και ψυχανεμίζεται, υποψιάζεται, δεν υποκινείται από ιδιοτέλεια. Αυθεντικός ποιητής σημαίνει ανιδιοτελή παραβατικότητα των κανόνων εκμετάλλευσης για την αναζήτηση της ελευθερίας μέσα στο ζόφος.
Αν μπορούσατε να προσδιορίσετε την ποίηση με ένα μόνο επίθετο ποιο θα ήταν αυτό και γιατί;
Δεν υπάρχει ένα επίθετο αλλά μια φράση: της σιωπής οι μονόλογοι ή άκομψα παραληρήματα.
