Γράφει η Λίνα Βαταντζή
Για να δημιουργηθεί μια κοινή ποιητική συλλογή χρειάζεται ψυχή. Πρέπει να αφαιρεθεί η αλαζονεία της ποιητικής υπεροψίας και να υπάρξει μια αγαστή συνεργασία που στοχεύει στη διαμόρφωση και την εξέλιξη της ποίησης. Η Εορδαία Γη ή Αναζητώντας τον χαμένο μας χρόνο των Χρήστου Τουμανίδη και Γιώργου Δελιόπουλου είναι άριστο αποτέλεσμα συνύπαρξης ποιητικής, είναι μια ευτυχής ποιητική συνομιλία.
Η Εορδαία Γη είναι ένας συγκεκριμένος τόπος στη δυτική Μακεδονία. Πώς έγινε κοινός τόπος συνάντησης των δύο ποιητών; Η κοινή παράμετρος είναι το φως του τόπου που συνδέει τους δύο ποιητές και τους οδηγεί στον χώρο και τον χρόνο της ζωής και της ποίησης.
Μελετώντας την ποιητική συλλογή, αναρωτήθηκα για την πηγή της οικειότητάς μου με τα ποιήματα. Ο επεξηγηματικός τίτλος, Αναζητώντας τον χαμένο μας χρόνο, μού θύμισε τη δική μου Εορδαία Γη, τους Πύργους Εορδαίας, από όπου ξεκίνησε ο προπάππους μου Φίλιππος για να εγκατασταθεί στη γειτονική Ημαθία. Υπάρχει δηλαδή χωροχρονική σύνδεση με τον Χρήστο Τουμανίδη, που γεννήθηκε από πόντιους πρόσφυγες στη Λιθαριά Πέλλας και αφού έζησε για λίγο στη Νάουσα, τη δική μου γενέτειρα, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα. Από την άλλη, ο Γιώργος Δελιόπουλος, από την Αλεξάνδρεια Ημαθίας ζει πλέον μόνιμα στην Κοζάνη. Έχοντας κοινά χωροχρονικά βιώματα, μπορώ να αντιληφθώ καλύτερα το μεγαλείο του κοινού πονήματος. Μπορώ να αντιληφθώ την αγάπη και τη λύπη που φωλιάζει στην ποίηση αυτή, την υπερηφάνεια και την αγωνία των δυο ποιητών και τον τρόπο που εκφράζονται μέσα από την ποίησή τους. Και κυρίως, την αρμονία που διαχέεται στο κοινό τους πόνημα.
Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής είναι Εορδαία Γη, ενώ υπάρχει και επεξηγηματικός τίτλος Αναζητώντας τον χαμένο μας χρόνο, φράση δανεισμένη από τον Μαρσέλ Προυστ (Από τη μεριά του Σουάν). Με αφορμή την ευλογημένη Εορδαία, οι δύο ποιητές περιγράφουν τον πραγματικό τόπο, ο καθένας από τη δική του οπτική γωνία και συνεχίζουν μεταφορικά, υψώνοντας την Εορδαία σε τόπο ονείρων, στόχων και συλλογισμών.
Η κοινή ποιητική συλλογή αποτελείται από τρία μέρη και 70 συνολικά ποιήματα. Ο κάθε ποιητής μιλά για τη δική του Εορδαία Γη, ενώ στο τέλος της συλλογής αποκαλύπτεται η κυριολεκτική ποιητική συνύπαρξη με τρία ποιήματα που γράφτηκαν από κοινού. Η καλαίσθητη έκδοση των εκδόσεων Ρώμη στολίζεται από εικαστικά έργα της Γλύκας Διονυσοπούλου και της Άννας Καμπουρίδου. Επιπλέον, το εξώφυλλο αποτελεί συνεργατικό έργο των δυο εικαστικών. Είναι, λοιπόν, αυτή η ποιητική συλλογή αποτέλεσμα κοινής προσπάθειας και συνεργασίας προς χάριν της Τέχνης.
«Εν Αρχή», «Ο Χρόνος είναι Ο Χάρτης μας», «Συνομιλώντας» και «Τα Τρίστιχα της Σιωπής» είναι η Εορδαία Γη από τη μεριά του Χρήστου Τουμανίδη. Λόγος λιτός, περιεκτικός, ακριβής στην περιγραφή του τόπου. Λόγος στοχαστικός που μεταδίδει με ευαισθησία την αγάπη και την αγωνία για την πορεία της ζωής.
Διαβάζοντας τον Χρήστο Τουμανίδη, απλώθηκε μπροστά μου η γη η όμορφη, η γη η πολύπαθη. Κάθε ποίημα με ταξίδευε στον χώρο με ποιητική μουσικότητα. Κάθε ποίημα τελείωνε, εμπλουτίζοντας την οικειότητά μου με τον χρόνο, υπενθυμίζοντας τη θέση μου στη γη. «Πανάρχαιοι των Ανθρώπων οι καημοί», γράφει και αμέσως γινόμαστε κοινωνοί της ίδιας μοίρας, που την αποδεχόμαστε, καθώς όλη η περιγραφή και συζήτηση στο συγκεκριμένο ποίημα καταλήγει σε αυτή την απλή, αλλά παραγνωρισμένη αλήθεια.
Ο Τουμανίδης ξεκινά από την περιγραφή του τόπου, αποτυπωμένου στη μνήμη του από τα παιδικά του χρόνια, αναφέρεται στους πρόσφυγες που έκαναν την Εορδαία πατρίδα τους και μιλά για τις βασανισμένες ζωές σε έναν τόπο επίσης βασανισμένο. Προχωρά η ζωή και η πορεία της βασίζεται στη λεηλάτηση του τόπου, στην αναγκαία εξόρυξη του λιγνίτη, στα όνειρα που λεηλατούνται, αλλά συνεχίζουν να υπάρχουν. Υπάρχει φιλοσοφική διάθεση που, με αφορμή τη Εορδαία Γη, γενικεύεται στη στάση και στην πορεία της ζωής του καθενός από εμάς. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στην ενότητα «Συνομιλώντας», όπου οι στοχασμοί του Λουντέμη και του Ρουμί γίνονται έναυσμα για την αναζήτηση της ισορροπίας ανάμεσα στη φύση και την καρδιά του ανθρώπου: «όλα όσα συνέβησαν στο φως, μοιάζουν με παραμύθι./ Αλήθεια που δε θα χαθεί ποτέ, αφού θα την ακούμε». Η Εορδαία Γη από τη μεριά του Χρήστου Τουμανίδη καταλήγει με τα «Τρίστιχα της Σιωπής», όπως πολύ σεμνά αποκαλεί ο ποιητής τα επτά χαϊκού του, όπου εμπεριέχεται όλη η ουσία της ποίησής του: «Εκεί θα με βρεις./ Ανάμεσα στα βουνά./ Με τα χέρια ψηλά…».
Από τη μεριά του Γιώργου Δελιόπουλου διαβάζουμε τις ενότητες «Μικρή Εβδομάδα», «Ρόδα και Στάχτες» και «Ανορθόγραφα». Λόγος λυρικός και λόγος αψύς. Λόγος περιγραφικός και συγχρόνως ρυθμικός.
Ο Δελιόπουλος ζει στην Εορδαία, τη γνωρίζει καλά και περιγράφει την καθημερινότητά της. Στα ποιήματά του βιώνουμε την αγωνία του ανθρώπου που παλεύει σε έναν τόπο όμορφο και λεηλατημένο. Στην πάλη ανάμεσα στην αιώνια δύναμη της φύσης και στην αγωνία της ανθρώπινης επιβίωσης. Γράφει: «Νιώθω περίεργα που απόψε/ όλα τρελαίνονται κι όλα θυμίζουν όνειρο». Και, προσωπικά, νιώθω περίεργα που το Βέρμιο είναι καταπράσινο από τη μεριά της Ημαθίας και ένα ξερόβουνο από τη μεριά της Εορδαίας. Ίσως για να εναρμονίζεται με την τοπιογραφία των κρατήρων και των καμινάδων, ίσως για να μπορεί να κρύβεται πίσω «από τις κίτρινες γραμμές στα σύννεφα». Είναι καταγγελτικός ο λόγος του Δελιόπουλου, χτυπά στην ουσία της πραγματικότητας, αλλά πάντα διαφαίνεται η ελπίδα για την άνοιξη της φύσης και της ανθρώπινης υπόστασης: «την Άνοιξη στο στήθος περιμένοντας». Η φιλοσοφία της ποίησής του έγκειται στην καταγραφή του παρελθόντος που ορίζει τη μοίρα, όπως στο ποίημα «Μάνα των Πύργων», αλλά συγχρόνως δεν επιτρέπει την αισιοδοξία να ξεφύγει, λέγοντας: «θυμήσου ν’ απλώσεις λουλούδια στη στάχτη».
Είναι προβληματισμένος με την πραγματικότητα του τόπου, αφουγκράζεται κάθε πόνο του και κάθε αγωνία των ανθρώπων. Μα αυτός έχει την ποίηση που τον βοηθά να κατανοήσει, να εκφραστεί, να ονειρευτεί: «Μια φωτεινή στιγμή αθανασίας». Και συχνά μοιάζει να απαντά στα καλέσματα του Χρήστου Τουμανίδη που γράφει: «-Γιώργο ακούς;/-Ώς πότε, λες, ώς πότε!», απαντώντας ο Γιώργος Δελιόπουλος: «λίμνες καημοί στον βυθό των αιώνων».
Η συνομιλία των δύο ποιητών κορυφώνεται με την τρίτη ενότητα στο «Σημείο Συνάντησης». Τρία ποιήματα, κοινά πονήματα γιατί «Το ποίημα πριν γεννηθεί, κιόλας είναι μαζί μας». Εδώ έχουμε το γεφύρωμα των ποιητών, την εναρμόνιση του ύφους τους, που πηγάζει από την αγάπη για τον τόπο και τον άνθρωπο.
Έχει καταγραφεί η ομορφιά, έχει καταγγελθεί η λεηλασία της γης, έχει ιστορηθεί η ζωή των κατοίκων και έχει ιχνηλατηθεί η αγωνία τους που είναι αγωνία κοινή, όλων των ανθρώπων απανταχού. Η Εορδαία Γη «ανάμεσα στις καμινάδες και το Βέρμιο/ εκεί που τρέχουν τα θολά νερά/ εκεί που τρέμει ο τόπος» περνά από τη μοναχικότητα στη συμπόρευση. Και μπορώ να υποστηρίξω ότι ο Χρήστος Τουμανίδης και ο Γιώργος Δελιόπουλος συνεργάστηκαν αρμονικά και μάς έκαναν κοινωνούς ποίησης μεστής. Οι δυο ποιητές μάς προσφέρουν ποίηση αξιόλογη, φιλοσοφημένη και άμεση, όπως είναι η ομορφιά και η προσφορά της Εορδαίας γης και των κατοίκων της.
