Top menu

Ένα βιβλίο περί μυστικών εμπειριών από τον Ανδρέα Κ. Παπανικολάου

Γράφει ο Γιάννης Σώκος

Κανείς, από όσους γνωρίζουν καλά τον ομότιμο καθηγητή Νευροεπιστημών Ανδρέα Παπανικολάου*, δεν θα περίμενε κάτι λιγότερο από αυτό που προσφέρει με το νέο του βιβλίο (εκδόσεις Gutenberg) "Μυστική Γνώση". Ήτοι, μια τολμηρή «επιστημονική προσέγγιση του θρησκευτικού, φιλοσοφικού και φαρμακογενούς μυστικισμού»! Πρωτοφανέρωτες, σε μεγάλο βαθμό, απαντήσεις, για τους μη μυημένους, σε φαινόμενα τα οποία ακόμα και πολλά μέλη της νευροεπιστημονικής κοινότητας θεωρούν ως ψευδαισθησιακά παράγωγα του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Μυστικισμός… πλάνη ή αλήθεια; Τι είναι η μυστική εμπειρία; Είναι αυθεντική, αξιόπιστη, έγκυρη; Γιατί την μελετούν σε μεγάλα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της; Ποια η σχέση της με εγκεφαλικές διεργασίες; Σατόρι, Νιρβάνα, Κένσο, επιφοίτηση, Άκτιστον Φως, γιόγκι, αγιορείτες μοναχοί, Βούδας. Επί χιλιετίες η μυστική εμπειρία ήταν το αποκλειστικό προνόμιο των επιλέκτων: των σαμάνων, των μάγων - θεραπευτών, των ζηλωτών του Θείου και εκείνων των φιλοσόφων που αποζητούσαν εξωλογική γνώση της απόλυτης πραγματικότητας. Σήμερα, με την σχετικά εύκολη πρόσβαση σε ψυχοτρόπες ουσίες, ο καθένας, σχεδόν, έχει την δυνατότητα να αποκτήσει αυτή την εμπειρία και το γεγονός γεννά την υποψία ότι η μυστική γνώση δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ψευδαίσθηση.

Ο Ανδρέας Κ. Παπανικολάου, παγκοσμίου φήμης νευροεπιστήμονας, προχωρά πέρα από τις παραδοσιακές φιλοσοφικές και θεολογικές ερμηνείες των φαινομένων και, προσεγγίζοντας επιστημονικά τις σχετικές μαρτυρίες και τα αποτελέσματα πειραμάτων, επισημαίνει τα κοινά στοιχεία των μυστικών εμπειριών εξετάζοντας εάν πρόκειται για υποκειμενικές κατασκευές - προϊόντα παράτυπων νευροχημικών, νευροφυσιολογικών ή ψυχοπαθολογικών παραγόντων ή για πηγές αυθεντικής γνώσης.

Στον αυθόρμητο προβληματισμό του αναγνώστη πώς ένας διάσημος νευροεπιστήμονας επέλεξε να ασχοληθεί με ένα τόσο αμφιλεγόμενο θέμα, η απάντηση είναι γιατί, προφανώς, ο συγγραφέας πιστεύει ότι τα σκοτεινά θέματα, κυρίως, απαιτούν διερεύνηση παρά τα διαυγή. Προκειμένου, δε, η προσπάθειά του να μην πάει χαμένη και να γίνει σε μεγάλο βαθμό κατανοητή από τον ενδιαφερόμενο, αλλά μη εξοικειωμένο αναγνώστη, ο Α.Π., χειρίζεται το κείμενό του με τέτοιο τρόπο ώστε αυτό να γίνει αρκούντως προσβάσιμο, χωρίς, μάλιστα, να χάσει τίποτα από την αίγλη που προϋποθέτει το επίπεδο ενός τέτοιου είδους συγγράμματος. (Μην ξεχνάμε ότι ο κ. Παπανικολάου, πριν καταξιωθεί στην Αμερική ως επώνυμος νευροεπιστήμων, καθηγητής στα Πανεπιστήμια του Τέξας και του Tennessee, «πέρασε» πρώτα και από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παράλληλα, δε, με τα άλλα του επιστημονικά βιβλία, μετέφρασε Πλάτωνα -"Ρεόντων έλεγχος"- και έγραψε τη νουβέλα "Ηδύλη").

Άριστος γνώστης, λοιπόν, της ελληνικής γλώσσας, αλλά και με το τάλαντο του άξιου λογοτέχνη, αποκωδικοποιεί απόκρυφα νοήματα του δυσκολοδιάβατου επαγγελματικού του χώρου του και μας κάνει κοινωνούς, με σαγηνευτικό τρόπο, των «αχράντων μυστηρίων» του θρησκευτικού, φιλοσοφικού και φαρμακογενούς μυστικισμού!

Ίσως όλοι να μην τα καταλάβουν όλα. Θα μάθουν, όμως, πολλά από όσα θα ήθελαν να ρωτήσουν με απαντήσεις κύρους και περιωπής επιστήμης. Αυτές που δίνονται ώς τώρα στη δημοσιότητα μάλλον έχουν την ευτελή αξία λαϊκού αναγνώσματος ή - για να διατυπωθεί πιο κομψά το νόημα - δημοσιεύονται σε έντυπα με εκλαΐκευμένη ύλη.

Για πρώτη φορά (ίσως και σε παγκόσμια εμβέλεια) πέφτει πλούσιο φως στα εγκιβωτισμένα μες στο μυαλό «περίεργα», που δημιουργούν οι δυσεξήγητες διαδρομές του. Σταχυολογώ μερικά μόνο ψήγματα διαπιστώσεων που κοσμούν το βιβλίο:

- Η εμπειρία βιώνεται ως γνώση και μαρτυρείται ως γνώση από τους μύστες όλων των εποχών.

- Η εν λόγω γνώση είναι διυποκειμενική, ακριβώς όπως είναι η γνώση των αποδείξεων κάποιων μαθηματικών θεωρημάτων.

- Η εμπειρία τη στιγμή που βιώνεται και ομολογείται, είναι ένα φυσικό φαινόμενο, ένα εμπειρικό δεδομένο, τόσο φυσικό όσο και η αισθητική εμπειρία της παρουσίας του ήλιου.

- Η εμπειρία, έστω κι αν είναι γνώση, είναι άφατη και άρρητη. Έχει, δε, κάποια γενικά χαρακτηριστικά, όπως, επί παραδείγματι, ένταση, διάρκεια και θυμικό απόηχο στον ψυχισμό του μύστη, τα οποία είναι ρητά.

- Είναι δυνατόν, μέσω μεταφορών και παρομοιώσεων που χρησιμοποιούν οι μύστες, να προσεγγιστεί η φύση του περιεχομένου της μυστικής εμπειρίας.

- Στη μυστική εμπειρία μπορεί να φθάσει κάποιος είτε μέσω της θρησκευτικής οδού (π.χ. Άκτιστον φως), είτε μέσω της χρήσης ψυχοτρόπων φαρμάκων (π.χ. LSD).

- Οι θρησκευτικής προελεύσεως εμπειρίες είναι όμοιες με εκείνες που αποκτώνται μέσω των ψυχοτρόπων φαρμάκων.

- Η ομοιότητα των μυστικών εμπειριών, ανεξαρτήτως τρόπου αποκτήσεώς τους, προκύπτει από την κοινή τους φαινομενολογία.

Ένα σημείο, τέλος, που αξίζει να επισημανθεί είναι ότι ο συγγραφέας απέφυγε, ενσυνειδήτως, οποιαδήποτε θεωρητική επεξήγηση που θα μπορούσε να αλλοιώσει τα σχετικά δεδομένα και αντιμετώπισε τα μυστικά φαινόμενα με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζεται επιστημονικά κάθε μαρτυρία, είτε αφορά φυσικές μετρήσεις είτε κλινικά συμπτώματα. Αν έχετε το οποιοδήποτε ενδιαφέρον για τον γοητευτικό κόσμο του «ανεξήγητου» στο πεδίο των μυστικών εμπειριών, ανοίξτε το συγκεκριμένο βιβλίο. Είναι κάτι περισσότερο από γνώση. Είναι εμπειρία που ανοίγει νέους ορίζοντες.

 

* Ο Γιάννης Σώκος είναι δημοσιογράφος - επικοινωνιολόγος, επίτιμος Γ. Γραμματέας Ένωσης Συντακτών Επαρχιακού Τύπου

** Ο Ανδρέας Κ. Παπανικολάου είναι ομότιμος καθηγητής Κλινικών Νευροεπιστημών της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Tennessee, πρόεδρος του Κέντρου Εφηρμοσμένων Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου, καθηγητής στην Νευροχειρουργική και Νευρολογική κλινική στο Πανεπιστήμιο του Τέξας - Houston Medical Center, συγγραφέας εκατοντάδων επιστημονικών άρθρων, κ.α. ).