Γράφει ο Κ.Γ. Μαργώνης, φιλόλογος
Το μυθιστόρημα με τίτλο «Δρολάπι» του Ευάγγελου Αυδίκου οργανώνεται με άξονα τη βρόχινη λαίλαπα, τη ραγδαία βροχή που τη συνοδεύει δυνατός άνεμος. Ο τίτλος, δηλωτικός του περιεχομένου του μυθιστορήματος, έχει δεσπόζουσα θέση – κυριολεκτικά και μεταφορικά – στη λογοτεχνική αφήγηση όσων συμβαίνουν στα Τζουμέρκα, πάνω από τη γέφυρα της Πλάκας, και ταυτόχρονα όσων εκτυλίσσονται στον ψυχικό κόσμο και στον κοινωνικό χώρο κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα.
Στα Τζουμέρκα βρίσκουν καταφύγιο, μετά το σφοδρό οικονομικό και κοινωνικό δρολάπι που έπληξε τις ζωές τους, η Ρήνα / Ιρένε και ο Κώστας. Είναι ο τόπος για μια νέα αρχή και ταυτόχρονα ο τόπος δοκιμασίας για δύο άλλα ζευγάρια. Η Αρσινόη και ο Λυσίμαχος παλεύουν να ανακτήσουν τη ζωή τους, να ξαναβρούν τον αληθινό εαυτό τους, μετά από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα στην Ασπροβάλτα. Το δρολάπι του ατυχήματος τους ξεριζώνει. Μοιάζουν πλέον με τα πλατάνια στον Άραχθο που παρασύρονται από το δρολάπι. Στην ορμή του και στη σφοδροτητά του δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας. Και καταρρέει! Από τη Θεσσαλονίκη στην Πρέβεζα και από κει στα Τζούμερκα, η Αρσινόη και ο Μάχος, θύματα ενός θρυμματισμένου κόσμου, διεκδικούν μια καινούρια ζωή.
Στο μυθιστόρημα του Αυδίκου η φύση και η ιστορία ισορροπούν χάρη στην τέχνη. Το σφοδρό ανεμόβροχο μαστιγώνει τα πρόσωπα, δοκιμάζει την υπομονή και την αντοχή τους, αλλά στο τέλος έχει ευεργετική επίδραση. Το ίδιο και η ιστορία· οι ήρωες στροβιλίζονται στη δίνη της οικονομικής καταστροφής, ωστόσο δεν εγκαταλείπουν την προσπάθεια να οργανώσουν τη ζωή τους βασισμένοι σε αυθεντικούς, σε πιο στέρεους κώδικες.
Ο μύθος είναι εκτεταμένος, πολυεπεισοδιακός και πολύπτυχος. Με αριστοτεχνικό τρόπο διαπλέκονται πολλά επίπεδα χώρου και χρόνου. Η Θράκη, η Θεσσαλονίκη, η Αθήνα, η Αμερική, η Πρέβεζα, η Ήπειρος. Η συχνή εναλλαγή παρόντος – παρελθόντος γίνεται ανεπαίσθητα με ιδιαίτερα ευρηματικούς τρόπους.
Ο συνειρμός και το όνειρο υπηρετούν τον ίδιο σκοπό· διασυνδέουν πρόσωπα και πράξεις, τόπο και χρόνο, αφήνοντας τον αναγνώστη να διολισθαίνει από περιστατικό σε περιστατικό με τρόπο φυσικό και φυσιολογικό. Εξέχουσα θέση – δομική και αισθητική – έχει το όνειρο στον κόσμο των ηρώων· είναι το όχημα για το ταξίδι στο άγνωστο, που άλλοτε γίνεται βάλσαμο και άλλοτε ανεμόβροχο της ψυχής.
Η πλοκή αποτελεί μια άλλη ενδιαφέρουσα παράμετρο του μυθιστορήματος. Ο δημιουργός οργανώνει και παρουσιάζει το αφηγηματικό του υλικό ακολουθώντας μια εσωτερική αρχιτεκτονική. Η αιτιώδης σχέση, ρητή ή υπόρρητη, μεταξύ των επεισοδίων καθιστά την πλοκή του έργου γοργή και ενδιαφέρουσα.
Αλληλένδετοι με την πλοκή είναι οι χαρακτήρες. Τα γεγονότα, όπως εκτυλίσσονται, δημιουργούν ένα πεδίο δράσης για τους ήρωες. Στο μυθιστόρημα του Αυδίκου κυριαρχούν οι «σφαιρικοί» χαρακτήρες, σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του G.M.Forster.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η δύναμη της ψυχογραφίας στο μυθιστόρημα. Ο παντογνώστης αφηγητής γνωρίζει τις πιο ενδόμυχες σκέψεις και τους προβληματισμούς των ηρώων. Δεν αρκείται στην περιγραφή των χαρακτήρων, αλλά ανακαλύπτει τον ψυχισμό τους, τις ψυχοσυναισθηματικές τους διακυμάνσεις και τα ανομολόγητα ερωτήματα που τους απασχολούν.
Μια από τις αρετές του μυθιστορήματος είναι η περιγραφή· η τέχνη της αναπαράστασης εικόνων, του «είναι» των πραγμάτων. Στο μυθιστόρημα του Αυδίκου οι περιγραφές – που εξ ορισμού αποτελούν τρόπο επιβράδυνσης της ιστορίας – έχουν διττό ρόλο: αφενός αναστέλλεται η ροή του χρόνου, αφετέρου διαμορφώνεται ένα σκηνικό βάθους για δράση. Το αντικείμενο της περιγραφής μεταπίπτει σε προσωπικό βιωματικό στοιχείο που εκφράζει αποχρώσεις συναισθημάτων.
Η γλώσσα του μυθιστορήματος είναι δωρική και δυναμική. Με όρους του Ρολάν Μπαρτ, η γλώσσα είναι «κινητή» γιατί μπορεί να πάρει οποιοδήποτε περίγραμμα· η γλώσσα που πυροδοτεί τη διάνοια και τη φαντασία. Η κυριαρχία των ρημάτων δράσης, κυρίως, η παρουσία των ουσιαστικών, η εναλλαγή μικροπερίοδου και μακροπερίοδου λόγου καθώς και ο ελεύθερος πλάγιος λόγος προσδίδουν νεύρο και δύναμη στο κείμενο, γεγονός που ανταποκρίνεται στην απαίτηση του Ρολάν Μπαρτ να καταξιώνουμε την απόλαυση του κειμένου ενάντια στην ταπείνωση της λογοτεχνίας ως απλής ψυχαγωγίας.
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι, παρά το ψυχογραφικό του βάθος, το Δρολάπι είναι ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Στην αφήγηση το πραγματικό συγχωνεύεται με το φανταστικό , με το επινοημένο, δημιουργώντας μια μοναδική πραγματικότητα. Ο μυθοπλαστικός κόσμος στο Δρολάπι δίνει την εντύπωση ότι ανακαλεί έναν εμπειρικό κόσμο τον οποίο υποτάσσει στη δική του αλήθεια.
Η κατάρρευση της γέφυρας της Πλάκας τον Φεβρουάριο του 2015 ως ιστορικό συγκείμενο και το Δρολάπι ως λογοτεχνικό τέχνασμα γκρεμίζουν τον κόσμο των ψευδαισθήσεων. Από την άποψη αυτή, το μυθιστόρημα συνομιλεί με τον Αλμπέρ Καμύ και τους συγγραφείς του παραλόγου. Τι είναι το παράλογο; Η κατάρρευση των ψευδαισθήσεων, μια ρωγμή στο σώμα της πραγματικότητας. Είναι η αφορμή για την άμεση και έμμεση αναφορά του συγγραφέα στις βαθιές επιπτώσεις της κρίσης, οικονομικές και κοινωνικές, κατά τη δεκαετία 2010-2020. Οι αναφορές αυτές αφενός προσδίδουν κοινωνικό περιεχόμενο στο έργο, αφού εκφράζουν την έντονη κοινωνική ευαισθησία του, και αφετέρου λειτουργούν αφυπνιστικά για τον αναγνώστη.
Εν τέλει, το Δρολάπι, με άλλα λόγια, η φύση, αποδεικνύεται ότι έχει ευεργετική επίδραση στους ανθρώπους, χωρίς όμως να καταργεί την τέχνη. Είναι η αφετηρία για την αναζήτηση της βεβαιότητας. Άλλωστε η φύση, διαχρονικά, δεν παύει να θέτει το αιώνιο ερώτημα: «Αλήθεια, τι είναι ο κόσμος;».[1]
[1] Ευάγγελος Αυδίκος, ό.π., σ.24
