Top menu

Δημοσθένης (Αγραφιώτης), ο ατομικός φιλόσοφος

Ο Δημοσθένης Αγραφιώτης (1946) είναι ποιητής, εικαστικός καλλιτέχνης διαμέσων (ζωγραφική, φωτογραφική, διαμέσα/intermedia, performance/επιτέλεση, εγκαταστάσεις), συγγραφέας βιβλίων με δοκίμια και επιστημονικά άρθρα για την τέχνη, την επιστήμη/τεχνολογία, υγεία ως κοινωνικο-πολιτιστικά φαινόμενα και τη νεοτερικότητα. Επίσης υπήρξε Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας με πλούσιο επιστημονικό έργο.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε σε συνεργασία των εκδόσεων Κλίναμεν και Βακχικόν η επιφυλλίδα -σε τρία επεισόδια- του Γάλλου μαθηματικού και συγγραφέα Εμίλ Ντιμαλέ Δημοσθένης, ο ατομικός φιλόσοφος*, αφιερωμένη στον Δημοσθένη Αγραφιώτη, φωτογραφίες του οποίου ντύνουν εικαστικά την έκδοση. «Σκηνικό» αποτελεί το Παρίσι του ’70, όπου ο Δημοσθένης Αγραφιώτης εργάστηκε ως ερευνητής για θέματα σχετικά με την προστασία των Πληθυσμών. Με αφορμή την έκδοση μας μιλά για την περίοδο αυτή αλλά και για την τέχνη, την επιστήμη, την σύζευξή τους, τις «συναντήσεις» της ζωής του και μας «συστήνεται» μέσα από τα δικά του αγαπημένα καλλιτεχνικά έργα.

Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου

 

Η επιφυλλίδα του Εμίλ Ντιμαλέ «Δημοσθένης, ο ατομικός φιλόσοφος» που αναφέρεται σε εσάς έχει ως φόντο το Παρίσι του ’70. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η περίοδος; Πόσο σας καθόρισε σαν άνθρωπο, σαν κοινωνικό επιστήμονα, σαν καλλιτέχνη;

Κατ’ αρχήν είναι απαραίτητο να δοθούν μερικές ενδείξεις για το  δίγλωσσο βιβλίο ώστε να διαφανεί  και η ιδιοτυπία του. Ο υπότιτλος του βιβλίου υπονοεί ότι πρόκειται για  επιφυλλίδα-δοκίμιο με τρία μέρη, τρία επιμέρους  κείμενα γραμμένα από τον Εμίλ Ντιμαλέ, που εμπνέεται και από τους διαλόγους του Πλάτωνα. Η σειραϊκότητα τους δίνει την αίσθηση  μιας διαδοχικής προσέγγισης και εγκαθιστά μια ατμόσφαιρα αλληλόδρασης. Το υλικό προέρχεται από τις συζητήσεις, άλλοτε εύκολες, άλλοτε συγκρουσιακές, γύρω από τις προβληματικές  έρευνας που απασχολούσε το Εργαστήριο που διεύθυνε ο ίδιος και που ήταν αφιερωμένο στη μελέτη και κατανόηση των κοινωνικών  και ψυχολογικών διαστάσεων  των τεχνολογικών κινδύνων(πυρηνική  παραγωγή  ενέργειας, επιδημίες, μόλυνση περιβάλλοντος, σεισμών, μεταφορών, ατυχημάτων μεγάλης κλίμακας και καταστροφών (φυσικών και ανθρωπογενών) κ.ά.). Το Εργαστήριο ανήκε  σε διεπιστημονικό ερευνητικό  Ινστιτούτο Προστασίας Πληθυσμών και του CEA (Commissariat à L'Energie Atomique), που αποσκοπούσε στη δεκαετία του 1970  να συστηματοποιήσει τη γνώση για μια ολιστική αντιμετώπιση καταστάσεων διακινδύνευσης(danger vs risque).  Διατυπώθηκε  μάλιστα η άποψη  ότι χρειαζότανε μια νέα επιστήμη  η Κινδυνητική-La Kindeunetique!! Στο προαναφερόμενο πλαίσιο , η αποστολή μου ήταν να υποβοηθήσω  στην ανάδυση πρακτικών έρευνας στο όνομα της διεπιστημονικότητας (interdisciplinarity). Σ’ αυτό το πνεύμα , ως νομάς συμμετείχα σε διάφορα σεμινάρια του Παρισιού προκειμένου να μεταφέρω στο Εργαστήριο, τις πιο προχωρημένες επιστημολογικά αναζητήσεις διαφόρων στοχαστών και ερευνητών. Έτσι, είχα το προνόμιο να παρακολουθήσω τα σεμινάρια των Pierre Tabatoni & Pierre Jarniou (Un.ParisIX), Michel Foucault & Claude Levi-Strauss (College de France), Jacques Lacan (Un.Paris-Pantheon), Jean François Lyotard (Un. ParisVIII)κ.ά. (βλέπε και το βιβλίο μου «Πολιτιστική ποιητική», Ερατώ,2012). Εξάλλου,  η γόνιμη  περιδίνηση των ιδεών και των θεωρήσεων  μετά  τα γεγονότα του 1968 είναι έντονα παρούσα και  στα κείμενα του βιβλίου. Στο πλαίσιο των προαναφερόμενων αναζητήσεων εκπόνησα και τις δυο διατριβές μου (3ου κύκλου & Doctoratd’ Etat)  που είναι αφιερωμένες στους πολιτιστικούς καθορισμούς στη λήψη των αποφάσεων κα στην κοινωνική πρόσληψη των τεχνολογικών κινδύνων.

Ο Εμίλ Ντιμαλέ (alias Jean Pierre Pagès) μαθηματικός με ειδίκευση στην Στατιστική, ήταν από τους πρώτους  που εισήγαγε την Ανάλυση Δεδομένων (Data Analysis) στη Γαλλία και συνέγραψε  το σχετικό εγχειρίδιο που θεωρείται κλασσικό στο είδος του. Ο ίδιος έχει και φιλοσοφικές και λογοτεχνικές  καταγωγές, καθόσον ο παππούς του, Emile Pagès -ήταν διευθυντής του Λυκείου του Οράν της Αλγερίας- φιλόσοφος που ακολουθούσε  το πνευματικό ρεύμα του Λέοντος Τολστόι, τον οποίο μάλιστα επισκέφτηκε στη Ρωσία. Επίσης η θεία του Madeleine Pagès υπήρξε η μούσα του Apollinaire όταν πολεμούσε  στη διάρκεια του 1ου Παγκοσμίου πολέμου και με την οποία είχε μια εκρηκτική αλληλογραφία. (Ο Ε. Ντιμαλέ ασχολείται  με την  κριτική έκδοση αυτής της ιδιόμορφης αλληλογραφίας).

Ο Έμιλ Ντιμαλέ όταν τελείωσε την επιστημονική του καριέρα συγκέντρωσε τα θραύσματα από τις συζητήσεις μας και τους διαλόγους μας και συνέθεσε τα τρία  υβριδικά κείμενα του βιβλίου: αναλύσεις, θεωρήματα, αφηγήσεις, ανταλλαγές απόψεων, μυθοπλασίες. Ο τίτλος του βιβλίου είναι εμπνευσμένος από τη σκέψη του Επίκουρου και των Ατομικών φιλοσόφων (Δημόκριτος). (Στη σελίδα 63 του βιβλίου δίνεται η φωτογραφία του Έμιλ Ντιμαλέ). Είναι σαφές ότι  πολλές αναφορές του σχετίζονται με συγκεκριμένες διερωτήσεις από  τα γεγονότα του Εργαστηρίου, αλλά υπάρχουν και αναφορές στον «Δημοσθένη» ως μια φανταστική ή φαντασιώδη ύπαρξη/υπόσταση που επιτρέπει στον συγγραφέα να αναμείξει τους προκαθορισμούς (determinations), και εντέλει, να εισαγάγει μια λυτρωτική ελευθερία στη γραφή του. Δηλαδή, κινείται στην αισθητική του κλίναμεν! (βλέπε https://dagrafiotis.com/?p=67).

Το βιβλίο συνοδεύεται με ασπρόμαυρες φωτογραφίες μου από το Παρίσι, την Νορμανδία και τη Βρετάνη που πραγμάτωσα την δεκαετία του 1970.

 

Στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής σας συνδυάζετε τις ιδιότητες του κοινωνικού επιστήμονα και του καλλιτέχνη. Αλληλοσυμπληρώνονται; Αλληλοσυγκρούονται;

Το ερώτημά σας είναι απόλυτα νόμιμο αλλά και εξαιρετικά σύνθετο να απαντηθεί σε μια συνέντευξη, γι αυτό το λόγο θα περιοριστώ σε δυο διατυπώσεις. Η πρώτη: ως κοινωνικός επιστήμονας στοχεύω στην παραγωγή έγκυρης γνώσης σχετικά με τις πολιτιστικές διαστάσεις  φαινομένων όπως επιστήμη, υγεία και η τέχνη, και ως καλλιτέχνης στοχεύω στην  παραγωγή αισθητικών φορτίσεων, απόλαυσης-θαυμασμού και συμπαγούς σοφίας- είναι φανερό ότι ανάμεσα στις δυο πρακτικές υπάρχουν πολλαπλές συγκλίσεις και αποκλίσεις. Χρειάζεται όντως μια ιδιαίτερη αγωνιστική προδιάθεση προκειμένου  να διασχίσω τις δυο επικράτειες, η οποία αποκτήθηκε μέσα από τη συνεχή τριβή με  τις αντιξοότητες που καιροφυλακτούν και στους δυο χώρους. Η δεύτερη: όταν υπέβαλα το αίτημα μου να εργαστώ στο Εργαστήριο του Ντιμαλέ, συμπλήρωσα και ως προσόν ότι είμαι «ποιητής», χωρίς να γνωρίζω ποιος ή ποια θα διαβάσει το αίτημα μου. Και Ω! του θαύματος, η λέξη αυτή εντυπωσίασε θετικά τον Διευθυντή και στη διάρκεια της συνέντευξής μου μ’ αυτόν αποτέλεσε ένα θαυμάσιο έναυσμα συζήτησης, και όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, ένα χρήσιμο κριτήριο της τελικής αποδοχής μου από την ερευνητική του ομάδα. Καμιά φορά οι δυο ροπές συνδυάζονται θετικά!

 

Ποιητής, φωτογράφος, εικαστικός, επιτελεστής. Τεχνικά ίσως είναι τέσσερα διαφορετικά πράγματα. Κατ’ ουσίαν;

Αναμφίβολα υπάρχει η πολλαπλότητα στις δράσεις μου, ωστόσο υπάρχει και η  ενότητα που προέρχεται από την ποιητική  έδραση κάθε πρωτοβουλίας μου και την θεωρητική υποστύλωση των πρακτικών μου. Γι αυτό το λόγο, δηλώνω: «ποιητής ,καλλιτέχνης διαμέσων (intermedia)», για να διαφανεί η εγκάρσια ενασχόληση με διαφορετικές εκφραστικές διεργασίες. Η  διαμεσιακή προσέγγιση έχει κι αυτή τους κανόνες της και τα όρια της και οπωσδήποτε από μόνη της δεν αποτελεί εγγύηση υψηλής ποιότητας και σίγουρης τελεσφορίας. (βλέπε την ιστοσελίδα: www.dagrafiotis.com).

 

«Αν θέλεις να καινοτομήσεις πρέπει να ταράξεις τα νερά». Αποτελεί αυτό βασική επιδίωξή σας όταν δημιουργείτε;

Σύμφωνα μ’ έναν ορισμό η καινοτομία προκύπτει από την δημιουργική καταστροφή μιας υπάρχουσας κατάστασης. Στις σύγχρονες κοινωνίες  η μεταβολή θεωρείται  ως νόμιμη  και οπωσδήποτε ευπρόσδεκτη. Το ζήτημα  όμως είναι ποιες καινοτομίες είναι σημαντικές; Και με ποια κριτήρια αποδίδουμε τα εύσημα στις καινοτομικές πρωτοβουλίες; Αν τέλος, στο χώρο της ποίησης και της τέχνης  αναφερόμαστε σε ειδικού τύπου καινοτομίες ή όχι; Τα καλλιτεχνικά μου ενεργήματα καθώς  διερευνούν διεπιφάνειες και σύνορα, διεκδικούν τον τίτλο του «καινοτόμου» ή του «ανατρεπτικού», έτσι τα νερά δεν παραμένουν ασάλευτα.

 

Θα λέγατε ότι έχετε επηρεαστεί από συγκεκριμένα καλλιτεχνικά ρεύματα ή προσπαθούσατε κυρίως να τα προσπεράσετε;

Όπως διαφαίνεται και από το βιβλίο  στη δεκαετία του 1970, ζώντας στο Παρίσι είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά ομάδες καλλιτεχνών, να ενημερωθώ για διάφορους καλλιτεχνικούς πειραματισμούς και  να συμμετάσχω σε συλλογικές δράσεις. Από το σύνολο αυτών των παιδευτικών εμπειριών  διαλέγω , σχεδόν αυθαίρετα την ποιητική ομάδα «του λευκού (διαστήματος)» (Poètes du Blanc) που συμμετείχαν η Anne Μarie Albiach, ο Emmanuel Hocquard, o Claude Royet- Journoud κ.α. και που στο πνεύμα του Μαλλαρμέ προσέγγιζαν το ποίημα  με σκηνοθετική αντίληψη και τη λευκή σελίδα ως υλικό υπόστρωμα για θεατρική /τυπογραφική ανάπτυξη της ποιητικής χειρονομίας. Δεν επρόκειτο λοιπόν για «προσπέρασμα» αλλά  ευκαιρία για εμβάθυνση και για συστηματική μαθητεία-ώστε τελικά να αρχίσει η διαδικασία ενός γνησίου διαλόγου και συχνά μιας γόνιμης φιλίας.

 

Έχετε ταξιδέψει πολύ. Αν δεχτούμε ότι μέσα μας κάθε τόπος συνδέεται με συγκεκριμένα συμβάντα και πρόσωπα, υπάρχει ένα μέρος που πάντα θα θέλετε να επιστρέφετε και κάποιο μέρος που δεν θα θέλατε να ξαναπάτε;

Αναμφίβολα μου αρέσει να επιστρέφω στο Παρίσι. Η αρχιτεκτονική και η πολεοδομική συνέχεια στο κέντρο της πόλης μου δίνει την ψευδαίσθηση, ότι  τα πράγματα έμειναν  απαράλλαχτα   και όπως ήταν τη δεκαετία του 70. Γνωρίζω  ότι αυτό δεν ισχύει σίγουρα. Ωστόσο, δημιουργώ την φαντασίωση ότι  γυρίζω στην πόλη του φωτός από κάποιο είδος «εξορίας».  Μια απλή  τεχνική  για να φορτιστεί έντονα  η επιθυμία μου της συνεχούς ανακάλυψης της παρισινής ζωής σε όλες τις νέες της  παραλλαγές. Είναι σαφές ότι το Παρίσι στη δεκαετία του 2020 είναι πολύ διαφορετικό της δεκαετίας του 1970, αλλά οι εντάσεις των πρώτων εμπειριών είναι εξαιρετικά  διεγερτικό στοιχείο  για την εξερεύνηση των μετέπειτα συμβάντων. Όσο  για την αποφυγή κάποιου μέρους δεν μπορώ να στεφτώ ένα κάποιο μέρος που να με απωθεί τόσο πολύ. Οι «κακές» εμπειρίες καμιά φορά είναι πιο ουσιαστικές από τις «καλές»!

 

Υπάρχει κάποια συνάντηση ή «συνάντηση» που θα λέγατε πως σας καθόρισε;

Πολλές θα έλεγα. Μία από αυτές, ήταν και η συνάντηση με τον Έμιλ Ντιμαλέ καθώς μου έδωσε την ευκαιρία να ζήσω μεταξύ των Γάλλων, να εκτιμήσω  θετικά τον τρόπο ζωής τους και να συμμετάσχω στις αγωνίες τους, τις προσδοκίες και τις αποτυχίες τους, και οπωσδήποτε να έχω μια βιωματική εμπειρία των συμβεβηκότων του 70’ και να παρακολουθήσω τη κίνηση των ιδεών στη δύσκολη περίοδο μετά τα «τριάντα μεταπολεμικά χρόνια αφθονίας και δόξας». Σ’ αυτό το πνεύμα δεν μπορώ παρά να είμαι ευγνώμων στον συγγραφέα του βιβλίου. Επίσης η συνεργασία με τον «προϊστάμενό μου» οδήγησε σε μια στέρεα και μακρόχρονη φιλία, που σύμφωνα με την επικούρεια  θεώρηση αποτελεί μια από τις θεμελιώσεις του αυθεντικού βίου.

 

Κάτι που σας γοητεύει ή κάτι που σας απογοητεύει ιδιαίτερα στη σύγχρονη τέχνη;

Υποθέτω ότι ο όρος «σύγχρονη» τέχνη αναφέρεται στην «art contemporain» γενικά. Αν ναι, τότε, βρίσκω ότι ένα μεγάλο μέρος της τέχνης  έχει στραφεί  σε ένα πειραματισμό μεν αλλά με πολλά ασήμαντα στοιχεία ακαδημαϊκής υφής (academictrivialities). Καθώς αρκετοί νέοι καλλιτέχνες  ετοιμάζονται από τις Σχολές  Καλών τεχνών τους να γίνουν «πρωτοπόροι» συχνά διαλέγουν  (με  ευκολία ή  ρουτινιάρικη καθοδήγηση;) κάποια επιμέρους στοιχεία της καλλιτεχνικής πρακτικής και για τα οποία θέλουν να προτείνουν  δήθεν βαρύνουσες διαπιστώσεις και διατυπώσεις. Οπωσδήποτε, όμως είναι γοητευτικό το γεγονός  ότι  σύγχρονη τέχνη θέλει να δοκιμαστεί στον διεθνή ορίζοντα και επιζητεί να μιλήσει πέρα από τα εθνικά σύνορα.

 

Αν έπρεπε να συστήσετε τον εαυτό σας με ένα βιβλίο, μία ταινία, ένα τραγούδι, ένα εικαστικό έργο;

Μια και  βρισκόμαστε στην επικράτεια του βιβλίου του Ε.Ντιμαλέ, οι προτάσεις μου σχετίζονται με το περιεχόμενο του.

Βιβλίο: Roberto Calasso, ”Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας”

Ταινία: Ζακ Τατί,”Playtime”

Τραγούδι: Boris Vian ,”Deserteur”

Εικαστικό έργο : πίνακες του Giorgione

 

Δουλεύετε πάνω σε κάτι καινούργιο αυτόν τον καιρό;

Τα τελευταία δυο χρόνια με την πολύτιμη βοήθεια της Μαργαρίτας Μαντά, έγινε μια πρώτη τακτοποίηση των αρχείων μου. Με βάση την εργασία αυτή, επεξεργάζομαι το υλικό δυο βιβλίων. Το πρώτο, το συνθέτουν κείμενα που έχω γράψει για την φωτογραφία καθώς και μια επιλογή φωτογραφιών μου. Το δεύτερο περιλαμβάνει τα «σενάρια» των επιτελέσεων μου σε διάφορα σημεία του πλανήτη μας καθώς και την τεκμηρίωσή τους με κείμενα, φωτογραφίες, βίντεο και αφίσες.

* Τα κείμενα του βιβλίου μετέφρασαν οι  Δρ. Χαράλαμπος Μαγουλάς, Γιάννης Δημητριάδης, και Δρ. Κατερίνα  Γούλα. Τη γενική επιμέλεια είχε η Δρ Κατερίνα Γούλα. Γραφικός σχεδιασμός από τον Στέλιο Χέλμη. Φωτογραφίες  του δα/δα.

** Για τον Δημοσθένη Αγραφιώτη:

www.dagrafiotis.com  EL, EN, FR
www.crisiology.org
www.lensculture.com/demosthenes-agrafiotis