Με ρίζες έμαθα να γράφω
και κλαδεύω τώρα λέξεις.
Με χώμα έμαθα να σβήνω
και λιπαίνω τώρα ιδέες.
«Ποιήματα υπό σκιάν» τιτλοφορείται η νέα -τέταρτη- ποιητική συλλογή του συγγραφέα, ποιητή, μεταφραστή και κριτικού Αθανάσιου Βαλβίδα. Μια ποιητική συλλογή της οποίας τα ποιήματα έχουν γραφτεί κυρίως μεταξύ 2008 και 2015, "όταν ξεκίνησε να ρέει το δηλητήριο της παγκόσμιας οικονομικής αλλά και κοινωνικής κρίσης".
Στις τρεις ενότητες ποιημάτων που αποτελούν τη συλλογή «Φύση και Χρόνος», «Αφιερώσεις», «Λεξιπαίγνια» τα ποιήματα έχουν γραφτεί υπό - διαφορετικού τύπου - σκιάν, δημιουργώντας μία ποιητική ολότητα. Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του, ο Αθανάσιος Βαλβίδας μιλά στο περιοδικό Vakxikon.gr για τα υποφωτισμένα θέματα που επιχειρεί να "φωτίσει" στη συλλογή του αλλά και για το τι σημαίνει γι' αυτόν η ποίηση.
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Τα «Ποιήματα υπό σκιάν», η νέα σας ποιητική συλλογή μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν. Πείτε μας λίγα πράγματα για το ταξίδι της δημιουργίας της.
Τα «Ποιήματα υπό σκιάν» έχουν γραφτεί κυρίως μεταξύ 2008 και 2015, όταν ξεκίνησε να ρέει το δηλητήριο της παγκόσμιας οικονομικής αλλά και κοινωνικής κρίσης, διαβρώνοντας, σταδιακά, σχεδόν κάθε τομέα της ζωής μας. Ποιες ήταν οι συνέπειες αυτής της υγρής εισβολής; Τις βιώσαμε λίγο πολύ όλοι μας: χαλάρωση των αντανακλαστικών, παραχώρηση δικαιωμάτων χάριν της διαχείρισης, της ασφάλειας και της υγείας, επιτάχυνση της περιβαλλοντικής μόλυνσης και... ως επιστέγασμα οδηγηθήκαμε στον πρώτο παγκόσμιο βιολογικό πόλεμο, ήτοι την πανδημία covid-19. Παράλληλα, βρίσκονται σε εξέλιξη η φαιά πανούκλα του φασισμού και το ιώδες φάσμα της κλιματικής μεταβολής. Όλες αυτές οι καταστάσεις και τα φαινόμενα διαμορφώθηκαν σ' εκείνη την αρχική υγρή εισβολή, προσβάλλοντας, μεταξύ άλλων, και την ποίηση, που διαισθάνεται αυτό που επέρχεται και εκφράζει την ανησυχία της. Παράλληλα, τα δίχτυα του ψηφιακού μετασχηματισμού απλώνονται σε όλο και πιο βαθιά νερά, αλιεύοντας εγωπάθεια, κολακεία, βόλεμα, κακεντρέχεια και αυτοεξαντλούμενη οργή. Απλές παναθρώπινες κινήσεις, όπως η αγκαλιά και το φιλί, βρίσκονται καταδικασμένες ανάμεσα στις συμπληγάδες πέτρες του βιολογικού πολέμου και της ψηφιακής προσομοίωσης. Έτσι, χωρίς να καταλαγιάζει το τσουνάμι της αλλοτρίωσης, της διεύρυνσης των ανισοτήτων και των μοναχικών βιωμάτων, διευρύνεται ο πλημμυρικός χώρος για την επιθετικότητα, το λιμό και την επίπονη μετανάστευση. Ο κοινωνικός ιστός δε δημιουργεί πλέον όργανα αλληλεγγύης σε αρμονία με τη φύση και τη βούληση του συνανθρώπου, αλλά αποσυντίθεται σε κύτταρα που επιτρέπουν το "διαίρει και βασίλευε" ή ο "εχθρός να είναι αόρατος". Κανένα φως, λοιπόν; Ή παίζουμε με τις σκιές μέχρι να γίνει φανερή η πηγή τους; Οι Εκδόσεις Βακχικόν, αφοσιωμένες στην ανάδειξη της ευρωπαϊκής και ελληνικής σύγχρονης ποίησης, αγκάλιασαν τη συλλογή και τη βοήθησαν ν' αναδυθεί σε δημόσια θέα.
Γιατί «Ποιήματα υπό σκιάν»; Τι «δένει» τα ποιήματα;
Ο τίτλος «Ποιήματα υπό σκιάν» προήλθε από τη σύμπτωση πολλών παραγόντων. Αρχικά, από ένα ποίημα της συλλογής με τίτλο «Ποίημα υπό σκιάν», γραμμένο στα Χανιά, που με τη σειρά του προήλθε από ένα σύνολο ποιημάτων που έχουν ως θέμα τη σκιά, που με τη σειρά τους εντάσσονται σε μια ενότητα ποιημάτων που αναπτύσσονται γύρω από υποφωτισμένα θέματα. Τη συλλογή αποτελούν οι ενότητες «Φύση και Χρόνος», «Αφιερώσεις», «Λεξιπαίγνια» και κάθε ποίημα φέρει από κάτω το μήνα και το έτος γραφής του ως στοιχείο ταυτότητας στο ταξίδι του μέσα στο χρόνο, αλλά και ως ένδειξη ημερολογιακής κατάθεσης. Υπό αυτό το πρίσμα, η σύνδεση όλων των ποιημάτων με τον τίτλο είναι χαλαρή και έχει να κάνει περισσότερο με την έλξη τους γύρω από μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και την ερμηνεία που μπορεί ο καθένας να προσδώσει στις μαγνητικές δυνάμεις που τα συγκρατούν εκεί. Για παράδειγμα, στην ενότητα «Φύση και Χρόνος», μπορεί να είναι η σκιά που ρίχνουν οι δυνάμεις της φθοράς στη Φύση, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, στην ενότητα «Αφιερώσεις», μπορεί να είναι η σκιά που ρίχνει ο φόβος και οι κίνδυνοι στην καθημερινή μας ζωή, στην ενότητα «Λεξιπαίγνια» μπορεί να είναι η σκιά που ρίχνουν οι ίδιες οι λέξεις όταν προσπαθούν να πουν κάτι διαφορετικό από αυτό που τις έχουμε συνηθίσει.
Έχετε εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές. Τι σημαίνει κάθε μία για εσάς; Τι ήταν αυτό που θέλατε να επικοινωνήσετε με την ποίησή σας μέσα από κάθε βιβλίο;
Όλες οι ποιητικές μου συλλογές, εκτός από την τελευταία, είχαν κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Δωδώνη. Όλες οι συλλογές είναι πολυσέλιδες, διότι δεν είμαι ολιγογράφος και το περιεχόμενό τους προϋποθέτει μια επίπονη διαδικασία για να επιλέξω κάποια ποιήματα και να τα εντάξω σε θεματικές ενότητες. Όπως αντιλαμβάνεστε, όλα τα ποιήματα είναι πνευματικά μου τέκνα και δύσκολα μπορώ να κάνω διάκριση μεταξύ τους. Η πρώτη, με τίτλο «Έτη και έτη εν ποιήσει», εκδόθηκε το 1990, με έντονη την επιθυμία να καταδείξει το εύρος των ποιητικών μου αναζητήσεων και οι οποίες, συχνά, μες από τον στοχαστικό τους χαρακτήρα, άνοιγαν, όπως πίστευα, νέες διαδρομές στην ποιητική έκφραση. Η δεύτερη, με τίτλο «Στιγμές και στίγματα», εκδόθηκε έξι χρόνια αργότερα, καταγράφοντας μια εμβάθυνση των αναζητήσεών μου, εμφανίζοντας, όπως ειπώθηκε από κριτικούς, μια βελτιωμένη τεχνική, αισθητική και περιεκτική απόδοση στους στίχους. Η τρίτη, που εκδόθηκε δώδεκα χρόνια μετά, ήτοι το 2008, με τίτλο «Ορχήστρα Φαινομένων», είχε ως στόχο την ανάδειξη του φλέγοντος θέματος της κλιματικής αλλαγής μες από τις πολλαπλές εκφάνσεις της στις συγκυρίες των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα, εκφάνσεις που δεν άφηναν απ’ έξω ούτε το ερωτικό στοιχείο. Κάποια από τα ποιήματα αυτά εκδόθηκαν και στην αγγλική γλώσσα. Η τέταρτη συλλογή ήρθε δεκατέσσερα χρόνια μετά (με διετή καθυστέρηση λόγω της πανδημίας) από τις Εκδόσεις Βακχικόν. Η συλλογή ξεδιπλώνει τις ποιητικές μου διαδρομές μέσα στα πρώτα χρόνια της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, η οποία προκάλεσε στη συνέχεια μια ευρύτερη κρίση αξιών, την ταχύρρυθμη επέμβαση της τεχνολογίας και την πρώτη σοβαρή δοκιμασία των πνευματικών και ψυχολογικών ορίων μας, πράγματα που, τελικά, δικαιώνουν τις επιλογές μου στη ροή του χρόνου.
Τι σας εμπνέει; Πως καταλήγουν οι σκέψεις σας στο χαρτί;
Με την ποίηση συμβαδίζω σε κάθε στιγμή της ζωής μου, προσμένοντας τον αναπάντεχο σπινθήρα που θα ανάψει τη φλόγα της. Η έμπνευσή μου μπορεί ν’ αναβλύσει από οποιοδήποτε γεγονός, φαινόμενο, σχέση ή πρόσωπο, οι πίδακές τους διαβρέχουν το είναι μου και σχηματίζουν μια άλλη μορφή σ’ εκείνο που μεταδίδουν οι αισθήσεις. Η έμπνευση καταγράφεται τότε αμέσως στο χαρτί (ή σπανιότερα στην οθόνη) χωρίς σχεδόν καμιά επεξεργασία, έτσι ώστε να αιχμαλωτίσει την αρχική εντύπωση/έκφραση. Αργότερα, επανέρχομαι για μικρές διορθώσεις ή προσαρμογές. Μερικές φορές πάλι, η έμπνευση μένει μετέωρη, σε διαρκή νοητική επεξεργασία, που είτε θα γνωρίσει κάποτε την τελείωσή της ή θα απορριφθεί. Σε κάθε περίπτωση, η ζωή δίνει άπειρες αφορμές και η φύση προσφέρει αφειδώλευτα χρώματα και αρώματα, γεύσεις και ήχους, επαφές πρώτου και… τρίτου τύπου! Οι αφορμές αυτές δεν μετουσιώνονται πάντα σε ποίηση, εξαρτάται από τη διάθεση, τα δεδομένα και τις επιθυμίες της εκάστοτε περίστασης. Όσο για τις φόρμες που χειρίζομαι, αυτές δεν ακολουθούν συγκεκριμένο πρότυπο, αλλά συντονίζονται με το θέμα και μπορεί να με οδηγούν είτε στην ομοιοκαταληξία είτε στον ελεύθερο στίχο είτε σε μια ρυθμική εναρμόνιση που προσδίδει στο ποίημα μουσικότητα.
Τι σημαίνει για εσάς πραγματικά η ποίηση;
Για εμένα η ποίηση είναι, όπως έχω αναφέρει κι άλλη φορά, ένα πολύτιμο και εντέλει, συστατικό στοιχείο της ζωής μου. Διατρέχει ακόμα και τα διηγήματα ή τα θεατρικά μου έργα. Η ποίηση είναι, ουσιαστικά, ένας άλλος, ευέλικτος τρόπος να αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα, χωρίς τους κανόνες και τις αγκυλώσεις που επιβάλλει η λογική, η αιτιοκρατία και οι δεδομένες συνθήκες. Η ποίηση δεν είναι μόνο στίγματα και φαινόμενα, έκπληξη και χαμόγελο, ένταση και δάκρυ, συλλογισμός και όνειρο, σκιά και απόηχος, είναι όλ’ αυτά μαζί και κάτι περισσότερο. Κι ακόμα, η «ποίηση σώζει ζωές», όπως έχω γράψει σε ένα μου ποίημα:
...για παράδειγμα,
αν έρχεται ένα τσουνάμι,
εκείνος που γνωρίζει ποίηση
θα τρέξει να συναντήσει
τις τελευταίες στεγνές λέξεις που διάβασε
και θα μείνει εκεί
μέχρι να ξεθυμάνει η οργή των υγρών κειμένων.
...αν έρχεται ένας σεισμός,
εκείνος που γνωρίζει ποίηση
θα μπει κάτω από εύρυθμες, σφιχτοδεμένες στροφές
και θα βγει πριν από τον επόμενο μετασεισμό
μ' έναν σώο στίχο στα χέρια...
Δουλεύετε πάνω σε κάτι καινούργιο;
Για το προσεχές διάστημα σχεδιάζω την έκδοση ενός βιβλίου με διαλόγους για δύο πρόσωπα που επιγράφεται «Στη μέθη της διασκέδασης», διότι σε κάθε διάλογο παίζει ρόλο κάθε φορά ένα διαφορετικό ποτό. Ένας διάλογος, μάλιστα, είχε συμπεριληφθεί στο βιβλίο «Οκτώ μονόλογοι και ένας διάλογος» από τις Εκδόσεις Βακχικόν πριν έξι χρόνια και είχε γνωρίσει θετική ανταπόκριση.
