Γράφει-Φωτογραφίζει ο Δημοσθένης Αγραφιώτης
Το τελευταίο δεκαήμερο του Γενάρη του 2017 βρέθηκα στη Ρώμη για μια έκθεση φωτογραφίας και δυο επιτελέσεις και με αυτήν την ευκαιρία επισκέφτηκα το Bassiano, τη γενέτειρα του Aldo Pio Manuzio (Άλδος Πίος Μανούτιος). Το μεσαιωνικό χωριό των 1600 κατοίκων, εξήντα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της αιώνιας πόλης, οχυρωμένο με το σύστημα μιας άλλης τεχνολογίας και αμυντικής αντίληψης, στην κορυφή ενός μεγάλου λόφου, εντυπωσιάζει με τη γραφικότητά του.
Το τοπίο όπως αφήνουμε την πεδιάδα της Ρώμης, γίνεται πιο ορεινό. Διασχίζουμε τα Castelli Romani όπου κυριαρχούσε η θεά Άρτεμη και όπου περνούσαν τα καλοκαίρια οι αυτοκράτορες της Αρχαίας Ρώμης. Στη λίμνη Nemi, βρέθηκε το ιδιότυπο πλοίο του Καλιγούλα στο οποίο περνούσε τις διακοπές του με την περίεργη παρέα του. (Το πλοίο βρίσκεται σε Μουσείο που έκτισε ο Μουσολίνι). Στους τελευταίους αιώνες στην ίδια περιοχή περνούν τα καλοκαίρια τους οι πάπες σε εντυπωσιακά κτίρια και σε κήπους με νερά και σκιές. Ο Alipio Carvalho Neto, μουσικός και ποιητής από την Βραζιλία που ζει μόνιμα πια στη Ρώμη, οδηγεί πολύ προσεκτικά καθώς οι δρόμοι ακολουθούν το ανάγλυφο των λόφων, αφήνοντας προς τα αριστερά τη Nemi και περνάμε μπροστά από την εντυπωσιακή Norma, ένα χωριό σκαρφαλωμένο σ έναν βράχο και ατενίζει αγέρωχα τον κάμπο. Μια αίσθηση, ότι η Αναγέννηση δεν έφθασε σε αυτήν την περιοχή του Lazio. Τελικά, φτάνουμε στο χωρίο Manuzio που καταλαμβάνει την κορυφή του λόφου και που το περιβάλουν υψηλοτέρα βουνά. Κατασκευές με πέτρα: σπίτια, πολεμίστρες, σκάλες, δρομάκια, οι δρόμοι σαν μια σπείρα οδηγούν στην κορυφή όπου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Εράσμου. Σπίτια μέχρι και έξι ορόφων συμπλέκονται με αψίδες, πλατείες και σοκάκια, όπως ένα σύνθετο βιολογικό γλυπτό. Σε κάθε άνοιγμα των κτισμάτων διαγράφονται οι γύρω βουνοκορφές και μερικές έχουν ακόμη χιόνια.
Οι δρόμοι, Κυριακή μεσημέρι, είναι άδειοι. Το χωριό μοιάζει ορφανό και κλειστό. Κάθε τόσο ακούγονται οι ομιλίες και οι θόρυβοι από τα μαχαιροπήρουνα γύρω από το κυριακάτικο οικογενειακό τραπέζι. Ξαφνικά συναντούμε μια σχετικά ηλικιωμένη κυρία (κα. Maria Ragna) με το σκυλάκι της και τη ρωτάμε αν γνωρίζει που είναι το σπίτι του Μανούτιου. Απαντά ότι «ακριβώς απέναντι, και σ' αυτό το σπίτι… στο οποίο ζω και η ίδια… δεν όμως είμαι συγγενής του» -βλέπε φωτογραφίες. Όταν της ζήτησα την άδεια για μια φωτογράφιση απάντησε «…δεν είμαι κατάλληλα ντυμένη, δεν είμαι όμορφη σήμερα». Το σπίτι του Μανούτιο, τριώροφο χωρίς τίποτε το ιδιαίτερο. Διαβάζουμε ωστόσο, στην εντοιχισμένη πλάκα.
...Propter bonorum librorum copiam quibus (ut speramus) fugabitur tandem omnis barbaries. ...Per l'abbondanza di buoni libri con i quali (come speriamo) sarà finalmente allontanata ogni barbarie - «για την πληθώρα των καλών βιβλίων που (όπως ελπίζουμε) θα διώξει επιτέλους όλες τις βαρβαρότητες». Ξαναβρίσκουμε δηλαδή, τη βασική φιλοδοξία της εκδοτικής περιπέτειας του "Aldine press”.
Το Μουσείο του Manuzio, που φιλοξενείται στον πρώτο όροφο του Μεγάρου Caetani (κτήριο των Δημοτικών αρχών και υπηρεσιών), ήταν δυστυχώς κλειστό, αν και η πινακίδα πληροφορούσε ότι τις Κυριακές είναι κανονικά ανοιχτό. Σημαντικό στοιχείο, ο κεντρικός δρόμος του χωριού φέρει το όνομα του Μανούτιου. Η οικογένεια Caetani κυριαρχούσε στην περιοχή και έδωσε και έναν πάπα. Έχει ενδιαφέρον ότι ο άγιος του χωριού είχε το ίδιο όνομα του στον πιο αγαπητό φίλο του Μανούτιου, τον Έρασμο.
Η περιοχή έχει σημαντική γαστρονομική παράδοση. Το Bassiano για το προσιούτο, το Nemi για τις φράουλες, το Sezze για τις αγγινάρες και το Frascati για το κρασί. Το χωριό διαθέτει ένα εστιατόριο υψηλής ποιότητας: “Ristorante Belvedere”, απ’ όπου η θέα του χωριού είναι «παραδειγματική». Σύμφωνα με τον Alipio ότι η ομάδα του εστιατορίου (Mauro, Vincenzo, Marco), εμπνέεται από τον Μανούτιο ως προς τη φανατική φροντίδα τους για τις λεπτομέρειες. (Εξάλλου, ο Vincenzo έμαθε την τέχνη της ζαχαροπλαστικής στο Veneto, όπως και ο Μανούτιος την τέχνη την εκδοτική στη Βενετία).
Η επίσκεψη στο Bassiano, έδωσε την ευκαιρία μιας ιστορικής στάθμισης της διαδρομής του τέκνου (του πιο διάσημου) αυτού του μεσαιωνικού χωριού προς την περίβλεπτη θέση του πρώτου καινοτόμου εκδότη -όχι τυπογράφου και μόνο. Ο Μανούτιος (1453-1615, Βενετία) με τις εκδόσεις του και τη βαθύτατη γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας συνέβαλε καίρια στην ανάδυση του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ωστόσο ξεκίνησε από ένα χωριό της περιφέρειας της Cita Aperta και όχι από τα τότε ισχυρά κέντρα. Έδρασε βέβαια, στη Βενετία, ως εκδότης και κινήθηκε μεταξύ της Φλωρεντίας, Φεράρας και Γαληνοτάτης, αλλά είδε το φως στους λόφους έξω από τη Ρώμη. Παρατηρώντας το χωριό και αναπολώντας την τεράστια πολιτιστική συνεισφορά του ανδρός, ξαφνικά η αυστηρότητα στη δόμηση, η στερεότητα των πέτρινων κατασκευών, το συνεκτικό δέσιμο των σπιτιών με τα τείχη, η «υπερήφανη» κατάληψη της κορυφής του λόφου μου φώτισαν τον χαρακτήρα και τα το έργο του δημιουργού -παραγωγού της «Υπνοερωτομαχίας του Πολυφίλου», του μέγιστου αλληγορικού μυθιστορήματος της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Ίσως το χωριό του να υπήρξε η ορίζουσα που εντέλει καθόρισε την ισχυρό του χαρακτήρα και την τρομερή του αυστηρότητα στην επαγγελματική του ζωή. Εξήγηση, αναμφίβολα, γρήγορη και επιφανειακή, αλλά στην διάρκεια της επιστροφής από την Αππία οδό, με γέμισε με μια εμπιστοσύνη για το ανθρώπινο είδος και τα πάθη του.
Κυκλοφορεί
«e-manuzio», εκδόσεις κλίναμεν, κεντρική διάθεση: Βιβλιοπωλείο του Βακχικόν, Αθήνα, 2016. (έντυπη και ψηφιακή έκδοση)
