Top menu

Αυθεντικός λυρισμός στα 'Αμοντάριστα Πλάνα' της Φροσούλας Κολοσιάτου

Γράφει ο Παναγιώτης Βούζης

Μπορεί να είναι παράδοξο αλλά το να επιμένεις σε μία ρητορικά στημένη ή σε μία συναισθηματολόγο αυτοβιογραφική ποίηση αποτελεί τον κανόνα στην Ελλάδα της οικονομικής, στην αρχή, και της πανδημικής, στη συνέχεια, κρίσης. Οι καταστάσεις οι οποίες, για περισσότερα από δέκα χρόνια τώρα, μεταβάλλουν ριζικά τη ζωή των ανθρώπων, και μάλιστα με επιτατικό ρυθμό στο τελευταίο έτος, ενσωματώθηκαν, εάν έχουν ενσωματωθεί, μόνο ακούσια στην πλειονότητα των ποιητικών συλλογών. Η προηγούμενη διαπίστωση δεν αναιρείται από τα έντυπα και τα ηλεκτρονικά αφιερώματα στην οικονομική κρίση ή στην πανδημία, επειδή, εκεί, το προγραμματικό πλαίσιο υπαγορεύει τη μορφή και τη θεματολογία. Ως ζήτημα παραμένει το γεγονός ότι, όταν οι Έλληνες ποιητές και ποιήτριες αφήνονται ελεύθεροι να γράψουν, προτιμούν, συνηθέστερα, να γράφουν για τον εαυτό τους. Η συγκεκριμένη «εαυτολογία» υποστηρίζεται ακόμη και από τους κριτικούς, οι οποίοι επικαλούνται και προκρίνουν ένα υποτιθέμενο αισθητικό αίτημα εις βάρος της κοινωνικής και πολιτικής διάστασης. Πρόκειται όμως για προσκόλληση σε παρωχημένα μοντέλα τα οποία ανήκουν στη Νέα Κριτική και στην εργοκεντρική ερμηνεία της λογοτεχνίας (Werkimmanenz).

Στους ελάχιστους οι οποίοι με την ποίησή τους προσέχουν στην πανδημική εποχή συγκαταλέγεται η Φροσούλα Κολοσιάτου με τη συλλογή Αμοντάριστα πλάνα (εκδόσεις Βακχικόν, 2021), η οποία διαιρείται σε δύο ενότητες. Στη δεύτερη, την «Προσωπική γεωγραφία», κομμάτια αναμνήσεων ενσφηνώνονται σε κατατετμημένα στιγμιότυπα από τη Φύση. Ο ψυχικός, ο ηθικός και ο φυσικός κόσμος συναιρούνται, με έναν τρόπο ο οποίος θυμίζει την πρακτική του Γιώργου Βέη. Στην πρώτη ενότητα, το «Χαμηλό υψόμετρο», συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθώς αυτή αντιπροσωπεύει ένα είδος άτακτων ημερολογιακών καταγραφών, από τον πρώτο εγκλεισμό, τον περασμένο Μάρτιο, και εξής.

 

Η ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

Ευθανασία στην ελευθερία
Η καχυποψία φοράει μάσκα
Ολόκληροι λαοί
Ένα μοναχικό πλήθος πίσω από οθόνες
Μπροστά η αγωνία και ο φόβος

Η ζωή σε παύση

 

Ως καταστατική τεχνική της συλλογής αναδεικνύεται η θραυσματικότητα. Αποσπασματικοί, κυρίως βραχείς στίχοι κατεβαίνουν με έναν staccato ρυθμό, σαν βηματισμός συντομευμένης ραψωδικής απαγγελίας. Η σχετική ή η απόλυτη ανεξαρτησία του ενός στίχου από τον άλλο οργανώνεται σε ένα σύστημα διαδοχικών εκκινήσεων. Αξιοσημείωτο στοιχείο αποτελεί η διαφορά, ως προς το αποτέλεσμα της θραυσματικότητας, ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη ενότητα της συλλογής. Στη δεύτερη, η τεχνική της σύνθεσης των ποιημάτων μέσω αποσπασματικών στίχων μπορεί να παρασταθεί με ένα σχήμα όπου ακτίνες οι οποίες ξεκινούν από τα σημεία ενός κύκλου κατευθύνονται στο κέντρο του. Οι στίχοι, δηλαδή, παρότι αντιπροσωπεύουν θραύσματα από διαφορετικά πεδία αναφοράς, χαρακτηρίζονται από τη ροπή να συγκλίνουν προς μία ενιαία εμπειρία. Το αντίστροφο συμβαίνει στην πρώτη ενότητα: Εδώ η αποσπασματικότητα των ποιημάτων μπορεί να απεικονιστεί με έναν κύκλο όπου οι ακτίνες φεύγουν από το κέντρο προς τα σημεία της περιφέρειας. Τα στιχικά σύνολα παραδίδονται στο χάος της θραυσματικότητας. Η εμπειρία διαλύεται. Έτσι, τα ποιήματα παραπέμπουν στην υβριδική πραγματικότητα την οποία προκάλεσε η πανδημική συγκυρία: Σε ένα αμάλγαμα από συνήθειες και αναμνήσεις που ανήκουν σε μία ζωή χαμένη, πλέον, για πάντα και από περιορισμούς, φόβους και απαγορεύσεις που επιβάλλει η νέα κανονικότητα.

 

ΚΑΘΗΛΩΜΕΝΑ ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ

Η σιωπή βαραίνει
Απορία μικρού παιδιού
Αποσυρθήκαμε
Όταν φύγουν τα μέτρα έκτακτης ανάγκης
Φαίνεται πως μερικά θα παραμείνουν
Οι θερμικοί σαρωτές
Τα συστήματα αναγνώρισης προσώπων
Συμβατά με μια ιδεολογία που έρχεται
Μέτρα επιτήρησης υψηλής τεχνολογίας
Μιας επιδοτούμενης ανεργίας
Μαζί με ανθρώπους που θα βλέπουν στον δρόμο
Ένα σύμπαν από ένα πλάνο

 

Η γλώσσα, όπως διαπιστώνει ο Paul de Man, είναι, στην ουσία, μεταφορική. Γίνεται, κατ’ επίφασιν, κυριολεκτική, όταν οι λέξεις φορτίζονται με σημασίες παγιωμένες από την επικρατούσα ιδεολογία. Συνάγεται, άρα, ότι η γλώσσα συνιστά ένα διαρκώς διαφεύγον ρευστό, το οποίο αποκτά μία υποτιθέμενη στερεή υφή, όταν ταυτίζεται με τον εκάστοτε κυρίαρχο λόγο. Το ίδιο ισχύει για την πραγματικότητα. Ισοδυναμεί με ένα ρευστό άθροισμα δυνατοτήτων, ώστε εάν, σήμερα, δίνει την εντύπωση μίας σειράς από διαμορφωμένες, ήδη, καταστάσεις, αυτό οφείλεται στη συνεργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τα τελευταία, δεδομένης της τεχνολογικής παντοδυναμίας τους, βρίσκονται στη θέση να κατασκευάζουν μία ορισμένη εκδοχή της πραγματικότητας και να την προβάλλουν ως την πλέον αντικειμενική και αμετάβλητη. Το παρατιθέμενο ποίημα αναφέρεται στη συγκεκριμένη εκδοχή, η οποία, τόσο συγχρονικά όσο και σε σχέση με το προσεχές μέλλον, χαρακτηρίζεται από τον διατακτικό και επιτελεστικό λόγο, την αυστηρή επιτήρηση των ανθρώπων, τις απαγορεύσεις σε όλους τους τομείς των δραστηριοτήτων τους και την εξαθλίωσή τους. Ανοίγεται, λοιπόν, μία δυστοπική και μονοδιάστατη προοπτική του κόσμου, η οποία έρχεται σε συζυγία με τον ολοκληρωτισμό.

Ο λυρισμός αποτελεί λιγότερο μία ρητορική ή συναισθηματολόγο αυτοβιογραφία και περισσότερο την αλληγορία της μεμονωμένης φράσης, της πρωταρχικής πρότασης η οποία έσπασε τη σιωπή και της πρωταρχικής ατομικευμένης ομιλίας, η οποία εισήγαγε το προσωπικό στοιχείο στο δίκτυο του απρόσωπου λόγου. Ο αυθεντικός λυρισμός, συνεπώς, της Φροσούλας Κολοσιάτου ανάγεται σε μία ποίηση του προσώπου, το οποίο, όπως επισημαίνει ο Giorgio Agamben, συνιστά το πεδίο της πολιτικής, το κατεξοχήν σημείο συνάντησης με τους άλλους. Έτσι, στη συλλογή δεν διατίθεται, πουθενά, χώρος για τη ναρκισσιστική αναδίπλωση. Αντίθετα, ανοίγονται, παντού, δίαυλοι επαφής με μία ελεύθερη συλλογική συνείδηση, η οποία εναντιώνεται τόσο στη ψηφιακή απομόνωση της καραντίνας, στην αναβολή και την απογύμνωση της ζωής όσο και σε διαιωνιζόμενα φαινόμενα: Στα αναρίθμητα δράματα των προσφύγων, στην εγκατάλειψη των αστέγων, στην οικολογική καταστροφή, στην αστυνομική βία τη συμβολικά συμπυκνωμένη στο στήθος του George Floyd, στην καταστρατήγηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων από την τουρκική κυβέρνηση, καταστρατήγηση η οποία οδήγησε στον θάνατο την Helin Bölek, τέλος, στην κατοχή ενός μεγάλου τμήματος της Κύπρου, ένα άλλο παράδειγμα επιβολής και διατήρησης μίας ολοκληρωτικής εκδοχής της πραγματικότητας.