Η Ελευθερία Παπουτσάκη γεννήθηκε το 1977 στην Αθήνα. Είναι γέννημα-θρέμμα Πλακιώτισσα και αθεράπευτη λάτρις της πρωτεύουσας. Σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο ΕΚΠΑ και έκανε μεταπτυχιακό στη Νεότερη Ιστορία στο Πάντειο. Από το 2009 εργάζεται ως καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση, σε δημόσια σχολεία. Εκτός από την Αθήνα έζησε στο Βερολίνο, στη Μυτιλήνη, τη Χίο και την Κάλυμνο. Γράφει από μικρή. Αυτό είναι το πρώτο της βιβλίο. Έχει επίσης ανθολογήσει και προλογίσει μία ποιητική συλλογή μαθητών της: Τα χαϊκού της Γκράβας, εκδόσεις BookLab, 2022. Αγαπάει πολύ τα λουλούδια και την τέχνη. Πρωτίστως το θέατρο, το χορό, τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία. Είναι παντρεμένη και έχει έναν γιο.
Συνέντευξη στην Σοφία Πολίτου
Στο πρώτο σας βιβλίο με τίτλο Αόριστος | Ιστορίες και στιγμιότυπα απ’ την ανάποδη, καταθέτετε 12 ιστορίες μικρής φόρμας κι έναν επίλογο -κατά τη γνώμη μου το συγκινητικότερο απ’ όλα τα κείμενα. Θα θέλαμε να μας περιγράψετε τι σας ώθησε στην έκδοση αυτών των ευαίσθητων καταγραφών αλλά και τα συναισθήματα που σας προκάλεσε όλη αυτή η διαδικασία.
Αυτό που με ώθησε στην έκδοση τόσο εσώψυχων ζητημάτων ήταν η ανάγκη μου να μιλήσω για ένα θέμα που δυστυχώς ακόμη και σήμερα αποτελεί ταμπού. Να βάλω κι εγώ ένα λιθαράκι για την αποδοχή των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν θέματα ψυχικής υγείας. Η ιδέα γεννήθηκε όταν η ψυχαναλύτριά μου μου πρότεινε να αρχίσω να γράφω, μια μέρα που της αφηγούμουν χιουμοριστικές οικογενειακές ιστορίες. Τα λέτε πολύ ωραία, μου είπε, γιατί δεν αρχίζετε να γράφετε; Εκείνη την περίοδοη ίδια μου έγραφε ένα επιστημονικό κείμενο για την περίπτωσή μου. Τότε μου ήρθε η ιδέα να γράψω κι εγώ ένα κείμενο για εκείνη, για εμάς. Και έτσι γεννήθηκε η ιδέα για τις ιστορίες από την ανάποδη. Είχε έρθει η στιγμή να μιλήσουν οι θεραπευόμενοι.
Ως προς τον επίλογο, τον Αόριστο β’, δεν είστε η μόνη του το βρήκε το συγκινητικότερο όλων. Μια φίλη, για παράδειγμα, μου έγραψε: «Στο τέλος με τσάκισες». Πραγματικά το κείμενο αυτό το έγραψα με μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση, είναι περισσότερο ένας επικήδειος και λιγότερο μία ακόμη ιστορία.
Οι ιστορίες του βιβλίου ανήκουν σε ανθρώπους, τρεις άντρες και έξι γυναίκες, πέρα από τις δικές σας εμπειρίες. Ποιες ήταν οι πρώτες αντιδράσεις τους στην πρότασή σας για την κυκλοφορία τους σε βιβλίο; Αντιμετωπίσατε δυσκολίες στην επικοινωνία και κατόπιν στην αφήγησή τους;
Οι πρώτες αντιδράσεις των φίλων που μου εμπιστεύτηκαν την ψυχοθεραπευτική τους εμπειρία ήταν θετικές και ήθελαν πολύ να μοιραστούν την εμπειρία τους για να εκδοθεί. Μάλιστα σε τρεις περιπτώσεις, όταν έμαθαν ότι γράφω βιβλίο με αυτό το θέμα, μου ζήτησαν να τους συμπεριλάβω. Σε μία μόνο περίπτωση, στο διήγημα με τίτλο «Γαρίδες», δεν ήθελε αρχικά ο φίλος που μου το αφηγήθηκε να το συμπεριλάβω στην έκδοση. Το διήγημα αυτό το έγραψα το 2013 και ήταν το μόνο που έγραψα χωρίς να ρωτήσω τον εν λόγω φίλο μου. Μου είχε αφηγηθεί το συγκεκριμένο διάλογο με τον θεραπευτή του πριν ακόμη σκεφτώ να γράψω βιβλίο με αυτό το θέμα. Όταν του είπα ότι το έγραψα και θέλω να το εντάξω σε βιβλίο προς έκδοση, μου απάντησε χαρακτηριστικά: «Δεν σου τις δίνω τις Γαρίδες, είναι για να γελάω με τους φίλους μου». Το 2022, όταν του το ξαναζήτησα, δέχτηκε.
Στην επικοινωνία με τους φίλους μου δεν αντιμετώπισα καμία δυσκολία. Όλοι διάβασαν τις ιστορίες όταν ήταν έτοιμες και έκαναν τις παρατηρήσεις τους για τις όποιες αλλαγές. Όλοι τους είναι καρδιακοί μου φίλοι, εξού και μπόρεσα να αφηγηθώ την εμπειρία τους σε α’ ενικό πρόσωπο. Όταν έγραφα τις ιστορίες των άλλων ένιωθα σαν ηθοποιός που μπαίνει σε ρόλο, στην ψυχοσύνθεση ενός άλλου ανθρώπου. Δεν ήμουν πλέον εγώ που έγραφα, ήταν ο ήρωας μου, ένιωθα ότι είμαι εγώ που έχω κάνει ομαδική θεραπεία, αν και δεν έχω κάνει, ή ότι εγώ η ίδια είχα κάποτε νευρική ανορεξία κι ας ήταν μια φίλη μου.
Έχουμε κατακλειστεί από βιβλία ευζωίας, αυτοβελτίωσης και εκλαϊκευμένης ψυχολογίας. Άνθρωποι, για τους οποίους δεν γνωρίζουμε τίποτα για τη ζωή τους και τις εμπειρίες τους πέρα από τα συνοπτικά τους βιογραφικά, μας καλούν να τους εμπιστευτούμε υιοθετώντας τις προτάσεις τους για να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής μας. Στην πραγματικότητα, τι συμβαίνει με αυτά τα βιβλία; Θεωρείτε πως βοηθούν αποτελεσματικά αυτόν που έχει ανάγκη ψυχοθεραπείας;
Θεωρώ ότι τα βιβλία ευζωίας, αυτοβελτίωσης και εκλαϊκευμένης ψυχολογίας μπορούν να βοηθήσουν κάποιον που τα συμβουλεύεται στην καθημερινότητα του σε ένα γενικό πλαίσιο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούννα βοηθήσουν αποτελεσματικά αυτόν που έχει ανάγκη ψυχοθεραπείας. Το ότι τελικά τα βιβλία αυτά κάπως βοηθούν ή ανακουφίζουν εξηγεί και την ευρεία τους κυκλοφορία. Αυτός όμως που έχει ανάγκη ψυχοθεραπείας χρειάζεται να καταφύγει σε αυτήν, τα βιβλία αυτά δεν μπορούν να την υποκαταστήσουν. Η ψυχοθεραπεία είναι μια ολόκληρη ανθρωπιστική επιστήμη με συσσωρευμένη εμπειρία πολλών χρόνων και έχει χτιστεί από πολλά μυαλά για να φτάσει εκεί που έχει φτάσει σήμερα και έχει θεαματικά αποτελέσματα στη βελτίωση της καθημερινότητας.Ένα βιβλίο της αυτοβελτίωσης έχει γραφτεί για χιλιάδες αναγνώστες, η θεραπεία είναι ατομική και χτίζεται από τη σχέση θεραπευόμενου και θεραπευτή, σχέση μοναδική και ανεπανάληπτη. Θα έλεγα ότι στη μία περίπτωση είσαι πρωταγωνιστής ηθοποιός που δουλεύει ατελείωτες ώρες με τον σκηνοθέτη του, ενώ στην άλλη θεατής μιας ταινίας που γυρίστηκε για χιλιάδες θεατές. Και στις δύο περιπτώσεις κάτι αποκομίζεις, αλλά είναι άλλης τάξης και άλλης ποιότητας μεγέθους.
Γράφετε στη σελ. 17 του βιβλίου σας «ομόγλωσσοι ναι … νομίζουν ότι συνεννοούνται». Από τη δική σας εμπειρία, δημιουργούνται αισθήματα μεταξύ ψυχαναλυτή και ψυχοθεραπευόμενου και πόσο ευεργετικό ή όχι μπορεί να είναι αυτό;
Οπωσδήποτε ναι. Χωρίς τη δημιουργία συναισθημάτων δεν μπορεί να νοηθεί ούτε η σχέση αναλυτή αναλυόμενου ούτε η ίδια η θεραπεία. Στη δική μου περίπτωση μπορώ να μιλήσω για συναισθήματα πραγματικής αγάπης και νοιαξίματος. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, όπως στο διήγημα «Μπεζ» του βιβλίου, που το αίσθημα που δημιουργήθηκε ήταν θυμός και απογοήτευση. Αυτό που πάντως συμβαίνει στην ψυχοθεραπεία είναι ότι ο θεραπευόμενος μπορεί να δηλώσει τα συναισθήματά του, ενώ ο θεραπευτής μόνο να τα εκδηλώσει.
Η ψυχολογία της εποχής μας ακολουθεί την καινούργια επιστημολογία; Απαντά σε καινούργια ερωτήματα;
Νομίζω ότι αυτή την ερώτηση θα μπορούσε να την απαντήσει ένας ψυχολόγος, σίγουρα πάντως όχι εγώ. Ό,τι και να έλεγα θα αδικούσε τις προσδοκίες που γεννάει το ερώτημα. Μπορώ να τοποθετηθώ στο δεύτερο μόνο ερώτημα και να απαντήσω καταφατικά. Η ψυχολογία προφανώς απαντά σε καινούρια ερωτήματα, εξελίσσεται και αυτή μαζί με τον άνθρωπο και την πορεία του, απαντάει όμως, κατά τη γνώμη μου, κυρίως στα αιώνια, πανανθρώπινα, υπαρξιακά ερωτήματα, όπως ακριβώς και η τέχνη.
Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας με τις εκδόσεις νήσος. Πώς προέκυψε, τι αποκομίσατε από αυτήν την εμπειρία;
Η εκδότρια της Νήσου, η Πόλα Καπόλα, είναι πολυαγαπημένη φίλη μου. Γνώριζε ότι γράφω. Δεν είχα σκεφτεί τη Νήσο γιατί δεν εξέδιδε λογοτεχνία. Κάποια στιγμή, όταν είχα προχωρήσει αρκετά, της είπα ότι σκέφτομαι να εκδώσω τα διηγήματά μου και σκοπεύω να απευθυνθώ σε κάποιο άλλο εκδοτικό οίκο. Είχε ήδη διαβάσει αρκετά από αυτά και σκεφτόταν ούτως ή άλλως να ξεκινήσει λογοτεχνική σειρά με Έλληνες πεζογράφους. Σε εμάς θα το βγάλεις, μου απάντησε. Η Νήσος έχει μακρά ιστορία στον εκδοτικό χώρο και, όπως συμβαίνει με λίγους εκδοτικούς οίκους, ξέρεις ότι εάν είναι της Νήσου, είναι καλό βιβλίο. Δεν σε ενδιαφέρει απαραίτητα να γνωρίζεις τον συγγραφέα. Ως προς τη συνεργασία τώρα, θα την χαρακτήριζα άψογη.
Ετοιμάζετε κάποιο νέο έργο; Αν ναι, θα θέλαμε να μας αποκαλύψετε λίγα πράγματα για το θέμα του.
Δεν ετοιμάζω ακόμη κάτι. Πάνε μόνο τρεις μήνες που παρέδωσα τον Αόριστο. Έχω όμως μία ιδέα. Σκεφτόμουν πάλι τη φόρμα του διηγήματος με ιστορίες πραγματικές που να έχουν φόντο την Ιστορία.
