Γράφει η Λεύκη Σαραντινού
Σε κάθε πόλη υπάρχει ένα "καφενείο των τρελών" και όλοι μας, ίσως, έχουμε κάποτε επισκεφθεί ένα τέτοιο, όπως το έκανε ο συγγραφέας στο Τολέδο, απ' όπου άντλησε έμπνευση για το παρόν πόνημα. Εξάλλου τα καφενεία είναι χώροι απ' όπου οι λογοτέχνες εμπνέονται ποικιλοτρόπως. Οι χαρακτήρες του βιβλίου, κατ' αναλογία με τα καφενεία, είναι αυτόνομοι και συχνά παραστρατούν από τον δρόμο- καλούπι στον οποίο προσπαθεί να τους βάλει ο συγγραφέας. Αποτέλεσμα, ένα βιβλίο πανέξυπνα στημένο, ιδιόρρυθμο, πολυδιάστατο και ξεχωριστό, ένα βιβλίο τρελό, το οποίο όμως περικλείει όλες τις ετερογενείς διαστάσεις που μπορεί να λάβουν κατά καιρούς οι ανθρώπινοι χαρακτήρες.
Ο χρόνος και ο τόπος είναι θεωρητικά απροσδιόριστοι, αν και ο αναγνώστης γνωρίζει ότι τα γεγονότα διαδραματίζονται στην Ισπανία των αρχών του 20ου αιώνα. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο F.A. δεν έχει καμία πρόθεση να τοποθετήσει τα γεγονότα του βιβλίου του σε πραγματικό τόπο και χρόνο, διότι κάτι τέτοιο θα κατέστρεφε τη μαγεία και τον αυθορμητισμό που διακρίνει το κείμενο. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να καταφύγει ενίοτε στην ειρωνεία και τον αυτοσαρκασμό και παραδέχεται ολοκάθαρα στον πρόλογο του βιβλίου του την αδυναμία που παρουσιάζει ο ίδιος στο να ελέγξει τους χαρακτήρες τους οποίους ο ίδιος δημιούργησε- ή ξεπατίκωσε σαν καρικατούρες μέσα από τα αληθινά καφενεία του Τολέδο-.
Έτσι, οι χαρακτήρες που δημιουργεί ο F.A. δεν υπόκεινται σε κανόνες, ούτε μπορούν να ενταχθούν σε κάποιο συγκεκριμένο πλαίσιο. Ανεξάρτητοι, αυτόνομοι και αυτόβουλοι, συχνά απρόσβλητοι από τις προθέσεις του συγγραφέα, μεταλλάσσονται διαρκώς από ασήμαντους σε σημαντικούς και το ανάποδο.
Όλα αυτά μας γεννούν το ερώτημα μήπως το βιβλίο αποτελεί τελικά μία καλοστημένη κωμωδία- ή τραγωδία, αφού όλες οι κωμωδίες εμπεριέχουν και μία τραγική διάσταση και, στην ουσία, αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος. Αυτό ακριβώς θέλει να τονίσει και ο συγγραφέας: πόσο εύκολο, αλλά και μη ανιχνεύσιμο, είναι πολλές φορές το πέρασμα από μία κωμική σε μία τραγική κατάσταση και το αντίθετο.
Οπωσδήποτε ο δημιουργός συνιστά στον αναγνώστη να μην αναπτύξει κριτική διάθεση απέναντι στο βιβλίο ή να το πάρει και πολύ στα σοβαρά. Το καλύτερο γι' αυτόν θα είναι να μην περιμένει απολύτως τίποτε από αυτό, αλλά να το δει απλά ως μέσο ψυχαγωγίας και έξυπνο εφεύρημα, βγάζοντας τα δικά του συμπεράσματα.
Το βιβλίο είναι πλούσιο σε εικόνες, πλουραλιστικό και με πολλούς διαφορετικούς χαρακτήρες, θέματα, συναισθήματα, αλλά και αφηγηματικές τεχνικές. Τον κορμό του αποτελούν οκτώ διαφορετικές μεταξύ τους ιστορίες που συνδέονται μεταξύ τους με την ύπαρξη κάποιου κοινού χαρακτήρα.
Η πρώτη ιστορία "Ταυτότητα" αποτελεί έναν ύμνο στην ασημαντότητα. Στον "Χαρακτήρα" παρακολουθούμε τι συμβαίνει όταν ένας ατίθασος λογοτεχνικός ήρωας αποδρά από το μυαλό του συγγραφέα και εισέρχεται στην αληθινή ζωή. Η τρίτη ιστορία "Ο ζητιάνος" παρουσιάζει τη ζωή των ζητιάνων μέσα από μια αμφίσημη κωμικοτραγική σκοπιά. Στα "Δαχτυλικά αποτυπώματα" ο αναγνώστης βλέπει πως το έξυπνο πουλί πιάνεται από τη μύτη μέσα από μια ιστορία ανατροπών. "Το πορτοφόλι" διηγείται ευτράπελα γεγονότα τα οποία σχετίζονται με ληστείες στη βυθισμένη στο απόλυτο σκοτάδι Μαδρίτη. Το "Τσινελάτο" είναι αφιερωμένο στη ζωή ενός κυρίου που το παρατσούκλι του σημαίνει "παντοφλάτος". "Η νεκρόφιλη" είναι μία ιδιόρρυθμη γυναίκα η οποία λατρεύει τους νεκρούς και τις κηδείες. Και, τέλος, στο "Ρομάντζο των σκύλων" βλέπουμε τι συμβαίνει όταν ένας μαθητής φοβάται τους σκύλους.
Καθένας από τους αναγνώστες θα εκλάβει διαφορετικά την κάθε μία από τις οκτώ ιστορίες. Δεν υπάρχει όμως περίπτωση να μην βρει κάποια από αυτές για να ταυτιστεί, έστω και εν μέρει, μαζί της, να μην γελάσει με τα ευτράπελα γεγονότα και να μην θαυμάσει τη φαντασία και την εξυπνάδα του συγγραφέα του.
