της Μαρίας Ιωαννίδου
Συναντήσαμε τον Νίκο Ερηνάκη και τους Die Haken λίγο πριν μας παρουσιάσουν ένα ιδιότυπο θέαμα που συνδύαζε ηλεκτρονικό ήχο και ποίηση, από την πρώτη ποιητική συλλογή του Νίκου, «Σύντομα Όλα θα Καίγονται και θα Φωτίζουν τα Μάτια σου». Και επειδή πολύ απλά, η εμπειρία αυτή δεν μεταδίδεται εύκολα, τον ξαναβρήκαμε μήπως και ανασυστήσουμε παρέα τον «απόηχο». Με την ελπίδα να το ξαναζήσουμε, κουβεντιάζοντας αλλά και να μεταφέρουμε σε όσους δεν ήταν εκεί κάτι από έναν μελλοντικό τρόπο να βιώνεται ο ποιητικός λόγος.
Und die haken… ας ξεκινήσουμε απ΄αυτό. Ηχεί Βερολινέζικο και ενδιαφέρον, αλλά τι σημαίνει;
Πολλά. Ως λέξη έχει πολυσημία. Κρατάει ο καθένας ότι προτιμάει. Εμείς δεν έχουμε επιλέξει ακόμα. Μας αρέσει να μετεωριζόμαστε. Το βερολινέζικο όμως ήταν πολύ εύστοχη παρατήρηση κι έχει τη σημασία του. Πολλές φορές λέω σχεδόν αστεία πως αν το Παρίσι ήταν η πόλη του 20ου αιώνα, τότε το Βερολίνο θα είναι η πόλη του 21ου.
Συνεργάζεστε μόνιμα, είστε ένα σύνολο, μπάντα; Πώς θα μπορούσατε να χαρακτηρίσετε τον ήχο και το στυλ σας;
Είμαστε σύνολο. Έχουν γεννηθεί δεσμοί που δεν κόβονται. Ή τέλος πάντων ότι και να πάει να μας κόψει θα το δυσκολέψουμε αρκετά. Όσο για τον ήχο και το στυλ μας θα σας πούμε σε 10 χρόνια.
Αυτό που είδαμε-ακούσαμε, η εμπειρία της performance, δύσκολα «μεταγράφεται» σε λέξεις. Ίσως γιατί ο λόγος ο ήχος και η μουσική είχαν εκεί μια άλλη ενότητα, μία αίσθηση ότι ζει κανείς τον λόγο, κάτι ανάμεσα στον εσωτερικό μονόλογο του ποιητή και τους ήχους της πόλης… Πώς ξεκίνησε αλήθεια αυτή η ιδέα; Πώς θα περιγράφατε εσείς το είδος της performance;
Ξεκίνησε ως μια ιδέα από κοινού τις νύχτες του καλοκαιριού που περνούσαμε μαζί. Μετά όλα προέκυψαν σαν να προϋπήρχαν ήδη. Σαν να ήταν εκεί, έτοιμα από καιρό, αναζητώντας την ευκαιρία να επιπλεύσουν στην επιφάνεια. Και μόλις βγήκαν βοήθησαν σίγουρα και μας να αρχίσουμε να αναπνέουμε καλύτερα.
Ακολουθείτε κάποιο μουσικό δρόμο που σας υπέδειξε κάποια μουσική, κάποιο ρεύμα, στην Ελλάδα, ή αλλού, ποια είναι τα πρότυπά σας, εάν υπάρχουν;
Θα προτιμούσαμε τη λέξη επιρροές. Και υπάρχουν αρκετές. Με κάποιες ξαπλώνουμε συνειδητά και με κάποιες υποσυνείδητα. Αλλά φροντίζουμε πάντα να παραμένουν επιρροές και όχι κύρια ή κατευθυντήρια γραμμή. Προσπαθούμε όσο μπορούμε να καλύπτουμε εμείς αυτές και όχι αυτές εμάς.
Είδαμε επάνω στη σκηνή, ηλεκτροκόλληση και κομπρεσέρ, μεταφερθήκαμε στο αστικό τοπίο με όλη τη σκληρότητα και όλο το ηχόχρωμά του. Πως αντιμετωπίζεις το δίλημμα «σκληρή πραγματικότητα-λυρισμός της ποίησης;» με βάση αυτό το δεδομένο;
Για μένα δεν είναι δίλημμα αυτό. Η σκληρή πραγματικότητα και ο λυρισμός της ποίησης ίσως να είναι κι ακριβώς το ίδιο. Θα μπορούσε να είναι και η λυρική πραγματικότητα έναντι της σκληρής ποίησης. Ο ρόλος της ποίησης όπως και κάθε μορφής της Τέχνης, είναι να πηγαίνει πάντα κόντρα, αλλά με έναν τρόπο που να γεννάει περισσότερα από όσα καταστρέφει. Κυρίως να γεννάει. Να προτείνει. Η κριτική του ήδη υπάρχοντος δεν έχει νόημα στην τέχνη. Τίποτα στάσιμο και σταθερό δεν έχει νόημα στην τέχνη. Ο πιθανός λυρισμός της ποίησης δεν έρχεται να ασκήσει κριτική ή να αντιπαρατεθεί στο σκληρό της πραγματικότητας, έρχεται απλώς να δείξει αυτούς τους άλλους δρόμους που ενώ είναι μπροστά μας δεν τους βλέπουμε. Θα ήταν κρίμα για την ποίηση να ασχολείται μόνο με την πραγματικότητα. Είναι καιρός για την ποίηση, και την τέχνη γενικότερα, να παίξει το δικό της παιχνίδι, για μια φορά να ακολουθήσει η πραγματικότητα την τέχνη και όχι η τέχνη την πραγματικότητα.
Ακούστηκε στη διάρκεια της παράστασής σας στο Μεταξουργείο ένα ολόκληρο κοινό να επαναλαμβάνει τους στίχους σου, να χειροκροτεί και να ενθουσιάζεται στο άκουσμά τους. Τι προϋπήρξε για αυτό το κοινό, η ποίηση σαν βιβλίο ή το σύνολο μουσικής-ποίησης;
Χρονικά προϋπήρξε το βιβλίο και τα ποιήματα που τριγυρνούσαν -πριν καν πάρουν τη μορφή βιβλίου- σε σπίτια και στο διαδίκτυο το όποιο κατά ένα τρόπο έχει βοηθήσει πολύ, όχι τόσο στην μετάδοση και απομνημόνευση από το κοινό ολόκληρων ποιημάτων, αλλά συγκεκριμένων στίχων που έχει ξεχωρίσει ο καθένας για τους λόγους του. Κάποια στιγμή είχα δει και στο Κέντρο σε δυο τρεις δρόμους μοιρασμένες φωτοτυπίες πεταμένες στα πεζοδρόμια με ποιήματα από το βιβλίο μου. Το χάρηκα.
Κατ' αυτή τη έννοια ποια είναι η προσωπική σου άποψη για τα «οχήματα» της ποίησης, για τη μουσική, για το θέατρο, για τα οπτικοακουστικά μέσα; Όπως την μεταφέρουν, τι πιστεύεις ότι θα συμβεί, θα την πάνε μακρύτερα ή μπορεί και να την χάσουν-αποδυναμώσουν στη διαδρομή;
Αυτό είναι το στοίχημα. Να την πάνε μακρύτερα. Πιστεύω πολύ σε αυτά τα «οχήματα». Μέσα στον περασμένο αιώνα έγιναν πράγματα με τεράστιο ενδιαφέρον που άνοιξαν δρόμους. Έχουν γίνει βέβαια και πολλά που όχι μόνο δεν οδήγησαν πουθενά αλλά μάλλον πήγαν προς τα πίσω. Γενικώς όμως προχωράμε. Θυμίζει την ουτοπία αυτό. Ξέρεις εξαρχής πως δεν θα την αγγίξεις ποτέ. Κάνεις ένα βήμα και αυτή κάνει δύο. Κάνεις δύο βήματα και αυτή κάνει τέσσερα. Κάνεις τρία και αυτή έξι. Αλλά ακόμα και αν δεν καταφέρνεις να τη φτάσεις σημασία έχει πως στο τέλος έχεις προχωρήσει τρία βήματα μπροστά.
Πες μας πως ζεις, τι σπουδάζεις, πως βλέπεις το άμεσο μέλλον σου. Σε σχέση με την επιβίωση από τη μια, την ποιητική δημιουργία από την άλλη.
Σπουδάζω οικονομικά στην ΑΣΟΕ. Αλλά σχεδόν τελείωσα και θα συνεχίσω προς φιλοσοφία. Μου έχει στοιχήσει αρκετά αυτό. Μεταπηδάω από το ένα άκρο στο άλλο συνέχεια. Με αποτέλεσμα να χάνω την ισορροπία μου μερικές φορές. Νιώθω την ανάγκη να βυθιστώ σε πολλά πράγματα ακόμα, να γράψω, να τριγυρίσω σε μέρη και καταστάσεις υλικές και μη. Αν επιβιώσω από αυτά για αρχή, συζητάμε και το μετά.
Πώς δοκιμάστηκε η ποιητική σου συλλογή πάνω σε μια μουσική σκηνή; Αισθάνθηκες ποτέ την ανάγκη να αλλάξεις πράγματα, ότι αν την έγραφες τώρα θα ήταν κάπως αλλιώς, μετά από την επαφή με το κοινό, μετά την ένωση με τη μουσική;
Πολλές φορές έχω αισθανθεί ότι θα άλλαζα πράγματα και μετά ότι ίσως καλύτερα να τα άφηνα ίδια και μετά πάλι ότι θα τα άλλαζα. Ποτέ δεν θεώρησα τίποτα έτοιμο. Μόνο την ανάγκη να το «αποβάλλω» από πάνω μου ώστε να προχωρήσω σε κάτι άλλο. Ο χρόνος θα το τελειώσει και ο κόσμος που θα το διαβάσει. Αυτό που έγινε με τη μουσική είναι ότι μου γεννηθήκαν στην πορεία αρκετές νέες ιδέες τις οποίες και τώρα συζητάμε με τα παιδιά. Ξεκλείδωσα κάποιες πόρτες και τις συνέδεσα με διαδρόμους. Τώρα μένει να μάθουμε να κινούμαστε με άνεση και σε αυτούς.
Ποια είναι η ιστορία αυτής της παράστασης. Την ξαναδείξατε; Τι αντιδράσεις μετράτε; Θα την ξαναδείξετε στο μέλλον;
Η πρώτη απόπειρα έγινε το Σεπτέμβριο στο Bios μετά από αυτό το καλοκαίρι που περάσαμε μαζί. Οι αντιδράσεις ήταν αυτές που μας έδωσαν και περισσότερη ώθηση ώστε αυτό να σχηματοποιηθεί και να οδηγήσει σε κάτι συγκεκριμένο. Έχουμε γύρω μας ανθρώπους που μας στηρίζουν και πορευόμαστε μαζί, πιστεύουμε σε αυτούς και πιστεύουν σε μας. Πληθαίνουμε.
Είχατε κάποια «αρνητική» αντίδραση; Υπήρξαν πολέμιοι γι΄αυτό το είδος;
Υπήρξαν. Και θα υπάρξουν περισσότεροι. Θα σας απασχολήσουμε αρκετά. (γέλια)
Πιστεύεις ότι ενδέχεται κάποτε η ποίηση να σταματήσει να τυπώνεται και να προβάλλεται με λέϊζερ στους τοίχους;
Πιστεύω ότι σίγουρα δεν θα τυπώνεται σε τέτοιο βαθμό αλλά αποκλείω την περίπτωση να σταματήσει να τυπώνεται παντελώς. Είναι αυτός ο ερωτισμός του χαρτιού που δεν μπορεί να βρεθεί σε τοίχους και οθόνες.
Πιστεύεις ότι «κάποιος», από κείνους που «θά θελες να αγκαλιάσεις» -όπως αναφέρεις σε ένα ποίημά σου που σημείωσα ιδιαίτερα… ο άστεγος, ο άρρωστος, ο ναρκομανής…. Πιστεύεις ότι μπορεί κάποτε η ποίησή σου να τους φτάσει, να τους αγγίξει; Ή είναι μία έκκληση σε όλους τους άλλους, τους προνομιούχους;
Ότι γράφεις και δημιουργείς είναι πριν από όλα μια έκκληση προς τον εαυτό σου. Άλλα αυτό που το διαχωρίζει και του δίνει μία κάποια υπόσταση είναι κατά πόσο αποτελεί έκκληση και προς τους άλλους. Όλους τους άλλους. Όταν μπορείς να κάνεις το υποκειμενικό, οικουμενικό.
Είσαι Κρητικός από καταγωγή;
Ναι. Κι έχει τη σημασία του κι αυτό.
Φέρεις την παράδοση που συνδυάζει αυτοσχεδιαστικά μουσική και λόγο;
Πέρασα μεγάλο μέρος των παιδικών μου καλοκαιριών στα Σφακιά και στα Ανώγεια. Ο αυτοσχεδιασμός της μουσικής και του λόγου ρίζωσε μέσα μου. Όλα αυτά τα παιχνίδια με τις λέξεις και τους ήχους ώστε να δένουν στη στιγμή τα ενσωμάτωσα αλλά κυρίως ένιωσα την αλήθεια τους. Την αυθεντικότητα τους. Συνειδητοποίησα πως ο τρόπος της τέχνης σου, όποια και αν είναι αυτή, πρέπει να δένει με τον τρόπο της ζωής σου. Απέκτησα κριτήριο.
Πώς ισορροπείτε με τους die haken στη φάση της προετοιμασίας της παράστασης; Συμμετέχεις στη μουσική; Συμμετέχουν στην ποίηση;
Είμαστε ένα. Δεν υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές. Στο μικρόφωνο, στις χορδές, στον ήχο του τύμπανου, στο κάθε τι ξεχωριστά είμαστε όλοι μαζί, ο καθένας με την πάλη του. Ότι βγαίνει πάνω στη σκηνή και γενικότερα ότι βγαίνει προς τα έξω, είναι όλων μας. Είναι διαφορετικό από την ποίηση, διαφορετικό από τη μουσική. Είναι κάτι τρίτο, κουβαλάει τη δικιά του ύπαρξη και εμείς είμαστε μάλλον εκεί για να του την κάνουμε όλο και πιο βαριά.
Αναφέρεστε στην ελληνική ηλεκτρονική σκηνή, έχετε τέτοια ακούσματα και προπαίδεια, ή σχεδιάζετε το υλικό σας από δικά σας βιώματα, ενδεχομένως και παρεμφερείς παραστάσεις σε άλλες χώρες;
Ταξιδεύουμε συνέχεια, κι έχουμε περάσει όλοι αρκετό χρόνο στο εξωτερικό. Προσπαθούμε πάντα να ανακαλύπτουμε οτιδήποτε αληθινό , πρωτότυπο αλλά που να στηρίζεται σε γερές βάσεις , και αυτό δεν είναι πολύ πιο εύκολο στο εξωτερικό από ότι στην Ελλάδα. Παντού πρέπει να σπας τις βιτρίνες κι ας κινδυνεύεις να κοπείς. Α, και κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τα βιώματα του, θα χαθεί στο κενό. Χρειάζονται πάντα σημεία αναφοράς για να χαράζεις δρόμο.
Σχεδιάζετε να εμπλουτίσετε την παράσταση με περισσότερα τεχνικά μέσα; Προσωπικά δυσκολευόμουν σε στιγμές να παρακολουθήσω τον ποιητικό λόγο, αν προβαλλόταν ο στίχος για παράδειγμα, το έχετε σκεφτεί;
Ναι, ναι , υπάρχουν πολλές ιδέες για διάφορα μέσα. Και σίγουρα θα κινηθούμε προς πολλών τύπων τεχνικά μέσα. Θα δείτε.
Και στη συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης φυσικά κι αυτή. Εχετε σκεφτεί ποτέ να εμπλουτιστεί η παράσταση με περισσότερο «θέαμα», βίντεο κλιπ δηλαδή… Ομολογώ πως καθώς σας παρακολουθούσα και με δεδομένα αντίστοιχα άλλα θεάματα με προτεραιότητα στον ποιητικό λόγο, αυτή η διάσταση μου έλειπε…
Είναι ένα από τα επόμενα βήματα μας. Απλώς όταν γίνει θέλουμε να γίνει με προσοχή, όχι βεβιασμένα και τετριμμένα. Πρέπει να επαναπροσδιοριστεί η θέση της εικόνας στην ποίηση και στη μουσική. Η video poetry για παράδειγμα δεν έδωσε ακόμα αυτά που έπρεπε ή έστω ήθελε να δώσει. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι γόνιμο το έδαφος για τέτοιου είδους ενώσεις απλώς πρέπει να αποφευχθούν οι εύκολοι δρόμοι. Το προφανές , μου φαίνεται, έχει αρχίζει να κουράζει. Το ίδιο ισχύει και για την επανάληψη και τη χρήση των αναφορών. Κοινώς πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα μέσα που γεννήθηκαν από το μεταμοντερνισμό αλλά όχι με μεταμοντέρνο τρόπο. Δεν νομίζω πως έχει να πει κάτι πια.
Ποια νομίζεις, μετά την εμπειρία της παράστασης, ότι είναι η άριστη ποσοτική σχέση ανάμεσα σε μια τυπωμένη συλλογή και αυτό που είδαμε; Μπορεί στο μέλλον, να «διαβαστούν» ρυθμικά περισσότεροι ή λιγότεροι στίχοι;
Περισσότεροι. Αλλά όπως είπα και πριν αυτό που γεννιέται είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, τρίτο, δεν είναι ανταγωνισμός, συμπλέουν παράλληλα ποίηση και μουσική και δεν υπάρχει σημείο τομής. Μονάχα που και που εκσπερματώνει η μία και γονιμοποιεί την άλλη. Κι αυτό αρκεί για παραπάνω από αρκετές γεννήσεις.
Η επιλογή του χώρου, της αίθουσας «Αλεκτον», ήταν τυχαία, αναγκαία ή σκόπιμη; Σ’ αυτή τη γωνιά της Αθήνας, ξέρεις, σπάζουν τζάμια, καίνε διάφορες καταστάσεις… Θα μπορούσες να φανταστείς αυτή την παράσταση -ανεξάρτητα από τεχνικές και οικονομικές παραμέτρους- σε μια κεντρική σκηνή της πόλης;
Η επιλογή του θεάτρου ήταν σκόπιμη. Μετά την εμπειρία μέσα σε κλειστό συναυλιακό χώρο θέλαμε να του δώσουμε ζωή και στο χώρο ενός κλειστού θεάτρου. Ακόμα προσδιοριζόμαστε. Και ναι, θα μπορούσα να φανταστώ αυτή τη παράσταση οπουδήποτε, από τα πιο cliché μέχρι τα πιο ακραία μέρη, αρκεί να κουβαλούσαμε πάντα τις φωτιές μαζί μας.
