Στην απόφανσή του ανασαίνει όλο το απεγνωσμένο βονεγκατικό γέλιο, η εύθυμη οδύνη αυτού του συγγραφέα που υπήρξε ένας από τους πιο υπέροχους αρλεκίνους οι οποίοι βάδισαν ανάμεσά μας, ψιθυρίζοντας την αναγκαιότητα για μια οντολογική μεταμόρφωση του γένους των ανθρώπων.
Αυτό το τελευταίο είμαστε όλοι εμείς, ως φίλοι, και συγγενείς.
Σύμφωνα με τον Βόνεγκατ, για κάθε γάμο (δηλαδή κάθε ερωτική πατρίδα) που καταρρέει φταίει η άρρητη ομολογία του ενός εκ των συντρόφων, ο οποίος, κοιτώντας τον άλλο, λέει: «Δεν είσαι αρκετοί άνθρωποι».
Το πρόβλημα δεν είναι αριθμητικό, συνεπώς το παιδί, ή τα παιδιά, που μπορεί να γεννοβολήσει το ζευγάρι, δεν αρκούν για να ανατραπεί αυτή η ανατριχιαστική ετυμηγορία ανεπάρκειας.
Χρειάζονται όλοι οι βαθμοί συγγένειας: Πρόγονοι, παππούδες, θείοι και θείες, ξαδέρφια, ανίψια, κουνιάδοι, μπατζανάκηδες. Χρειάζεται αυτό που ο Βόνεγκατ αποκαλεί extended family, και που στα ελληνικά το λέμε σόι.
Είναι ίσως περιττό, αλλά αξίζει να επισημάνω ότι, περιέργως, η γενιά μου (τουλάχιστον) αντιμετωπίζει το σόι περίπου ως ενδημική ασθένεια από την οποία πρέπει να απαλλαγεί.
Αναρωτιέμαι τι θα έλεγε ο Βόνεγκατ. Ίσως: Hi ho.
Βεβαίως, καίτοι ουμανιστής, ο Βόνεγκατ δεν είναι τόσο αφελής ώστε να αγνοεί τον καπιταλιστικό μηχανισμό που ενεργοποιείται στην αστική οικογένεια, ως θεσμό.
Ταυτόχρονα, δεν είναι τόσο αναιδής ώστε να θεωρεί ότι η μαρξιστική προσπέλαση αντέχει να συμπεριλάβει την παραδοσιακή / κοινοτική / υπαρξιακή οικογένεια, ως έννοια, και, πρωτίστως, ως τρόπο.
Στο συγκεκριμένο κείμενο, ό,τι με ενδιαφέρει είναι, ακριβώς, αυτός ο οικογενειακός τρόπος, τα όρια, οι δυνατότητες, και η σημασία του.
2. Σόι & βασίλειο
Διαλέγω ένα από τα αγαπημένα μου μυθιστορήματα του Βόνεγκατ, αφιερωμένο στους άφτερους αγγέλους Χοντρό & Λιγνό, με τον εύγλωττο τίτλο Slapstick or Lonesome no more.
Πρόκειται για την ιστορία του Ουίλμπορ, και της δίδυμης αδερφής του, Ελίζας, των οποίων η ευφυΐα, όταν την ένωναν, ξεπερνούσε τους πιο προηγμένους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του πλανήτη.
Μετά την εξορία σε έναν αστεροειδή, ο Ουίλμπορ αποφασίζει να γίνει βουλευτής, και, τελικά, πιάνει τον εαυτό του εν τω μέσω προεκλογικής εκστρατείας για την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Δεν αργεί να αντιληφθεί ότι θα εκλεγεί υπό την προϋπόθεση ότι θα προτείνει τρόπους για αντιμετώπιση του καυτού αμερικάνικου ζητήματος που είναι η μοναξιά. Όλως τυχαίως, η μοναξιά είναι το μοναδικό ζήτημα που τον απασχολεί.
Hi ho.
Η λύση είναι απλή, δαιμονική, και ιδιοφυής: Αναδιφώντας στα αρχεία του κράτους, ο Ουίλμπορ δίνει κοινά επώνυμα σε μεγάλες μάζες πληθυσμού οι οποίες, εφόσον έχουν το ίδιο όνομα, αποτελούν, στο εξής, διευρυμένες οικογένειες.
Με αυτή την ονομαστική χειρονομία (έργο του Αδάμ, του πρώτου ανθρώπου), ο Ουίλμπορ ιδρύει σόγια.
Μοιραία, γονιμοποιεί δυναστείες (που είναι το άλλο όνομα για τις γενιές) και ο πρόεδρος βαφτίζεται βασιλιάς, προκύπτουν οι διεφθαρμένοι της παρέας, και τα πράγματα μπερδεύονται.
Τα υπόλοιπα αξίζει να τα διαβάσει ο καθένας μόνος του – που σημαίνει ήδη, εφόσον μιλάμε για ανάγνωση, όλοι μαζί.
Το θέμα είναι η κωμικά απεγνωσμένη χειρονομία του ήρωα να ονομάσει τον κόσμο από την αρχή, δηλαδή να τον μεταμορφώσει σε τόπο οικογενειακής συνάντησης και γιορτής, και, συνεπώς, να τον σώσει.
Αυτή η μεσσιανική διάσταση του εγχειρήματος μας παραπέμπει στον Χριστό ο οποίος πρόλαβε να πει, κάποτε, ότι η σωτηρία προϋποθέτει να εγκαταλείψει κανείς πατέρα, μάνα, αδέρφια και λοιπούς συγγενείς, και να Τον ακολουθήσει.
Η φαινομενική αντίφαση ξεπερνιέται (και ο Μαρξ βρίσκει, επιτέλους, το δίκιο του) αν αναλογιστούμε ότι η αυθεντική μας οικογένεια (σπίτι & γένος) που είναι όλοι οι άνθρωποι του κόσμου, δεν πρόκειται να εντοπιστεί για όσο εγκλωβιζόμαστε στον στενό πυρήνα της οικογένειας ως θεσμού.
Εντούτοις, η κίνηση από τον θεσμό στον τρόπο δεν εκδηλώνεται ως κατάργηση του πρώτου αλλά ως μεταμόρφωσή του.
Αυτή την τελευταία χρειάζεται, νομίζω, να την αντιληφθούμε ως διεύρυνση, πλάτεμα του εαυτού, και επέκταση του στήθους, ή της καρδιάς.
Εκεί κάπου ανασαίνει το ποθούμενο, που είναι η Βασιλεία των Ουρανών, και έτσι ίσως βρίσκει τις αυθεντικές της διαστάσεις η κατασυκοφαντημένη έκφραση σύμφωνα με την οποία πάει σόι το βασίλειο.
Στην πραγματικότητα, μόνο με το σόι πάει κάνεις στο βασίλειο. Ο ντ’ Αρτανιάν και οι φίλοι του το έλεγαν έτσι: Όλοι για έναν, και ένας για όλους. Ο Ελύτης το έλεγε αλλιώς: Ή κανείς ή κι οι δυο μαζί.
Μ’ ακούς;
3. Κόζα Νόστρα
Σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο, του καθηγητή Βαγγέλη Τζούκα, για τους οπλαρχηγούς του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, έχω υπογραμμίσει το εξής χαρακτηριστικό.
«Ο Αλέκος Παπαδόπουλος είχε τη δυνατότητα να δημιουργήσει αξιόμαχη ένοπλη ομάδα, στηριζόμενος στο γεγονός ότι το συγγενικό του δίκτυο στην ευρύτερη περιοχή Ξηροβουνίου υπερέβαινε τα 400 “αδελφοξάδελφα”. […] Τα μεγάλα αυτά αιματοσυγγενικά δίκτυα εντάχθηκαν συλλογικά στο εδεσίτικο αντάρτικο, επιβεβαιώνοντας την ιδιαίτερη συσχέτιση πολιτικής ένταξης και συγγενικών δεσμών».
Ανάλογα φαινόμενα μπορεί να εντοπίσει κανείς στο αντάρτικο του ΕΛΑΣ, ενώ είναι γνωστή η τακτική ανθρώπων, οι οποίοι αντικαθιστούσαν τον νεκρό, αντάρτη συγγενή τους, παίρνοντας όχι μόνο το όπλο, αλλά και το αντάρτικο ψευδώνυμό του.
Αυτή η οριακή εκδήλωση της σημασίας που είχε η οικογένεια / σόι ως πυρήνας για το αντάρτικο (όπως συνέβη και το 1821) επιτρέπει, όπως πιστεύω, μιαν αποκαλυπτική υπαρξιακή αναγωγή.
Εννοώ το ενδεχόμενο να απλωθεί η ένταση του οικογενειακού δεσμού στο φυσικό, και οντολογικό δεσμό που ορίζει την ίδια την ύπαρξή μας ως γένους ανθρώπων.
Ο αναρχικός και, εν τέλει, αντάρτικος δυναμισμός που θα μας επιτρέψει να μιλήσουμε για όλο τον κόσμο ως κόζα νόστρα, δικό μας πράγμα, δική μας υπόθεση, δικό μας κόσμο / παράδοση / αξία, είναι ένα προνόμιο που μας ανήκει, εφόσον το εκλέξουμε.
Οσοδήποτε ουτοπικό (ή μυθιστορηματικό) κι αν φαίνεται, φρονώ ότι εδώ βρίσκεται, ίσως, η δυνατότητά μας για μια διηνεκή οντολογική εξέγερση, τη μόνη που μπορεί να εγκαθιδρύσει, in progress, το ουράνιο πολίτευμα σε αυτό τον κόσμο.
Ουράνιο πολίτευμα θα ονομάσουμε την κοινότητα / community / communion (και όχι, φυσικά, society) και τον δεσμό μας, χωρίς μέλια και συναισθηματισμούς, θα τον πούμε Αγάπη.
Σε αυτό το πλαίσιο, Ντου!, και Αμήν!, λένε το ίδιο πράγμα.
