Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 24

Τα περασμένα δεν είναι όνειρο του Θοδωρή Καλλιφατίδη

koumasikallif24.jpg
Τα περασμένα δεν είναι όνειρο, αφήγημα, Θοδωρής Καλλιφατίδης, Εκδόσεις Γαβριηλίδης 2012

 

Τα περασμένα είναι το μόνο που έχουμε
Κι όμως, η φράση που μόλις πέρασε μπροστά από τα μάτια σας δεν προέρχεται από το βιβλίο για οποίο θα γίνει λόγος, παρά από ένα προηγούμενο του Θοδωρή Καλλιφατίδη - το Μητέρες και Γιοί του 2007. Έχω την εντύπωση όμως πως αποτελεί κάτι σαν προανάκρουσμα, έναν σπόρο για το παρόν. Τα περασμένα, λοιπόν, είναι το μόνο που έχουμε και, επιπλέον, δεν είναι όνειρο...Ο Θοδωρής Καλλιφατίδης επανέρχεται συχνά στις αυτοβιογραφικές εκδοχές του λόγου, τα τελευταία χρόνια ακόμα πιο έντονα. Στο αφήγημα Τα περασμένα δεν είναι όνειρο μοιάζει να θέλει να συνοψίσει αυτή την τάση, ή έστω να κλείσει τους παλιούς λογαριασμούς. Τέτοιοι λογαριασμοί έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όταν αφορούν έναν δίγλωσσο συγγραφέα με διεθνή αναγνώριση.

Η αφήγηση εκκινεί την επιστροφή του συγγραφέα στα πατρογονικά του εδάφη, στους Μολαούς Λακωνίας και σε δεύτερο, βαθύτερο επίπεδο από το θάνατο της μητέρας του. Έτσι ξετυλίγεται το νήμα της ιστορίας της ζωής του, μέσω μιας ιδιαίτερης γραφής και ενός ύφους που θυμίζουν σε ορισμένες στιγμές ημερολογιακή απόδοση, εφόσον αυτή συμπεριλαμβάνει και την κρίση των γεγονότων και όχι την απλή καταγραφή τους. Το πρώτο σημαίνον γεγονός είναι η οικογενειακή μετάβαση από τη Λακωνία προς την Αθήνα με σκοπό την επούλωση των πληγών του εμφυλίου. Έπονται τα σχολικά χρόνια στην πρωτεύουσα, με τα μάτια ενός παιδιού προερχόμενου από την επαρχία. Ο νεαρός είναι

«χωριάτης» για τους συμμαθητές του, καθώς ο δείκτης πολιτιστικής διαφοράς μεταξύ επαρχίας και πρωτεύουσας εκείνη την εποχή ήταν πιο έντονος απ' όσο σήμερα. Ακολουθούν η απόρριψη από το πανεπιστήμιο για πολιτικούς λόγους, οι πρώτες ερωτικές και καλλιτεχνικές ανησυχίες και η δύσκολη περίοδος της στράτευσης. Στην αφήγηση αποκαλύπτεται και η φιλική συναναστροφή του συγγραφέα με ανθρώπους της τέχνης όπως ο Διαγόρας Χρονόπουλος και ο Γιάννης Φέρτης. Ας σημειωθεί επίσης πως όλα αυτά συμβαίνουν υπό το διαρκές βάρος τριών οικογενειακών μυστικών που εντείνουν τα ερωτηματικά. Μέχρι τη μεγάλη απόφαση: ο -μετέπειτα- συγγραφέας ακολουθεί το δρόμο της μετανάστευσης. Σε αυτό το σημείο δεν δίδονται πολλές λεπτομέρειες για την εκεί ζωή και επαγγελματική του ανέλιξη (Ορισμένες εκτενείς σκέψεις επ' αυτών αναπτύσσονται στο προγενέστερο Μια νέα πατρίδα έξω από το παράθυρό μου). Άλλωστε αυτό που μοιάζει να τον ενδιαφέρει περισσότερο στο παρόν βιβλίο είναι η σύνδεσή του με τα εν Ελλάδι συμβάντα της ζωής του. Ο Καλλιφατίδης, για όσους ενδεχομένως δε γνωρίζουν, ζει από το 1963 στη Σουηδία όπου και κέρδισε τη λογοτεχνική αναγνώριση, προτού ξεκινήσει να γράφει και στα ελληνικά. Η εξιστόρηση κλείνει με τις τακτικές του επιστροφές λόγω της ασθένειας της μητέρας του αλλά και επ' αφορμή διαφόρων λογοτεχνικών εκδηλώσεων όπου ο ίδιος είναι το τιμώμενο πρόσωπο, με κορυφαία αυτή που λαμβάνει χώρα στον γενέθλιό του τόπο. Κάθε επιστροφή του συνδέεται με πρόσωπα του παρελθόντος που επανέρχονται καθώς και με την αποκάλυψη οικογενειακών μυστικών.Όταν η ιστορία μιας χώρας είναι γεμάτη από έντονα πολιτικά γεγονότα αλλά επιπλέον παρουσιάζει και μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική παραγωγή (αυτό που ονομάζουμε «αισθητικά» συμβάντα), αναπόφευκτα πολλαπλασιάζονται και οι μικρο-ιστορίες, εμφανίζεται μια κινητήριος εμπνευστική δύναμη της εξιστόρησης. Αυτός ο τόπος λοιπόν αποτελεί μια τέτοια περίπτωση. Και είναι σημαντικό όταν τέτοιοι τόποι συναντούν ικανούς αφηγητές, ικανούς ακόμα και όταν αναφέρονται σε δυσάρεστες καταστάσεις. Άλλωστε, «η άγνοια είναι άλλο πράγμα από τη λήθη και τη συμφιλίωση», λέει ο ίδιος ο συγγραφέας αναφερόμενος στην ταυτοχρονία της αναχώρησής του με τη δολοφονία του Λαμπράκη.

Επισημαίνω πως ο Καλλιφατίδης κατορθώνει να σταθεί στο μέσον μιας ρεαλιστικής αφήγησης δίχως να χάνει την αισθητική της δύναμη: εννοώ πως δεν τείνει προς τον άκρατο ρομαντισμό και την εξιδανίκευση του παρελθόντος, που αποτελεί περίπου κανόνα σε τέτοιες περιπτώσεις, ούτε όμως και προς το άλλο άκρο, ενός κυνισμού, μιας οριστικής αποστασιοποίησης προς τα γεγονότα. Μοιάζει να έχει απενοχοποιήσει συμβάντα, πράξεις και συμπεριφορές, αλλά αποδέχεται συνάμα πωε πάντα παραμένει κάτι ως υπόλειμμα.

Τελευταία σκέψη: η ενηλικίωση είναι πάντα ένα κρίσιμο σημείο, ένα μεταίχμιο που αλλάζει τον κόσμο του υποκειμένου, άρα και εξαίσια λογοτεχνική συνθήκη. Η ενηλικίωση του συγγραφέα καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου. Η μετανάστευση λοιπόν είναι κι αυτή ένα αντίστοιχο μεταίχμιο. Μόνο που συχνά συμβαίνει να μεταναστεύουμε μέσα στον ίδιο τον εαυτό μας.

Ιορδάνης Κουμασίδης