Σοφία Γιαννοπούλου: "Αν φοβάσαι, είσαι αλυσοδεμένος, άρρωστος"

Συνομιλήσαμε με την συγγραφέα και ψυχολόγο Σοφία Γιαννοπούλου εξ αφορμής της έκδοσης Τι φοβάσαι;, που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες από τις εκδόσεις Χίλων.Βαρέθηκα τον φόβο! Μπούχτισα πια να τον νιώθω, να τον ακούω, να τον συζητάω, να τον αντιμετωπίζω, να τον καμουφλάρω, να τον αποφεύγω. Τον φόβο, που προέρχεται από τοξικές σκέψεις, φανταστικά σενάρια, ψευδαισθήσεις. Σκέψεις και συναισθήματα που δεν αφορούν το παρόν, αλλά το στοιχειωμένο παρελθόν ή το άγνωστο μέλλον. Σκέψεις που είναι λαβύρινθος και ποτέ δεν σε οδηγούν στην έξοδο. Γιατί θα πρέπει να παίρνεις τον εαυτό σου πάντοτε τόσο στα σοβαρά;

   Νομίζεις ότι είσαι κάτι τελικά; Αστερόσκονη είσαι, όπως κι όλα τα αστροφυσικά σώματα. Η Γη, το σπίτι σου, είναι μια χλωμή, μπλε κουκίδα στο απέραντο σύμπαν, με ομορφιές που δεν αφήνεις τον εαυτό σου να απολαύσει. Να το ξέρεις, δυο τρόποι υπάρχουν για να ζήσεις. Ο ένας είναι να φοβάσαι κι ο άλλος είναι ν’ αγαπάς. Για ν’ αγαπάς, πρέπει να νιώθεις ασφαλής και αυτάρκης. Ψάχνοντας για το έτερόν σου ήμισυ, τι περιμένεις από ένα μισό, μη ολοκληρωμένο άτομο; Του ζητάς να καλύψει τις ανάγκες σου, θες κάποιον προμηθευτή ασφάλειας, αγάπης και θαυμασμού, γιατί νιώθεις κενός, ελλιπής, ανεπαρκής. Δεν μπορεί να το κάνει για πάντα!

   Κανένας άλλος δεν μπορεί να κάνει κάτι για σένα. Το μόνο που φοβάσαι είναι ο ίδιος ο φόβος. Η μοναξιά που τρέμεις είναι το ίδιο σου το περίβλημα, που σε προκαλεί, σε δοκιμάζει, σε προστατεύει. Είναι ένα δυναμικό πεδίο, που σου παρέχει δυνατότητες πραγματικής, ουσιαστικής εσωτερικής ανάπτυξης, την οποία μπορείς να πετύχεις μόνο εσύ. 

 

Για τον φόβο έχουν γραφτεί αρκετά βιβλία τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως. Τι σας παρακίνησε λοιπόν να ασχοληθείτε με αυτό το θέμα;

O φόβος, αυτή η αγριεμένη θάλασσα, που καταπίνει κάθε λογική και κάθε υγιές και θετικό συναίσθημα, που μας ταλαιπωρεί, μας στραγγίζει, μας αρρωσταίνει. Τις περισσότερες φορές φοβόμαστε τον ίδιο το φόβο. Ανέκαθεν με προβλημάτιζε και προσπαθούσα να συλλάβω την έννοια του χρόνου και τις ρίζες του φόβου. Όταν συνειδητοποίησα πόσο χρόνο και πόση ενέργεια σπαταλάει καθημερινά ο άνθρωπος για να ξεπεράσει τους διάφορους φόβους του και όταν αναλύοντάς τους σε όσο βάθος μπόρεσα να φτάσω, διαπίστωσα πόσο αυθαίρετοι, παράλογοι, αβάσιμοι και διογκωμένοι είναι κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους, το κείμενο του βιβλίου άρχισε να ρέει στα πλήκτρα σαν χείμαρρος. Αν δεν υπάρχει πραγματική απειλή, που τότε ο φόβος λειτουργεί σαν συναγερμός και είναι χρήσιμος για την επιβίωσή μας, τότε όλα τα άλλα, οποιαδήποτε μορφή κι αν παίρνουν, ανασφάλεια, αποφυγές, άγχος, ανησυχία, πανικός, ζήλεια, τρόμος, είναι δαίμονες του νου, ανεδαφικά αποκυήματα της φαντασίας. Και είναι πραγματικά κρίμα να μας δηλητηριάζουν, να μας εγκλωβίζουν, να καθορίζουν τις επιλογές μας και όλη μας τη ζωή. Επειδή λοιπόν με κούρασε όλη αυτή η ανώφελη και τελικά ανούσια πάλη, αποφάσισα να στήσω το φόβο στον τοίχο και να τον απομυθοποιήσω, να τον καθαιρέσω από άρχοντα, να τον χλευάσω και να τον κάνω υπηρέτη. Αυτή είναι η θέση που του αξίζει. Έχω πλέον φτάσει στο σημείο να γελάω, όταν ανακαλύπτω τις παγίδες που ύπουλα μας στήνει για να μας ξεγελάσει και να μας υποτάξει.

Kαθώς ο φόβος είναι ένα σύνθετο, βαθύ και εσωτερικό θέμα, μετά την ανάγνωση του βιβλίου τι θα συμβουλεύατε τον αναγνώστη σας να κάνει επιπλέον;

Να προσπαθήσει να κατανοήσει ποιος είναι και τι θέλει κατά βάθος, ποιος είναι ο σκοπός του σ’ αυτή τη ζωή. Να βρει την πραγματική ουσία της ύπαρξής του, να καταλάβει τα παιχνίδια και τους ρόλους που παίζει το εγώ. Να προσπαθήσει ν’ αναπτύξει τη συνειδητοτητά του παραμένοντας στην παρούσα στιγμή και βιώνοντάς την και όχι ν’ αφήνει το νου να πλάθει υποθετικά σενάρια για ένα άγνωστο μέλλον ή να επαναλαμβάνει αποτυχημένα φοβικά μοτίβα του παρελθόντος, που τον έχουν στοιχειώσει, κάνοντας έτσι άσκοπους φαύλους κύκλους. Πολύ αποτελεσματικά «βοηθήματα» θεωρώ διάφορους τρόπους διαλογισμού, την εσωτερική πολεμική τέχνη του τάι τσι που εξισορροπεί την ενέργεια στο σώμα και το πνεύμα, το τσι κονγκ, τη γιόγκα, αλλά και ο,τιδήποτε έχει να κάνει με δημιουργική δραστηριότητα, όπως εκμάθηση παιξίματος μουσικού οργάνου ή τέχνης, ζωγραφική, ενασχόληση με νέα ενδιαφέροντα, καλλιέργεια κάποιας έμφυτης κλίσης π.χ. μαγειρικής, αθλητισμού, πλεξίματος κλπ., διάβασμα βιβλίων εσωτερικής ανάπτυξης και αυτοβελτίωσης, προσφορά εθελοντικής εργασίας κ.ά.

Άραγε, είναι ρεαλιστικό να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε τους φόβους μας ή αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια της ανθρώπινης ύπαρξης;

Τίποτα δεν είναι εύκολο και τίποτα δεν χαρίζεται, αυτά μου έχει διδάξει η δική μου εμπειρία. Μακάρι να υπήρχε ένα μαγικό ραβδί που να εξαφάνιζε κάθε πρόβλημα και ανησυχία. Χωρίς προσπάθεια και καταρχήν χωρίς τη συνειδητοποίηση του μηχανισμού του νου, που είναι εθισμένος στις αρνητικές και καταστροφολογικές σκέψεις, δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε καμιά αντιφοβική εκστρατεία. Τις σκέψεις μας πρέπει ν’ αλλάξουμε και μόλις αυτές γίνουν πιο θετικές, πιο αισιόδοξες, αλλάζει, ελαφραίνει ως δια μαγείας το συναίσθημα, και αυτόματα γίνεται πιο λειτουργική και η συμπεριφορά. Η δουλειά που χρειάζεται είναι καθημερινή και σκληρή, πολλές φορές απαιτείται και η βοήθεια κάποιου ειδικού, όμως πιστέψτε με, το αποτέλεσμα αξίζει. Ο άνθρωπος δεν είναι καταδικασμένος να πονάει, δεν ήρθε γι’ αυτό πάνω στη γη. Είναι επιλογή του η αναζήτηση της αγάπης και της χαράς και σίγουρα έχει τη δύναμη και την ικανότητα να τα πετύχει, αρκεί να φρενάρει, να υποτάξει και να γαληνέψει το νου του.

Μιλάτε για το φόβο της μοναξιάς, του πόνου, της απώλειας του εαυτού, της εξάρτησης... Τελικά στο βάθος όλων αυτών των φόβων "αχνοφέγγει" ο φόβος του θανάτου; Είναι η βάση όλων των φόβων και το βασικό σημείο αναφοράς τους;

Ναι, για μένα ένας είναι ο βασικός φόβος του ανθρώπου και πίσω απ’ αυτόν κρύβονται όλοι οι άλλοι. Ο φόβος του θανάτου, της εκμηδένισης της ύπαρξης, ο φόβος του αγνώστου και της απώλειας της συνειδητότητας και της επίγνωσης του εαυτού. Ας μην ξεχνάμε ότι όλοι οι φόβοι, αυτοί του γήρατος, της έλλειψης αυτάρκειας, της αρρώστιας, της αναπηρίας, της φθοράς κλπ είναι όλοι οδυνηρά προεόρτια και συγγενή του θανάτου. Κα… ο θάνατος σε βρίσκει συνήθως αναπάντεχα με πόνο και ολομόναχο, με την έννοια ότι μόνος σου θα φύγεις και θα ταξιδέψεις, κανείς δεν μπορεί να σε κρατήσει πίσω, όσο κι αν σ’ αγαπάει. Το άγχος του θανάτου είναι σύμφυτο της ύπαρξής σου.

Υπάρχει η αντίληψη ό,τι οι φόβοι και οι φιλοδοξίες στερούν από τον άνθρωπο το βασικό συστατικό της ευτυχίας που δεν είναι άλλο από την ελευθερία του. Είστε κοντά σε αυτήν την άποψη; Αν όχι, ποια είναι η δική σας;

Ελευθερία είναι η δράση κατά βούληση, η αυτοδιάθεση, η αυτονομία και η ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Ελευθερία σημαίνει γαλήνη, ομορφιά, χαρά, επιλογή, πρόοδος, κίνηση, δυνατότητα αλλαγής. Αν φοβάσαι, είσαι αλυσοδεμένος, άρρωστος, τίποτα απ’ αυτά δεν είναι δυνατόν να ισχύει. Ο φιλόδοξος και ο ματαιόδοξος απ’ την άλλη πλευρά, ζουν σε μια διαρκή ένταση για να πετύχουν την αναγνώριση, την υπεροχή, τη δύναμη, βρίσκονται μόνιμα σε αναμονή ενός θριάμβου και έτσι χάνουν τη συνάφεια με τη ζωή, η ελευθερία τους παρεμποδίζεται. Ασχολούνται με πράγματα που αφορούν επιφανειακές μάλλον καταστάσεις και όχι με την πραγματική τους ουσία, ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους και εξαρτώνται κατά πολύ από τη γνώμη των άλλων. Άρα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ελευθερία, και σίγουρα ο φιλόδοξος άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα να εξελιχτεί. Αν δεν αλλάξει, το έχει χαμένο το παιχνίδι. Η φιλοδοξία εμπεριέχει άλλωστε πάντα το στοιχείο του φόβου, το ενδεχόμενο της αποτυχίας και της ματαίωσης, άρα για ποια ελευθερία μιλάμε;

Η σημερινή εποχή οδηγεί κυρίως τους νέους στο να είναι παθητικοί, υποχωρητικοί και τελικά αναξιοπρεπείς. Κατά τη γνώμη σας πως μπορούν να μη βρίσκονται σε σύγχυση και κάτω από το καθεστώς του φόβου;

Η εποχή μας είναι μεταβατική και ασταθής. Ειδικότερα οι νέοι, που βρίσκονται στο ξεκίνημα μιας συναισθηματικής και επαγγελματικής ζωής, παραπαίουν, νιώθουν ανασφάλεια, δεν ξέρουν που να στραφούν. Πολλές απ’ τις αξίες έχουν διαστρεβλωθεί, τα σημεία αναφοράς έχουν ξεθωριάσει, τα πρότυπα έχουν καταρριφθεί και η σύγχυση είναι αναπόφευκτη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα όλη αυτή την παθητικότητα και τη φαινομενική αδιαφορία και παγωμάρα. Ωστόσο, κάθε κρίση αντιπροσωπεύει όχι μόνο έναν κίνδυνο, αλλά και μια ευκαιρία. Η κοινωνικο-οικονομική δυσοίωνη κατάσταση είναι δεδομένη, όμως οι ιστορικές περίοδοι κάνουν κύκλους, ό,τι φτάνει στο ναδίρ, αναγκαστικά αρχίζει κι ανεβαίνει. Μετά το σκοτάδι έρχεται το φως, δεν μπορεί να γίνει αλλιώς, είναι νομοτελειακό. Ο τρόπος για να ξεφύγουν από τις συνθήκες που τους παγιδεύουν και τους αγχώνουν δεν είναι σε καμιά περίπτωση μέσα απ’ την αδράνεια, την απογοήτευση και την παραίτηση. Θα πρέπει να πιστέψουν στον εαυτό και τις ικανότητές τους και να μην πάψουν να προσπαθούν, τόσο για το δικό τους καλό, όσο και για το σύνολο. Ας καταργηθούν εντέλει τα παλιά αποτυχημένα και χρεωκοπημένα πρότυπα, ας βρεθούν νέες ιδέες, τρόποι και μέθοδοι εργασίας. Τότε μπορεί και να είναι η ευκαιρία για τομές, για ριζικές αλλαγές, για ανατροπές. Θα ακουστεί κοινότοπο, αλλά ας μην απαξιώνουμε, ας μη σνομπάρουμε την ψυχική, πνευματική και σωματική υγεία. Όταν έχεις αυτά, διαθέτεις τα βασικά εφόδια για να προχωρήσεις, παρέα με τη θετική σκέψη, την υπομονή, την επιμονή και το …χιούμορ. Μια γελοία κατάσταση, όπως αυτή που ζούμε, μπορείς απλά να την ονομάσεις «αστεία». Αλλάζει έτσι η δόνησή της.

Εσείς τι είναι αυτό φοβάστε περισσότερο εντέλει;

Κατά περιόδους έχω φοβηθεί τα περισσότερα απ’ όσα αναφέρω στο βιβλίο μου, με κυρίαρχο το φόβο του θανάτου. Με απασχολούσε από τότε που ήμουνα 10 χρονών, ίσως επειδή ο πατέρας μου ήταν ανέκαθεν πολύ μεγάλος και κάθε τόσο άρρωστος. Θυμάμαι τις νύχτες που έμενα ξάγρυπνη και αφουγκραζόμουν το ροχαλητό του για να βεβαιωθώ ότι ανέπνεε, ότι ζούσε. Το λάτρευα εκείνο το ροχαλητό. Έχω φοβηθεί και τη μοναξιά και το φόβο του αποχωρισμού, που έτσι κι αλλιώς κι αυτά ένα είδος θανάτου είναι. Έχω παλέψει πολύ για να τα φέρω σε λογαριασμό. Και ακριβώς γι αυτό, είμαι πεπεισμένη ότι οι φόβοι μας αντιμετωπίζονται σε μεγάλο βαθμό, μέχρι και που είναι δυνατόν να εξαφανιστούν εντελώς. Και όλος αυτός ο αγώνας σε δυναμώνει, σε γεμίζει αυτοεκτίμηση, αυτοσεβασμό και αγάπη. Διότι όταν διώχνεις το φόβο, πλημμυρίζεις από αγάπη, τόσο για τον εαυτό σου, όσο και για τους άλλους.

Μιλήστε μας για τα επόμενα σχέδια σας, τόσο επαγγελματικά όσο και συγγραφικά;

Επί του παρόντος προσφέρω εθελοντική εργασία στη ΜΚΟ PRAKSIS, σε κέντρο ημερήσιας φροντίδας μεταναστών και ευπαθών ομάδων. Από Οκτώβρη σκεφτόμαστε με δύο συναδέλφους ψυχολόγους να ξεκινήσουμε ομάδες προσωπικής ανάπτυξης και υποστήριξης σε εβδομαδιαία βάση, με βασικό άξονα την αυτοεκτίμηση, τους ρόλους που υποδύεται το «εγώ», γενικότερα θέματα σχέσεων και τεχνικές χαλάρωσης. Όσο για το συγγραφικό μου δαιμόνιο, πάντα έγραφα, από μικρή. Έχω μια τεράστια ποιητική συλλογή στο συρτάρι μου και ήδη έχω ξεκινήσει το επόμενο βιβλίο μου, το οποίο δεν έχει πάρει ακόμα την οριστική του κατεύθυνση και μορφή. Σε γενικές γραμμές αφορά στις σχέσεις μας με σημαντικούς άλλους και κυρίως ερωτικούς συντρόφους. Θα περιλαμβάνει ψυχογραφήματα ανθρώπων, κυρίως γυναικών, όλα από αληθινές ιστορίες, βγαλμένες απευθείας απ’ τη ζωή με πόνο και πολύ αυτοσαρκασμό.