του Γιώργου Τζίσσους
" Ορίζουμε το όνομα πρωτοπορία ως το σύνολο των αναζητήσεων, πειραμάτων, κινηματογραφικών ερευνών ,που θέλησαν να προσδιορίσουν ως τα έσχατα τους όρια, όλες τις αισθητικές δυνατότητες του κινηματογράφου" Pierre Jos
Εισαγωγικό σημείωμα :
Εγκαινιάζουμε μια κινηματογραφική σελίδα για τις κινηματογραφικές πρωτοπορίες . Εύλογα δημιουργείται το ερώτημα τι θεωρούμε πρωτοπορία αρα και ποιους θα περιλάβουμε στις σελίδες . Το ουσιαστικό κατά την γνώμη μου δεν είναι ο ορισμός αφού η ακαδημαϊκή θεώρηση ( πλέον αποδέκτη από το σύνολο της τέχνης ) τα έχει ορίσει και ταξινομήσει. Η ουσία βρίσκεται αλλού. Ο Ζαν Επσταιν περίπου στα 1930 καταλήγει " η αρχή του 20 αιώνα είναι μια απ αυτές τις εποχές που αλλάζει ο ανθρώπινος χώρος .Είναι λοιπόν φυσικό όλες οι γλώσσες ( languages), όλα τα συστήματα, μέσα από τα οποία επικοινωνούν οι άνθρωποι, να αλλάζουν και αυτά, λιγότερο ή περισσότερο απότομα .Είναι επίσης φυσικό αυτές οι αλλαγές , καθεμία στο είδος της ... να προκαλούν ανάλογες σφοδρές ρήξεις στο χώρο της διανόησης . " Η κοινωνία στο 21 αιώνα προχωρεί προσπαθώντας να αποτινάξει το μανδύα του παρελθόντος . Τα δειλά βήματα μια μουδιασμένης και "απογοητευμένης" κοινωνίας που ψάχνει προσανατολισμό. Η τέχνη όμως ενώ είναι δράση από την φύση της δείχνει άνευρη χωρίς συλλογικό όραμα. Λειτουργεί ως ιδιωτικό αγαθό προς κατανάλωση. Ο καλλιτέχνης πλήρως αφοσιωμένος κινείται στην σφαίρα της ιδιώτευσης, ως άτομο αλλά κι ως καλλιτεχνικό υποκείμενο . Η σκέψη ακόμα για ρήξη είναι αδύνατη σ αυτό το πλαίσιο. Η φράση "όλα έχουν γίνει" είναι συνεχής και επαναλαμβανόμενη. Σ αυτό το κομμάτι προσπαθεί να συμβάλλει κι αυτή η απόπειρα, σε μια επίμονη προσπάθεια να προωθήσουμε τα κομμάτια ενός πολύπτυχου παρελθόντος όχι σαν κιτρινιασμενες εικόνες μια μουσειακής γοητείας αλλά σαν ζωντανές πραγματικότητες του χτες που βαραίνουν το σήμερα, όχι σαν τροχοπέδη αλλά ως μια αναγκαία δυναμική ώθηση του παρόντος . Να βρούμε πόλους συμμαχίας με κομμάτια του παρελθόντος, να ξεδιαλεξουμε ανάμεσα σε ένα μωσαϊκό δημιουργών σχολών κινημάτων. Χωρίς αναφορές δεν υπάρχει σύνθεση.
Αφαίρεση στον κινηματογράφο
Ο Σουηδός V. Eggeling επηρεασμένος από την μπερξονικη φιλοσοφία πιστεύει " Δεν υπάρχει μια τέχνη του παρελθόντος όπως δεν θα υπάρξει μαι τέχνη του μέλλοντος .Η τέχνη πρέπει να είναι παρούσα διαρκώς " Με την τέχνη το άτομο δίνει στον εαυτό του περιεχόμενο .Προτείνει λοιπόν την δημιουργία μιας γλώσσας, ενός διαχρονικού κώδικα .Η αφαίρεση προσφέρεται για την δημιουργία του κωδικά αυτου γιατί έχει το προνόμιο της συντομίας .Προκειτα για μια απόλυτη τέχνη που υπακούει στον κώδικα της παγκόσμιας επικοινωνίας .Επιπλέον χρειάζεται ενας κατανοητός τρόπος για να μεταφράσουμε αυτόν τον κώδικα σε καλλιτεχνικά σημεία .
Ο αφαιρετικός κινηματόγραφος του V.Eggeling προσπαθεί να μεταφέρει μια φιλοσοφία στον κινηματογράφο, με την ζωγραφική των στατικών πλάνων από τον ίδιο στο φιλμ, με την κίνηση τους, ο κύκλος της δημιουργίας - καταστροφής - δημιουργίας που εκφράζεται με τις αντίθετες κινήσεις της ανόδου και της καθόδου .Οι γραμμές και τα σχήματα μετατρέπονται σε πολυπλοκότερα ατην ανοδικη κινηση και ολοκληρώνονται .Τοτε αρχίζει η κάθοδος, αποδομουνται και ο κύκλος συνεχίζεται .Όλα τα συστατικά της οθόνης προσπαθούν αν λειτουργήσουν προκειμένου να παράξουν μια γλώσσα, μια παγκόσμια καλλιτεχνική γλώσσα .
Παρόλο τον προσχηματικό χαρακτήρα του κινηματογράφου του V.Eggeling και την αποτυχία των αρχικών προθέσεων, η ρήξη με την παράδοση είναι οριστική και φτάνει μέχρι το παρόν, αφού τα στοιχεία του έργου του ακόμα ενοχλούν τους " έτοιμους θεατές " .
Κάποιες φράσεις - προτάγματα που εκφράζουν το πνεύμα των δημιουργών της αφαίρεσης :
" Πρέπει να ελευθερώσουμε τον κινηματογράφο ως μέσο έκφρασης, να τον κάνουμε ιδανικό εργαλείο μια καινούργιας τέχνης, άπειρα πλατύτερης και πιο ευέλικτης απ αυτές που ήδη υπάρχουν"
" Η τέχνη δεν είναι μια ατομική έκρηξη αλλά η οργανική γλώσσα των ανθρώπων γι αυτό πρέπει να ειναι συμπαγείς και περιεκτική και ακριβής ώστε να αποτελέσει την κοινή γλώσσα της ανθρωπότητας "
"Από το μέλλον προσβλέπουμε μόνο ο,τι μοιάζει με το παρελθόν ή ότι μπορεί να ανασυντεθεί από τα στοιχεία που μοιάζουν με τα στοιχεία του παρελθόντος "
" Ο κινηματογραφικός χαρακτήρας της γνώσης μας για τα πράγματα προέρχεται από τον καλειδοσκοπικό χαρακτήρα της προσαρμογής μας σ αυτά "
Ο Hans Richter, εικαστικός, ντανταϊστής με την αρχική ομάδα της Ζυρίχης, εκμεταλλεύεται τον κινηματογράφο αρχικά ως μια " διαφορετική εξέλιξη" της ζωγραφικής. Θα περάσει από το επίπεδο της φόρμας μέσα στο χώρο στο επίπεδο της φόρμας μέσα από τον χρόνο .Οι " χρονικές ενορχηστρώσεις " όπως αποκαλεί τις αφηρημένες του ταινίες εκκινούν από το ιδιο το σχήμα της οθόνης το οποίο στην συνέχεια διαιρεί σε τετράγωνα κι παραλληλόγραμμα που τα εναλλάσσει με συγκεκριμένο ρυθμό.
Την διαδικασία της χωρικής οργάνωσης μέσω του χρόνου την ονομάζει άρθρωση της φόρμας .Τι είναι φόρμα ; Φόρμα είναι οι συνέχειες, οι ρυθμοί, οι μελωδίες, η Ζωή κι μας οδηγεί στην παρατήρηση και την συμμετοχή που, αν καταλάβουμε την λειτουργία οδηγούμαστε στην μη φόρμα, στην ουσία τον πυρήνα της Ζωής .
Οι ρυθμοί του Hans Richter δεν πρέπει να θεωρηθούν σύμβολα ή διακοσμητικά στοιχεία .Είναι οπτικά στοιχεία φωτός κι μη, σε ρυθμική άρθρωση, μπροστά στα οποία ο θεατής πρέπει να αφήσει τον εαυτό του ελεύθερο . Να αφεθεί στις γραμμές κι τους ρυθμούς χωρίς ερμηνείες, σαν μια οπτική συμφωνία .Ένα συναίσθημα που τείνει περισσότερο προς το μουσικό συναίσθημα .
Κάποιες φράσεις - προτάγματα που εκφράζουν το πνεύμα των δημιουργών της αφαίρεσης :
" Το τετράγωνο κρύβει μια σημασία για κάθε ανθρώπινο ον, άλλα το ερώτημα ποια μπορεί να είναι αυτή η σημασία δεν μπορεί να απαντηθεί με ακρίβεια "
"Ο πρωτοποριακός κινηματογράφος έχει την δική του γλώσσα, την δική του φιλοσοφία, το δικό του κοινό και οπωσδήποτε μια θέση στην κοινωνία ."
"Η γραμμή είναι μια μορφή περισυλλογής ή ένας λαβύρινθος ή ένας χορός που τεντώνεται και μαζεύεται .. Ένα αίνιγμα προς λύση "
Μια μικρή ανακαιφαλαίωση και τα αναγκαία συμπεράσματα
Ταυτόχρονα με το Γαλλικό ιμπρεσιονισμό αναπτύσσεται και η αφαίρεση στον κινηματογράφο .Αίτημα του Γαλλικού εμπρεσιονισμού η από - θεατρικοποιηση του κινηματογράφου κι η εκμετάλλευση των μοναδικών δυνατοτήτων του .Η αφαίρεση έχει την ίδια επιδίωξη αλλά άλλες καταβολές .Οι καλλιτέχνες στο σύνολο τους αποτελούν εικαστικούς και πιστεύουν στο κινηματογράφο ως οπτικό και ρυθμικό μόρφωμα .Εδώ κρύβεται και η ουσία των θεωριών και των αποπειρών αυτών των πρωτοπόρων κι η ρήξη τους με την παράδοση .Μια παγκόσμια γλώσσα επικοινωνιας , ένα σύνολο σημείων, διαμορφωμένα από τους καλλιτέχνες για την κοινωνία .Εικόνες που να περικλείουν την αποστολή της τέχνης ως μιας αναγκαίας δραστηριότητας του ανθρώπου .Μια αισθητική λοιπόν ρήξης, μια ματιά ανατροπής κι όχι αναπαραγωγής της αλλότριας γλώσσας .Ο Καλλιτέχνες δεν βλέπουν τους εαυτούς τους ως προνομιούχους ανθρώπους της κοινωνίας που έχουν την ευχέρεια να εκφράζουν τους εαυτούς τους αλλά ως φορείς της κοινωνικής δυναμικής με μόνο περιορισμό την φαντασία .
Καλλιτέχνης ο οποίος δεν είναι μέτοχος σε συλλογικά οράματα κι εγχειρήματα παύει να είναι δημιουργός και μετατρέπεται σε εμπορικό αντιπρόσωπο της κυριαρχίας. Η Εξουσία δεν δημιουργεί, μονο αφομoιώνει και καταστρέφει .
