Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 36

Ο λαβύρινθος των λέξεων -Άρθρο του Αθανάσιου Βαβλίδα

photo © Στράτος Προύσαλης

photo © Στράτος Προύσαλης

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί και αφορισμοί  για το τι είναι ποίηση. Αν προσθέταμε ακόμα έναν, θα είχε νόημα εφόσον  προσκόμιζε «νέα  στοιχεία»: ποίηση είναι ένας λαβύρινθος λέξεων  που έχει ανάγκη τον μίτο της Αριάδνης, μόνον εάν  επιθυμείς  την έξοδο.

Ο μύθος του Μινώταυρου, του Θησέα και της Αριάδνης στη διαχρονική του πορεία έχει γοητεύσει πολύ κόσμο και ιδιαίτερα τους ποιητές. Γι’ αυτό συναντάμε συχνά το λαβύρινθο, αυτή την κατασκευή του Δαίδαλου με τα πολλαπλά αδιέξοδα, ως σύμβολο και ως  ορολογία σε πολλά πεζά και στίχους. Σχεδόν το ίδιο δημοφιλής είναι και ο μίτος της Αριάδνης που σώζει το Θησέα οδηγώντας τον στην έξοδο. Γι’ αυτό συχνά μιλάμε για «δαιδαλώδεις κατασκευές» ή για το «νήμα εξόδου».

Ο λαβύρινθος δε θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορο έναν συγγραφέα όπως ο Χόρχε Λούις Μπόρχες. Γράφει, λοιπόν, ένα μικρό, πεζό – ποίημα, για το «λαβύρινθο της Κρήτης» που, αφού χαθεί μέσα του εκείνος κι η Μαρία Κοδάμα, καταλήγει πως «και ο χρόνος είναι ένας άλλος λαβύρινθος» (δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ποιητική» σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη).

Αναφορές του είδους θα σταχυολογήσουμε και από άλλους ποιητές, όπως ο Πορτογάλος Χόρχε Ντε Σένα που γράφει ένα μεγάλο ποίημα  με τον τίτλο «στην Κρήτη με τον Μινώταυρο» και κάπου λέει «ελπίζω να γεράσω / πίνοντας καφέ στην Κρήτη/με τον Μινώταυρο, / κάτω από το βλέμμα των θεών χωρίς ντροπή.» (μετάφραση Γιάννη Σουλιώτη).

Ενώ, η Τζούντιτ Τεηχέιρα (επίσης, από την Πορτογαλία), στο ποίημα «Η μοίρα μου», μιλάει για μάτια κόκκινα στη σκιά, που ζητούν «λυπημένα / το δρόμο / του μαύρου λαβύρινθου / όπου χάνονται / οι δαιμονισμένοι!» (μετάφραση Γιάννη Σουλιώτη).

Αντίθετα, ο Φρανσίς Λεόν από τα Κανάρια Νησιά μας βεβαιώνει στο ποίημα «Ο βασιλιάς της Ύδρας» ότι «…απομακρύνθηκε από το χωριό και τους τουρίστες του / για να βρει τη λύση του λαβυρίνθου / και να κατανοήσει τον κόσμο…», ενώ στο  ποίημά του «Ο Μινώταυρος κι εγώ» εύχεται «Μακάρι να μην είμαι εγώ ο Μινώταυρος, / χαμένος στην παράνοια της ύπαρξης.» (μετάφραση Άτης Σολέρτη)

Αλλά κι από το μακρινό Μεξικό, ο Γκιλμπέρτο  Όουεν, στο ποίημα «Περίμενε Οκτώβρη» αναφέρεται στον Οκτώβριο και στο δροσερό του κλίμα, «όπου χάνεται / η σκέψη στο λαβύρινθό της /  και βαθαίνει ο λαβύρινθος του ενστίκτου.» (μετάφραση Γιάννη Σουλιώτη).

Ειδικά, όμως, οι Έλληνες ποιητές έχουν πολλά να μας πουν για το πώς αντιλαμβάνονται τον λαβύρινθο και το μύθο γύρω απ’ αυτόν.

Άλλοι αισθάνονται  ότι δεν είναι παρά μία φυλακή  με  ένα ή περισσότερα αδιέξοδα, όπως τα παρέχει η  ζωή και οι οδύνες της.

Ο Σταύρος Σταμπόγλης μιλάει «πέρα από το γεγονός» για «στέπες δωματίων, δρυμούς κτιρίων, λαβύρινθους τροχοφόρων, ταξιαρχίες ελπίδων…» ελπίζοντας μόνο στο όνειρο. Ο ίδιος, αλλού, στο ποίημα «Λαβύρινθος», θεωρεί ότι «ο χώρος μας, ένας δρυμός από δωμάτια, / όπου ακόμα κι η οδύνη / χάνει τις αιτίες της».

Ο Βασίλης Κυριαζάκης  στο ποίημα «Θησέας» γράφει για το αδιέξοδο μιας σχέσης «θέλω κάτι να σε θυμάμαι, της είπα / και εκείνη μου ’δωσε τον τελευταίο της μίτο. / Ακόμα ψάχνω την άκρη».

Ο Χρήστος Μιχαήλ στο έρριμο «Μηδέν» αναφέρεται  ξεκάθαρα  σε  ένα  «ξύλο παλιό της αρνησιάς…», όπου «τριξίματα ξεφτίζουνε το μίτο της σιωπής».

Η Κατερίνα Ηλιοπούλου στο “Insomnia B - I”αναρωτιέται ως άλλη αράχνη πιασμένη από κλωστή «όταν φτάνω εκεί, ξέρω πως βρίσκομαι στην άκρη της κλωστής μου / Θησέας ή Ορφέας; /Όπως και να 'χει, η ιστορία μιας προδοσίας.».

Άλλοι αισθάνονται ότι δεν είναι παρά μία διέξοδος, ένα δύσκολο, αλλά αποφασιστικό βήμα εγγύτερα προς το φως.

Ο Αναστάσιος Χαμάλης στο «Λαβυρίνθειο» αναφέρεται σε κάτι «που ξαφνικά σου θυμίζει με ακρίβεια/ πού κρύβεται μέσα σου ο πραγματικός χρόνος…» και σχολιάζει καταληκτικά ότι «όσες φορές και να γυρίσεις το κλειδί, μια φορά θα ανοίξει η πόρτα».

Ο γράφων, στο «Ποίημα του Λαβύρινθου», αναφέρεται σε έναν λαβύρινθο που τελικά «δεν είχε στέγη – θα μπορούσα να είχα πετάξει…!» ελπίζοντας σε ένα άλλο μέλλον!

Για την Έλσα Κορνέτη είναι σ’ ένα της  ποίημα δηλωτικό μιας απόφασης: «αποφασίζω: / αυτός ο λαβύρινθος / δε μου ταιριάζει».

Για τον Αντώνη  Αντωνάκο  στη «Μουσική των αγρών»  τα κορίτσια και τα κορμιά τους ταξιδεύουν «μέσα στον κόσμο. / Στον τρομερό λαβύρινθο του Κορτάσαρ. / Εκεί που ο αθώος Μινώταυρος/δεν έχει να χωρίσει τίποτε / μ’ εκείνα τα όμορφα, νεαρά τέρατα».

Ο Νικόλας Ευαντινός στο ποίημα «Ενεός σε μια εσωτερική επανάσταση» ευαγγελίζεται «Και εγένετο συνείδηση: η σκάλα ήταν από την αρχή καρφωμένη στο στομάχι του νεκρού Θησέα, του άγιου λευτερωτή των λαβυρίνθων».

Ο Ανδρέας Πολυκάρπου στην «Εκδίκηση του Θηρίου» γράφει: «πριν ο Θησέας σταυρώσει / της ψυχής τον Μινώταυρο, / με το μίτο της Παρθένας/βρήκε το δρόμο για το φως».

Σε άλλους ποιητές, πάλι, το θέμα αποπνέει μια παλίνδρομη κίνηση, αντιφατικές ή πολλαπλές εντυπώσεις.

Ο Θανάσης Κωνσταντίνου στην «Ελεγεία» λέει: «…και με το δικαίωμα να βρω το μίτο που χάνω / θα γυρίζω πάλι μπρος πίσω / ακολουθώντας μνήμες, όνειρα που κάναμε…».

Ο Μελέτης Αποστολίδης στο «Δε θυμάμαι πώς άρχισε» τελειώνει λέγοντας ότι «δέσαμε γερά τα χέρια / στο νήμα της Αριάδνης / και πήραμε το δρόμο / ο καθένας / στον δικό του λαβύρινθο».

Η Κυριακή Χατζηιωαννίδου στην «Επιστολή» της  ομολογεί «Εγώ, η Αριάδνη ενός αινίγματος, / μια πολυμήχανη αοριστία / κάτι σαν εκπληρωμένος έρωτας / στο παρόν μιας σκέψης» και στην «Ανατομία θήλεος» διευκρινίζει «Δε θυμάμαι πρόσωπα. / Το βάθος τους μόνο… / Ανατομία γένους θηλυκού / ή μίτος Αριάδνης / στο δικό μου μύθο».

Η Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ αναφέρεται επανειλημμένα στο Μινώταυρο, όπως, «ο Μεγάλος Μινώταυρος / με το προαιώνιο σκαρί /χωρισμένο σε δυο αετοφτερούγες» ή «…τώρα που γέμισε βοές μικρών θεών το σπήλαιο / πεθαίνει ο Μινώταυρος» (από τη «δέκατη μέρα» του «Βύτου και της Αλιείης»), ενώ παρακάτω, στο «τελευταίο γυναικείο τραγούδι της Αλιείης», «ο Μινώταυρος αγγίζει τα χώματα /πριν στα παραδώσει. / Σε χρίζει ελεύθερο.».

Θα μπορούσε κανείς να  γράφει ατελείωτες ώρες για στίχους που απασχόλησαν με το θέμα τούτο την ποίηση. Εμείς, απλώς, σταχυολογήσαμε μερικούς και θα δεχόμασταν, ευχαρίστως, τη δική σας συμβολή στην περισυλλογή ακόμα περισσότερων στίχων, για να αισθανθούμε το μεγάλο διαμέτρημα σκέψης που ανοίγει ο μύθος του λαβύρινθου, της Αριάδνης και του Θησέα μέσα από την τέχνη της ποίησης.