Περνοδιαβαίνοντας ολοζωής από τη θλίψη, στη μοναξιά και από την ενατένιση ενός πόθου γεμάτου θάρρος, στην κατάρα ενός τέλους δύσκολου, ο Μαρίνα Τσβετάγιεβα, κατέχει ακόμα και σήμερα μια ιδιαίτερα θέση στον παγκόσμιο βράχο της ποίησης.
Μια ιδιαίτερη φωνή που μόνο αυτήν ακολούθησε και μέσω αυτής ενδύθηκε πάθη, πολύτιμες εξεγέρσεις και ακριβές πρωτοτυπίες. Μια σπάνια περίπτωση ποιήτριας η οποία καίτοι συνδέθηκε με όλους τους σημαντικούς συγκαιρινούς της, ποτέ δεν δέθηκε στο άρμα μιας και μόνης φόρμας. Δεν ακολούθησε τον συμβολισμό, αλλά ούτε και τον φουτουρισμό. Κι όμως ο Πάστερνακ, η Αχμάτοβα και ο Μαντελστάμ και ο Μαγιακόφκσι ήσαν διαμορφωτές μιας νέας ποιητικής φόρμας, εξαίσιας δυναμικής.
Η Τσβετάγιεβα άκουσε τους χτύπους των λέξεών τους, αλλά προτίμησε τη μουσική του δικού της δέρματος.
Το ίδιο ιδιαίτερα είναι τα πεζογραφήματά της: γεμάτα μουσικά μοτίβα (διόλου παράξενο, καθώς από μικρή ασκήθηκε επισταμένως πάνω στις νότες), με μια αξιοθαύμαστη πλησμονή εκφραστικών μέσων και με έναν λυρισμό συγγενικό με τα ποιήματά της.
Δεν θα ήταν παράταιρο να σκεφτούμε πως η παράδοξη, εξεγερτική, ασπαίρουσα ομοιοκαταληξία των ποιημάτων της, στα πεζά «Ο διάβολος και άλλα αφηγήματα», λαμβάνει τον χαρακτήρα μεθόδου δημιουργίας.
Πρόκειται για αφηγήματα που δεν ιστορούν απλώς την παιδική ηλικία της ποιήτριας, αλλά ουσιαστικά ανασυντάσσουν τις γραμμές του παρελθόντος και εξηγούν/αντανακλούν/υπερασπίζονται τα στοιχεία εκείνα που οργάνωσαν (όπως το κύμα γλύφει τον βράχο για χρόνια) το ποιητικό της υποκείμενο.
Η χορηγία του όποιου νεωτερισμού, έφερε η Τσβετάγιεβα, στη γλώσσα, εδώ εμφανίζεται με επίταση: αυτές οι αφηγήσεις δεν είναι απλές καταγραφές παιδικών μνημών, αλλά μια βαθιά ενατένιση ενός χρόνου που διαρκεί για πάντα μέσα από το ηλεκτρικό φορτίο του έργου της.
Μνήμες από την μητέρα της, αλλά και από τη βαθιά, σπερματική ανάγκη της για εναντίωση προς κάθε παραδεδεγμένη αξία. Μνήμες από πρόωρους θανάτους οικείων προσώπων και ερωτικές τελετουργίες που την συνεπαίρνουν με την αισθαντικότητά τους.
Η Τσβετάγιεβα υπήρξε μια αρνήτρια, αλλά όχι μια μηδενίστρια. Οι ασκήσεις της είναι γεμάτες πάθος και θλίψη και μοναξιά, αλλά και ανάγκη για ανθρώπινες σχέσεις βουτηγμένες στην αρμονία. Η ζωή της ήταν μια μουσική παιγμένη από δάχτυλα που τρέμουν και διψούν και συμπονούν το δέος τους.
Τα συγκεκριμένα πεζογραφήματα αξίζει να διαβαστούν διότι μας προσκομίζουν μια άλλη εκδοχή της Τσβετάγιεβα, πέραν της ποιητικής, συνάμα μας προσδίδουν το αρχικό στίγμα της μέσω του οποίου αναδύθηκε ένα φως πυκνό και τελικά καταραμένο.
Η Τσβετάγιεβα μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον απόλυτα χριστιανικό, δεσμευτικό και συμβατικό ως προς τις επιδιώξεις του και κατάφερε να το διαπεράσει με τη δύναμη των λέξεών της. Τα πρώτα ποιητικά σκιρτήματα καταγράφονται από την ίδια με τη μορφή ηλεκτρικής καταιγίδας, συνοδευμένα με μουσικές τονικότητες και προμηνύματα θανάτου. Ο Πούσκιν και η προεπαναστατική Ρωσία, οι μπολσεβίκοι, οι έρωτες, τα ιζήματα της ψυχής: όλα αυτά πλάθουν και πλάθονται μέσα της προσδιορίζοντας τη δημιουργική περσόνα της.
Ο διάβολος και άλλα αφηγήματα είναι απαρχή ενός δρόμου γεμάτου εμπόδια, οραματικής δύναμης, πονεμένης ζωτικότητας και επίμονων συναισθημάτων. Πέραν της αυτοβιογραφικής χροιάς τους, οι ιστορίες θάλπουν και περιπλέκουν τον ιστό της ζωής της. Με ύφος που παραπέμπει σε μια «αντί-πρόζα» και συχνάκις παραδίδεται στην αγαπημένη της κρυπτογραφία, η Τσβετάγιεβα, αφήνει άφωνο τον αναγνώστη για τις λεκτικές επινοήσεις της, αλλά και την εκφραστική δυναμική τους.
Η μετάφραση ανήκει στην Ελένη Μπουκουβάλα.
