Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 29

Ο έρωτας και το σεξ στην ελληνική ποίηση

linardaki29.jpg
Γράφει η Χριστίνα ΛιναρδάκηΚουβεντιάζαμε διάφορα και είχες σκαλώσει τα πόδια σου
στην τρίτη καρέκλα,
τα γόνατα και η ανεβασιά τους είχαν πάρει την κλίση
προς την θηλυκιά λεκάνη σου και τους μηρούς
και οι καμπύλες του μπλουτζίν μου φέρναν έξαψη.
Αποήπιαμε,
γύρισα στον ξενώνα και μπήκα στο μπάνιο
γιατί είχα μουσκευτεί καθισμένος αντίκρυ σου.
Τι είν’ η ζωή, παρά μερικά ευτυχισμένα περιστατικά
αυτού του τύπου σε ποικίλες εκδοχές.

(Μίμης Σουλιώτης, Υγρασίες από την τελευταία πριν το θάνατό του ποιητική συλλογή Κύπρον ιν ντηντ)

Ερωτικά ποιήματα γράφονται από τότε που άρχισε να γράφεται ποίηση και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ποιητικής παράδοσης του τόπου μας. Το γιατί είναι προφανές. Τίποτα δεν έχει αλλάξει από τότε έως σήμερα όσον αφορά το πώς νιώθει ο άνθρωπος όταν ερωτεύεται, όταν θεωρεί το αντικείμενο του πόθου του ή όταν υποφέρει από ερωτική απογοήτευση.
Αναντίρρητα υπήρξαν εποχές που έργα με σαφείς υπαινιγμούς ή απροκάλυπτες αναφορές στο σεξ συνιστούσαν αντίδραση των δημιουργών τους στους περιορισμούς που επέβαλαν οι καιροί τους, όμως σε όλες τις άλλες απλώς υποφώσκει η γλυκιά αγωνία που βιώνει ο άνθρωπος όταν είναι ερωτευμένος και υμνείται μια από τις μεγαλύτερες, αν όχι η μεγαλύτερη, δυνάμεις που τον ωθούν στη δημιουργία.
Με τόσο... εντατική διαπραγμάτευση του θέματος, αναπόφευκτα μέσα στα χρόνια η διαχείρισή του έχει πάρει πολλές και διαφορετικές αποχρώσεις (πολύ περισσότερες από τις 50 σύγχρονες του γκρι!) και έτσι έχουμε καταφέρει να τα δούμε όλα, κυριολεκτικά και μεταφορικά: από τη συνεσταλμένη, ή παραφορτωμένη ενίοτε, ερωτική εξομολόγηση μέχρι την έκρηξη που ακολουθεί την απιστία, από τη γκρίνια και τα παράπονα που παράγονται από την αίσθηση του ανικανοποίητου μέχρι τα χαριεντίσματα και τα καρδιοχτυπήματα του ερωτευμένου, και από τη σεμνότητα που οδηγεί σε μια εκφραστική συγκράτηση μέχρι την απερίφραστη χυδαιότητα που γειτνιάζει με την πορνογραφία. Έτσι ήταν τα πράγματα ανέκαθεν, όπως αποδεικνύουν επιγράμματα και ποιήματα της αρχαιότητας που περιλαμβάνονται στην παλατινή ανθολογία ή ποιήματα της Σαπφούς, για να αναφέρουμε μερικά.
Τι γίνεται όμως στις μέρες μας; Τίποτε άλλο από το αυτονόητο. Οι σύγχρονοι ποιητές προσπαθούν με αμείωτο ενδιαφέρον και ζήλο να περιγράψουν αυτό που τους συμβαίνει όταν ερωτεύονται – μόνο που στην εποχή μας, που δεν υπάρχουν φραγμοί, αυτό που τελικά καθορίζει το αποτύπωμα που αφήνει ο δημιουργός είναι ο τρόπος με τον οποίο συντελείται η εν λόγω περιγραφή. Ας δούμε δύο ποιήματα:

Χώνω στο χώμα τη χαρά
Να ζωντανέψουν οι καρποί
Να ‘ρθεις με το κοφίνι
Να με γεμίσεις όστρακα
Φιλιά καυλιά και σάλια
Να γλείψουμε εσύ κι εγώ
Τον λογισμό του κόσμου

(Μαίρη Αλεξοπούλου, Απογευματινό πότισμα από τη συλλογή Ερώμαι)

Καύλα μου όμορφη
Μεταμφιεσμένη στο κορμί σου
Από τους αιώνες που πάνω σου βαραίνουν

(Νίκος Μπογδάνος, Ευθεία γραμμή από τη συλλογή ΟΝ)

Τα παραδείγματα αυτά ασφαλώς δεν είναι τα μοναδικά. Πολλοί νέοι ποιητές προσπαθούν να σπάσουν τα καλούπια – αλλά πόσο μπορείς κάποιος να διαφοροποιηθεί σε ένα θέμα στο οποίο έχουν ειπωθεί όλα, χωρίς να καταφύγει στη χυδαιότητα;
Όχι φυσικά ότι δεν υπάρχουν νέοι ποιητές με άλλη προσέγγιση:

Μπήκα σ’ αυτόν τον έρωτα
μ’ ένα μπουκάλι κρασί στο χέρι
και τα μαλλιά γεμάτα αγριόχορτα.
Ένας άσχημος κι ασήμαντος ποιητής. Μα ποιητής.
Αυτή; Η πιο όμορφη ιστορία του κόσμου.
Με θυμάμαι να της πλέκω με
τις λέξεις μου σκεπάσματα. Και κρυφά, την ώρα που
κοιμόταν, ν’ αγγίζω φοβισμένος τα χείλια,
τις φλέβες στο λαιμό της, τις ρώγες της,
και να μετρώ τα κόκκαλα στα
πλευρά της να δω αν είναι άνθρωπος.
(...)
Μπήκα σ’ αυτόν τον έρωτα
με την πιο μεγάλη μου ανάσα. Και δεν βγήκα.
Ένας άσχημος κι ασήμαντος ποιητής. Μα ποιητής.

(Γιώργος Μπουρλής, Κάποιοι πολύ τυχεροί από τη συλλογή Φλέβα που σπάει)

Εδώ το προφανές του σεξ δίνεται σε δεύτερο πλάνο, καθώς στο πρώτο κυριαρχεί το συναίσθημα. Ας δούμε, όμως, σ’ αυτό το σημείο πώς διαχειρίζονται το θέμα του έρωτα και του σεξ κάποιοι καταξιωμένοι ποιητές:

..Λιωμένο μολύβι στάζει
η ανάσα των ανθρώπων
κι εγώ σχεδιάζω συναντήσεις
όταν σε δω
αν θα σ’ αγκαλιάσω πρώτα
ή θα σκύψω το κεφάλι
αποκαμωμένη
απ’ το φιλί
που άργησε πολύ
κι εχάθη η νοστιμιά του.
Κι ενώ όλο για μίσος λένε
θυμάμαι πόσο αρέσει
στους άντρες ν’ αγαπιούνται
πώς δένουν σαν φραγκόσυκα
σφιχτό χύνεται το μέλι
απ’ τα αγκαθάκια
και πέφτει η γύρη σαν βροχή
απ’ το πελώριο κίτρινο
λουλούδι της αγάπης.

(Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Ο έρωτας κι ο κόσμος από τη συλλογή Οι μνηστήρες)

...Φεγγάρι εδώ φεγγάρι εκεί
Αίνιγμα διαβασμένο από τη θάλασσα
Για το δικό σου το χατίρι
Ο κήπος έμπαινε στη θάλασσα
Βαθύ γαρίφαλο ακρωτήρι.

(Οδυσσέας Ελύτης, Ήλιος ο πρώτος, ΙΧ)

Νομίζω πως η διαφορά κλάσης είναι σαφής. Θα αντιτάξετε ίσως πως και ο Εμπειρίκος μίλησε για έρωτα και σεξ και δεν το έκανε με τόση κομψότητα  (η κομψότητα έγκειται στην περίφραση, στο να κάνεις ευθεία αναφορά χωρίς όμως να κατονομάζεις και παρόλα αυτά να γίνεσαι σαφής):

...έτσι η βαθμιαία εξάπλωσις της συνουσίας μοιάζει
με τα κρησφύγετα των ερωτευμένων που παραμέ-
νουν ενωμένοι και ως όρθιοι και ως εξαπλωμένοι
μέσα στους πυκνούς θυσάνους των φωνηέντων τους...

(Ανδρέας Εμπειρίκος, Υψικάμινος, σελ. 75)

Το ζήτημα, τελικά, δεν είναι αν θα μιλήσει κάποιος για τον έρωτα και το σεξ – αυτό μοιάζει αναπόφευκτο. Το ζήτημα είναι πώς θα διαχειριστεί το θέμα της ερωτικής επιθυμίας με τρόπο αμιγώς ποιητικό. Η ποίηση είναι αυταξία, χωρίς ανάγκη για προστιθέμενες αξίες, για πυροτεχνήματα ή τεχνικές σοκ. Αυτές άλλωστε δεν δίνουν τίποτα στον αναγνώστη, απλά επιτάσσουν την προσοχή του. Το ότι μπορούμε στην εποχή μας να μιλάμε για τα πάντα, δεν σημαίνει ότι πρέπει να το κάνουμε με τρόπο ωμό, σαν να μην έχουμε τον τρόπο ή τις λέξεις να το κάνουμε όμορφα. Εκεί ακριβώς βρίσκεται το διακύβευμα.

Σημείωση: Όλα τα ποιήματα που παρατίθενται στο κείμενο είναι αποσπάσματα.