Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 31

Οράσιο Κιρόγα: Η φαντασμαγορία της φρίκης

κιρόγα

Γράφει ο Κυριάκος Μαργαρίτης
 
ή όπου πάμε όλοι μαζί σε μια ζούγκλα, και αδράχνουμε την ημέρα
 
- Ονομάτων επίσκεψις
 

Η ονοματοθεσία δεν είναι μια ληξιαρχική διαδικασία, κάτι που θα μας καθιστούσε υπηκόους, δηλαδή προϊόντα, με τις απαραίτητες ετικέτες∙ είναι μια κλήση στην ύπαρξη, και εννοώ την αυθεντική, ήτοι: την έλλογη.

Οι άλλες είναι κάλπικες, γι’ αυτό περιμένουν από εμάς να τους δώσουμε λόγο (διάβαζε: νόημα) ώστε να βρουν τον εαυτό τους.

Συνεπώς, η ονοματοθεσία, ή, μάλλον, το όνομα είναι συνθήκη οντολογική. Είναι, ίσως, μια προφητεία, που μένει ακόμα να την εκπληρώσουμε, προκειμένου να μάθουμε αν πρόκειται για ευλογία, ή κατάρα, ή, όπως συμβαίνει συνήθως, και τα δυο.

Ο Πίνδαρος έλεγε: «γένοιο οίος εισσί», και ο Νίτσε ξανάλεγε: «γίνε αυτός που είσαι», αλλά το ερώτημα, σε αμφότερες τις περιπτώσεις, μπορεί να είναι: «δηλαδή;»

Ισχυρίζομαι ότι η απάντηση ανασαίνει στο όνομα, τον πρώτο, και έσχατο οδοδείκτηστον δρόμο από την κούνια, ως το φέρετρο, ή, πιο σωστά, από την κολυμβήθρα, ως την ταφόπλακα.

Μετά τα ονόματα μυθιστορηματικών ηρώων, τα οποία έχω επισταμένως, μελετήσει χωρίς απαραίτητα να εξιχνιάσω οτιδήποτε, έχω στραφεί στα ονόματα των συγγραφέων, εκεί όπου το ανεξιχνίαστο πυκνώνει, και γίνεται πλήρες φωτός.

Στην περίπτωση που σήμερα με απασχολεί, έχω διασχίσει μια πορεία από τον συμπαθή Οράτιο Χαλινάρη μέχρι τον εμβληματικό Οράτιο Πώς-τον-λένε του Σι Ες Άι στο Μαϊάμι.

Επειδή δεν ανακάλυψα τίποτα ενδιαφέρον στις εν λόγω ενσαρκώσεις του ονόματος Οράτιος, γύρισα στη Ρώμη, και διάβασα ένα ποίημα του Κουίντου Οράτιου Φλάκκου, γνωστού και ως σκέτα Οράτιου.

Είναι ο ποιητής που ζήλεψε τη δόξα του Αρχιλόχου, και έγινε ρίψασπις, προκειμένου να μείνει ζωντανός, και λυρικός έως το μεδούλι.

Στο ποίημα που λέγαμε, στον τελευταίο στίχο, ο Οράτιος αναφέρει δυο λέξεις που έγιναν διάσημες εξαιτίας ενός λυπημένου, και αυτόχειρα κλόουν, ονόματι Ρόμπιν Γουίλλιαμς.

Εννοώ: Carpediem, και συμπληρώνω τον στίχο: Άδραξε την ημέρα, και δείξε όσο το δυνατόν λιγότερη εμπιστοσύνη στο αύριο.

Εδώ συμπυκνώνεται το πεπρωμένο του συγγραφέα που με απασχολεί αυτή τη στιγμή, και που είναι ο Οράτιος, ή Οράσιο Κιρόγα.

Αρχή επιστήμης, σου λέει ο άλλος, ονομάτων επίσκεψις, και ο άλλος έχει πάντα δίκιο.
 
- Έρως, τρέλα, και θάνατος
 

Ο τίτλος λέει: Cuentos deamor, de lo curay de muerte.

Οι εκδόσεις Ροές, στην έξοχη σειρά micro MEGA, έκαναν μια επιλογή από τις ιστορίες που περιλαμβάνει η αρχική έκδοση, τις γύρισαν στα ελληνικά τον Ιούλιο του ’14, και, ένα χρόνο μετά, τις ανακάλυψα εγώ, στην Πολιτεία.

[Σημειωτέον ότι είχαν προηγηθεί τα έργα Ανακόντα, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1992, και Ιστορίες του παρθένου δάσους, εκδ. Πατάκης, 2003, τα οποία προτίθεμαι να εντοπίσω πολύ σύντομα]

Η Δήμητρα Παπαβασιλείου, εκτός από τη μετάφραση, υπογράφει ένα εξαιρετικό επίμετρο, και συντάσσει μιαν εργοβιογραφία ενδεικτική της τραγικότητας.

Καίτοι το αγνοούσε, ο Οράσιο ήτο σημαδεμένος εκ γενετής, κάτι που συνέβη παραμονή πρωτοχρονιάς (ίσον μεταίχμιο) του 1878, στην Ουρουγουάη.

Μόλις τρεις μήνες μετά, ο πατέρας του πεθαίνει από εκπυρσοκρότηση μιας κυνηγετικής καραμπίνας.

Είναι μόνον ο πρώτος οιωνός.

Μερικά χρόνια αργότερα, ο πατριός του αυτοκτονεί με μιαν (άλλη;) κυνηγετική καραμπίνα – ορισμένοι λένε ότι ο Οράσιο ήτο αυτόπτης μάρτυρας.

Κατόπιν, και ενώ ο Οράσιο έχει κάνει την εμφάνισή του στα γράμματα, γίνεται κατά λάθος φονιάς ενός καλού φίλου.

Πρόκειται για τον Φεδερίκο Φερράντο, ο οποίος θα μονομαχούσε με κάποιον λογοτεχνικό αντίπαλο. Ο Οράσιο ελέγχει το όπλο, αυτό εκπυρσοκροτεί, και ο Φεδερίκο πεθαίνει.

Το συμβάν ιστορεί ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, σε ένα μυθιστόρημά του.

Ας σημειωθεί, δε, ότι, λίγο νωρίτερα, ο Οράσιο είχε χάσει τα δύο από τα τρία αδέρφια του, εξαιτίας ενός τυφοειδούς πυρετού.

Επειδή, όμως, η φρίκη δεν είναι ποτέ αρκετή, ο Οράσιο παντρεύεται, μετακομίζει σε μια καλύβα στη ζούγκλα, αποκτά δυο παιδιά, και τα υποβάλλει σε απίθανους κινδύνους, προκειμένουνα τα σκληραγωγήσει.

Έτσι (ή αλλιώς) η γυναίκα του αυτοκτονεί με ένα είδος απολυμαντικού, ενώ λέω από τώρα ότι και τα δυο παιδιά του Οράσιο αυτοκτόνησαν, μετά τον θάνατό του.

Την ίδια ιδέα είχαν και οι φίλοι, και συνοδοιπόροι του, Λεοπόλδο Λουγόνες, και Αλφονσίνα Στόρνι.

Ο Οράσιο, από την άλλη, έμαθε ότι είχε καρκίνο (μη αναστρέψιμο), γι’ αυτό έκανε μια μεγάλη βόλτα, αποχαιρέτησε φίλους & συγγενείς, και, τα ξημερώματα της 19ης Φεβρουαρίου 1937, στο Μπουένος Άιρες, αυτοκτόνησε πίνοντας κυάνιο.

Κοντολογίς: ντόλσε βίτα.
 
- Ζωή μετά
 

Οι ιστορίες που περιλαμβάνει ο τόμος-μινιατούρα από τις εκδόσεις Ροές είναι οι εξής: «Η περόνη», «Η αποκεφαλισμένη κότα», «Τα πλοία της αυτοχειρίας», «Το πουπουλένιο μαξιλάρι», «Ο λυσσασμένος σκύλος», «Ακολουθώντας το ρεύμα», «Ηλίαση», «Το άγριο μέλι».

Η μεταφράστρια, υποδείχνοντας ότι ο Κιρόγα θεωρείται πατέρας του λατινοαμερικανικού διηγήματος, είδος προϋπόθεσης για περιπτώσεις όπως των Κορτάσαρ & Μπόρχες, επισημαίνει ότι καθεμιά από αυτές τις ιστορίες αποτελεί ένα κλειστό, και αυτόνομο σύμπαν.

Η μεταφράστρια έχει δίκαιο, αν και, προσθέτω εγώ, αυτές οι ιστορίες συνδέονται υπογείως, και συγκροτούν ένα ευρύτερο, σχετικώς αυτοτελές σύμπαν, το οποίο στίζει ο ρομαντισμός, το γκροτέσκο, ο τρόμος, η φρίκη, και η αγωνία.

Κιρόγα: «Ο Πόε ήταν ο συγγραφέας που διάβασα εκείνη την εποχή. Αυτός ο καταραμένος τρελός είχε καταφέρει να με κυριεύσει ολοκληρωτικά∙ δεν υπήρχε πάνω στο γραφείο μου ούτε ένα βιβλίο που να μην είναι δικό του, ολόκληρο το κεφάλι μου ήταν γεμάτο με Πόε».

Ολόκληρο το έργο του είναι, επίσης, γεμάτο με Πόε.

Αν προσθέσουμε τον Μπωντλαίρ, τον Μωπασσάντ, αλλά και ορισμένους Γερμανούς Ρομαντικούς (τον Χόφμαν, ας πούμε, τους Γκριμ, και άλλους), έχουμε, πιστεύω, την αδελφότητα στην οποία ανήκει αυτός ο παράδοξος γραφιάς, που έζησε παντού, και πουθενά, δηλαδή: μέσα στο έργο, και μόνο σε αυτό.

Η μεταφράστρια: «[…] είναι φανερό ότι ο συγγραφέας “ποίησε” τη ζωή του ακριβώς όπως το έργο του».

Θα έλεγα ότι, σε περιπτώσεις οριακές, και, πρωτίστως, μεθόριες, όπως αυτή του Οράσιο Κιρόγα, δεν γίνεται να διακρίνουμε αν προηγείται η ζωή, ή το έργο.

Εννοώ ότι συγγραφείς ολοκληρωτικοί(όπως ισχυρίζομαι, εξαιτίας μόλις 8 ιστοριών, ότι ήταν ο Κιρόγα) κάνουν ώστε τα όρια μεταξύ έργου & ζωής να είναι άκρως ακαθόριστα.

Η μεταφράστρια: «Ο νεαρός Οράσιο αντιλήφθηκε ότι μονάχα ο λόγος μπορεί να μετατρέψει το χάος σε κόσμο […]».

Πότε αρχίζει ο κόσμος; Προφανώς, όταν τελειώνει, δηλαδή μετά θάνατον. Εκεί είναι ο λόγος – η αρχή του παντός.

Ο Οράσιο Κιρόγα, το είδαμε, κατέβαλε πολλά τέλη, και η αντίστασή του, η μάταιη, αλλά θριαμβεύτρια φοροδιαφυγή του, υπήρξε αυτό το ζοφερό έργο, εντός του οποίου επιζεί, και εξακολουθεί να εξερευνά τη μέσα μας ζούγκλα.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η αυτοχειρία δεν είναι παρά μια ακόμα ιστορία στη συλλογή –και πολύ αμφιβάλλω αν πρόκειται για την τελευταία.

Μ’ αυτά και μ’ εκείνα, τα αιματηρά, και φρικώδη, ο ΟράσιοΚιρόγα ακόμα αρμενίζει, με ένα κανό ονόματι «Γλάρο», στα βάθη του τίποτα.

Μου φαίνεται ότι, κάπως έτσι, η προφητεία εκπληρώνεται – το όνομα επίσης. Με άλλα λόγια: carpe diem, και ζωή στον λόγο μας.