Γράφει ο Απόστολος Θηβαίος
Ο Κονσταντίν Ντμίτριεβιτς Κοντράτιεφ γεννήθηκε τον Μάρτη του 1892 και πέθανε το 1938 στα απάνθρωπα γκουλάνγκ. Η επιρροή του στην ρωσική, οικονομική σκέψη των αρχών του προηγούμενου αιώνα στάθηκε αποφασιστική. Σε μια περίοδο έντονων μεταβολών και εθνικής εσωστρέφειας ο Ρώσος οικονομολόγος διατύπωσε μια θεωρία με διαχρονική ισχύ. Η συλλογιστική του παρέμεινε στο προσκήνιο της οικονομικής θεωρίας και δικαίωσε τον εμπνευστή της, αποτυπώνοντας τις διαρκείς μεταβολές του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά και την αντοχή του στις ιστορικές και ανθρωπολογικές μεταβολές. Ο Κοντράτιεφ έπεσε θύμα του σταλινισμού και της αδυναμίας της Επανάστασης να αποδεχτεί την καθολική επικράτηση του καπιταλισμού, όχι ως βέλτιστου, αλλά ως βασικού οικονομικού συστήματος στον νέο αιώνα που είχε ανατείλει. Ο θάνατος του Ρώσου οικονομολόγου που επηρέασε αποφασιστικά την διεθνή σκέψη και εναντιώθηκε στις πρακτικές της κολεκτιβοποίησης, δεν στάθηκε αρκετός για να σβήσει τα χνάρια του θεωρητικού του έργου. Ο ίδιος ο καπιταλισμός, με τις παθογένειες και τις μεταβολές του δικαίωσε τις μελέτες του και επιβεβαίωσε την ανθεκτικότητά τους μες στα όρια του σύγχρονου κόσμου που ήδη διαμορφωνόταν.
Οι εκδόσεις Εκάτη του αείμνηστου ιδρυτή τους, Κωστή Νικολάκη που ο γράφων είχε την τιμή να γνωρίσει πριν την αναχώρησή του, φέρνουν στο προσκήνιο, μέσα από την μετάφραση της Ελένης Κατσιώλη και το προλογικό σημείωμα του Γιάννη Μηλιού τους θεμελιώδεις άξονες της θεωρίας των μεγάλων κύκλων της οικονομικής συγκυρίας . Μια μελέτη απαιτητική που όχι μόνο επαληθεύει την μεταφραστική επάρκεια της κυρίας Κατσιώλη, αλλά επαναφέρει στην επικαιρότητα ένα φλέγον ζήτημα, ιδιαίτερα επίκαιρο στους καιρούς που διανύουμε. Η θεωρία του Κοντράτιεφ προέβλεπε την ύπαρξη μεγάλων κύκλων ύφεσης και άνθησης της αποτελεσματικότητας του καπιταλισμού. Συνέπεια των συγκυριών, των πολεμικών συρράξεων, των νέων μεθόδων παραγωγής αλλά και της τεχνολογικής προόδου που αχαλίνωτα προχωρούσε την ανθρωπότητα σε μια νέα φάση, οι οικονομικοί κύκλοι του Ρώσου μελετητή έρχονταν να επιβεβαιώσουν τις διακυμάνσεις των οικονομιών αλλά και την μεταβλητότητά τους εμπρός στα διεθνή γεγονότα. Σε εκείνα που ξεπερνούν τα εθνικά όρια αποδεικνύοντας εύγλωττα στις μέρες μας όσο ποτέ, μια άλλη θεωρητική προσέγγιση, εκείνη των συγκοινωνούντων δοχείων.
Ο καπιταλισμός, το πιο ισχυρό από τα οικονομικά συστήματα που προτάθηκαν, υπάγεται στα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ζωής. Ακμάζει, γερνά και καθηλώνεται ώσπου με νέες δυνάμεις να επαναφέρει την έννοια της οικονομικής ανάπτυξης στο προσκήνιο. Η επιρροή του, καθολική, παγκόσμια για τον αναπτυσσόμενο κόσμο, αειθαλής φιλοδοξία για τις λοιπές κατηγορίες των οικονομιών, επέβαλε την ανάγκη να ερμηνευθούν οι συμπεριφορές του και να μελετηθούν οι διακυμάνσεις του. Σε αυτό το σκέλος, ειδικότερα, οι ειδικοί της εποχής μας επιστράτευσαν τις μελέτες του Κοντράτιεφ, ο οποίος αρκετά χρόνια πριν γίνουν φανερές οι προβληματικές διαστάσεις του οικονομικού συστήματος, μελέτησε με επάρκεια την συμπεριφορά του, πληρώνοντας το τίμημα με την ίδια του την ζωή.
Μια επιφανειακή προσέγγιση του έργου που φέρνουν στο προσκήνιο οι εκδόσεις Εκάτη, επισημαίνει τις διατυπώσεις του Ρώσου οικονομολόγου. Το ανοδικό κύμα του μεγάλου κύκλου σχετίζεται με την ανανέωση και την διεύρυνση των βασικών, κεφαλαιουχικών αγαθών, με ριζικές αλλαγές και αναδιάταξη των βασικών, παραγωγικών δυνάμεων μιας χώρας. Ταυτόχρονα, η ταχεία ανάπτυξη των νέων παραγωγικών δυνάμεων, αυξάνοντας την δραστηριότητα των ενδιαφερόμενων για αυτήν τάξεων και ομάδων, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για όξυνση του αγώνα εναντίον των απαρχαιωμένων κοινωνικο - οικονομικών σχέσεων που φρενάρουν την ανάπτυξη και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μεγάλες, εσωτερικής ανατροπές.
Δεν θα μπορούσε κανείς να αρνηθεί την επίκαιρη δυναμική του βιβλίου των εκδόσεων Εκάτη. Ειδικά σε μια εποχή με κορυφαίες, κοινωνικές και πολιτικές μεταβολές, ακραίες οξύνσεις σε εθνικό επίπεδο και γεγονότα με διεθνή επιρροή ως συνέπεια του ρεύματος της παγκοσμιοποίησης, οι παρατηρήσεις που αναπαράγονται από το οπισθόφυλλο της έκδοσης, καθίστανται κάτι περισσότερο από αντιπροσωπευτικές. Στην αυγή της τέταρτης, τεχνολογικής επανάστασης, με εμπεδωμένες πια τις σύνθετες, κοινωνικές και οικονομικές διαφορές μεταξύ εθνών που δραστηριοποιούνται κάτω από διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς, την αδυναμία της συμπόρευσης των χωρών σε οικονομικό επίπεδο αλλά και την αλληλοεξάρτηση των οικονομιών μέσα από όσα επιτάσσει ο σύγχρονος καπιταλισμός, οι κύκλοι του Κοντράτιεφ χαράζουν εκ νέου τις ακτίνες τους. Η πανδημία αλλά και οι φυσικές καταστροφές του ευμετάβλητου οικοσυστήματος προσθέτονται ως παράγοντες που επιτείνουν, βαθαίνουν ή επιταχύνουν τους κύκλους της οικονομικής συγκυρίας και την μετάβαση των κοινωνιών από την μια φάση στην άλλη. Οι πολλαπλές φάσεις της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους επαληθεύουν την οπτική του Ρώσου οικονομολόγου και δίχως να ακυρώνουν τους κύκλους του, προσθέτουν έκταση χρονική στην ισχύ τους.
Ο Γιάννης Μηλιός στον επιστημονικό του πρόλογο παρουσιάζει εν συντομία τους άξονες επί των οποίων κινήθηκε ο Κοντράτιεφ αλλά και τις κριτικές που κατά καιρούς ασκήθηκαν στο θεωρητικό του έργο. Κρατώντας αποστάσεις από τις πολιτικές, όπως επιβάλλει το επιστημονικό του κύρος, παραθέτει τις αντιδράσεις που απασχόλησαν τους μελετητές ως σήμερα. Επικεντρώνεται στην μαρξιστική θεωρία που θέτει την πάλη των τάξεων ως μια αναγκαία συνθήκη του σύγχρονου κόσμου. Ωστόσο, ακόμη και αυτή η προσέγγιση έρχεται να επιβεβαιώσει τον Κοντράτιεφ, ο οποίος συμπεριέλαβε όλες τις συνιστώσες που διαμόρφωσαν τις εθνικές οικονομίες στο έργο του, διαβλέποντας πως ακόμη και αυτή η πάλη των τάξεων εκλαμβάνεται ως ένας αποφασιστικός παράγοντας στην επιμήκυνση ή την σύντομη παρέλευση ενός οικονομικού κύκλου.
Σε μια εποχή πολυφωνίας, με τις χώρες να αναζητούν μέσα από τις πρακτικές τους την απάντηση στα προβλήματα και τις πολλαπλές ταχύτητες του νέου αιώνα, το θεωρητικό έργο του Κοντράτιεφ έρχεται να διευρύνει το πεδίο της συζήτησης, σμίγοντας τα συμπεράσματα από την μελέτη των επιστημών της ιστορίας και των οικονομικών μεγεθών. Η μεταφραστική επάρκεια της Ελένης Κατσιώλη που αναμετριέται με ένα σημαντικό έργο αλλά και ο πρόλογος του Γιάννη Μηλιού, συνιστούν ένα είδος προστιθέμενης αξίας σε αυτό το χρήσιμο, όχι μόνο για τις εξειδικευμένες ειδικότητες αλλά και το γενικό κοινό, βιβλίο. Χρήσιμο, καθώς με την σύμπραξη της ιστορίας και των ανθρωποκεντρικών επιστημών, διαμορφώνει το πεδίο μες στο οποίο ασκείται η οικονομική πολιτική των χωρών, ποτέ ανεξάρτητη από τα γεγονότα και τις συγκυρίες των κύκλων της παγκοσμιοποιημένης πια, ζωής μας.
