Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 35

Μια συζήτηση για το "Κλίναμεν" (περιοδικό & εκδόσεις τέχνης)

photo © Στράτος Προύσαλης

photo © Στράτος Προύσαλης

Συνέντευξη στον Ιωάννη Σπηλιόπουλο (υπ. διδάκτωρ Φιλοσοφίας Παν/μίου Αθηνών)

Μιλήστε μας για τις απαρχές του περιοδικού Κλίναμεν.
Πρέπει να πω τα εξής δύο στοιχεία. Ένα, τη δεκαετία του '60 όταν ήμουν στην Ελλάδα ανακάλυψα ένα βιβλίο φιλοσοφίας του Χ. Θεοδωρίδη, καθηγητή στη Θεσαλονίκη, το "Αληθινή Όψη του Αρχαίου Κόσμου", με τον υπότιτλο "Ιστορία του Επίκουρου". Διάβασα λοιπόν το βιβλίο και πήρα μία ιδέα για το ποιος είναι ο Επίκουρος και ήταν μεγάλη ανακάλυψη... Άρχισα τότε να διαβάζω ότι έβρισκα στα ελληνικά, λίγα πράγματα, αλλά όταν πηγα στο εξωτερικό είδα τη βιβλιογραφία που υπήρχε, είδα τον διάλογο και ξαφνικά συνειδητοποίησα πόσο σημαντικό στοιχείο στην ιστορία του ελληνικού πνεύματος είναι ο Επίκουρος. Λοιπόν, αυτή είναι μια πηγή. Δύο, τη δεκαετία του '70 όπου ήμουν στο Παρίσι ήρθα σε επαφή με μια ομάδα καλλιτεχνών – ποιητών που ειχαν κάνει το εξής: στις αρχές του '70 είχε γίνει μια μεγάλη αλλαγή στην τυπογραφία, καθώς μόλις είχε βγει στην αγορά μία νέα τεχνολογία εκτύπωσης, το σύστημα offset. Όλα τα παλιά τυπογραφεία που είχαν κάποιο υλικό και τις παλιές εκτυπωτικές μηχανές βγήκαν σταδιακά εκτός εμπορίου. Οι δε τυπογράφοι αφήσανε τα ατελιέ τους και έγιναν εργάτες στα νέα εργαστήρια offset και αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα παλιά τους τυπογραφεία. Οπότε, αυτή η ομάδα καλλιτεχνών που συναναστρεφόμουν αγόρασε ένα τέτοιο τυπογραφείο έξω από το Παρίσι, σε μια γειτονιά που λεγόταν Malakoff. Εκεί μαζευόμασταν κάποιες μέρες της εβδομάδας, συνήθως τα Σαββατοκύριακα, και καθόμασταν και δουλεύαμε κάποιες ιδέες χρησιμοποιώντας τις μηχανές. Ήταν 2-3 φίλοι που ξέρανε τα τυπογραφικά, οι άλλοι μαθαίνανε σιγά σιγά... Oι συναντήσεις κατέληγαν στην εκτύπωση μισής/μιας σελίδας στην αρχή ώσπου να μάθουμε, μετά δύο σελίδες, πέντε και άρχισε πια να μπαίνει εικόνα με το κείμενο κτλ. έως ότου άρχισαν να βγαίνουν μικρές εκδόσεις λίγων σελίδων που τότε τις είπαμε εκδόσεις Small Press / Presse Alternative. Μια προσωπικότητα πολύ σημαντική ήταν ο ποητής Emmanuel Hocquard που είχε αγοράσει ένα τέτοιο τυπογραφείο και ταυτόχρονα ήταν σύμβουλος στο μουσείο σύγχρονης τέχνης Palais de Tokyo. Στα τέλη της δεκαετίας του '70 είχε μια ιδέα να κάνει μια μεγάλη έκθεση μικρών τέτοιων εκδόσεων. Έκανε λοιπόν ένα ανοιχτό κάλεσμα, όπου καλούσε όποιον έχει μια μικρή έκδοση (Small Press) να πάει στο μουσειο και να συμμετάσχει στην έκθεση (για τέσσερις μέρες το μουσείο ήταν ανοικτό για αυτό το σκοπό). Κανείς δεν ήξερε πόσοι θα ερχόντουσαν και ξαφνικά εμφανιστήκανε 150 άτομα από όλη τη Γαλλία. Ο καθένας έφερνε αυτά που τύπωνε (χαρτάκι, βιβλιαράκι κτλ). Όλα χειροποίητα με μικρό αριθμό αντιτύπων ή και μοναδικά, φτιαγμένα στα τυπογραφεία που είχαν εγκαταλείψει οι επαγγελματίες, με υλικό από νέους ποιητές/ζωγράφους, ήταν όλα καινούρια με κάποιο τρόπο. Εκεί έγινε την πρώτη φορά και μείναμε όλοι άναυδοι. Έγινε αυτή η έκθεση και ξαφνικά αποδείχτηκε ότι υπήρχε ενας μεγάλος πλούτος από την παραγωγή τέτοιων εκδόσεων. Τη δεύτερη χρονιά πια συμμετείχαν τριακόσιοι καλλιτέχνες/ποιητές, οπότε μέσα σε τρία χρόνια καθιερώθηκε αυτή η συνάντηση του Small Press.

Η δική σας δραστηριότητα εκείνη την εποχή;
Εκεί όλοι μαζί κάναμε διάφορες μικρές εκδόσεις (οι εκδόσεις των φίλων μου ονομάζονταν Orange Export Ltd). Η ιδέα για το εγχείρημα αυτό ήταν να εκδίδονται βιβλία ιδιότυπα ως προς το concept παραγωγής τους και όχι βιβλία κλασσικού τύπου ποίησης. Το format σε κάθε έκδοση ήταν τελείως διαφορετικό. Κάθε φορά ήταν ας το πούμε ένα διαφορετικό πρόταγμα.Ένα project μπορεί να ήταν ένα φύλλο Α4, ένα Α3, ένα φύλλο κομμένο, ένα που ήταν μια κολλημένη φωτογραφία... οτιδήποτε δηλαδή μακριά από τυποποίηση. Αυτή ήταν η ιδέα, ας το πούμε alternative, small εκδόσεις. Άξια αναφοράς είναι μια συγκεκριμένη έκδοση, που έχει μείνει στην ιστορία της Γαλλίας σε αυτόν τον χώρο, την One Line Poem. Η ιδέα ήταν να γράψει κάποιος ένα ποιήμα που να περιέχει έναn τίτλο και μια γραμμή... Βγήκε τελικά το βιβλίο που περιέχει και ένα ποίημα δικό μου γραμμένο στα Ελληνικά το οποίο ήταν και το μοναδικό ποίημα στην έκδοση σε ξένη γλώσσα.

Και πώς από τα Small Press στη Γαλλία περνάμε στο Κλίναμεν;
Όταν στις αρχές της δεκαετίας του '80 γύρισα στην Ελλάδα σκέφτηκα να κάνω κάτι ανάλογο, δηλαδή ένα μικρό περιοδικό μεγέθους μιας σελίδας Α4, να είναι πάντα άσπρο μαύρο και να περιλαμβάνει εικόνα και λόγο. Το ονόμασα "Κλίναμεν, Λόγος και Σχήματα" και ήταν όπως το ονόμαζα, ένα φυλλάδιο φιλίας και τέχνης. Ζητούσα από φίλους να μου δώσουν υλικό, έκανα κάποια επιμέλεια και τύπωνα περίπου 450 αντίτυπα τη φορά με δικά μου έξοδα και έπειτα τα μοίραζα σε φίλους και γνωστούς στο εξωτερικό και εδώ στην Ελλάδα. Όταν μαζευα 12 τεύχη (δηλαδή 12 σελίδες Α4), ζητούσα απο έναν καλλιτέχνη να βρει έναν τρόπο να μπουν τα 12 τεύχη μαζί σε ένα βιβλίο-καλλιτέχνημα. Συνολικά βγήκανε 5 τέτοια βιβλία ή 60 τεύχη Κλίναμεν μέσα σε δέκα χρόνια, από το '80 ως το '90, χωρίς κάποια συστηματικότητα ως προς τη συχνότητα έκδοσης.

Και ο Επίκουρος;
Η ιδέα πίσω από το "Κλίναμεν" ξεκινάει από την άποψη του Επίκουρου, που έρχεται σε αντίθεση με αυτή του Δημόκριτου, ότι ο κόσμος δεν φτιάχτηκε μεσω κάποιας αιτιοκρατίας αλλά ότι το στοιχείο του τυχαίου είναι σημαντικό (το θέμα του κλίναμεν) καθώς και η έννοια της ελευθερίας είναι συνδεδεμένη με αυτό. Για να "γίνει" ο κόσμος δεν χρειαζόμαστε μόνο τα άτομα που έρχονται από το κενό με τροχιές προδεδιαγραμμένες αλλά ο κόσμος φτιάχνεται από εκείνα τα άτομα που ξαφνικά παρεκκλίνουν... Αυτό το θέμα της παρέκκλισης, του κλίναμεν όπως το είχε ονομάσει ο Λουκρήτιος, ήταν καθοριστικό στην διαμόρφωση του "Κλίναμεν".

Είπατε ότι το "Κλίναμεν" έβγαινε μέχρι τη δεκαετία του '90, έπειτα;
Μετά το τέλος της πρώτης φάσης του "Κλίναμεν" στις αρχές της δεκαετίας του '90 επιχείρησα να κάνω ένα περιοδικό κανονικό. Γνωριζόμουν με έναν εξαιρετικό γραφίστα που λεγόταν Χάρης Σπυρόπουλος και είχαμε βάλει σαν σκοπό να κάνουμε ένα περιοδικό που να είναι ανταγωνιστικό με τα αντίστοιχα περιοδικά στην Καλιφόρνια εκείνης της εποχής. Θα έβγαινε στις εκδόσεις Ερατώ κάθε τρεις μήνες και θα είχε ποίηση, ζωγραφική, φωτογραφίες, με δουλειές καλλιτεχνών από όλον τον κόσμο κτλ. Φτιάξαμε δύο τεύχη με το όνομα "Κλίναμεν" αλλά το όλο πείραμα ήταν μια τεράστια αποτυχία! Δεν μπόρεσε να πουλήσει καθόλου στο εξωτερικό καθώς ήταν γραμμενο στα ελληνικά ενώ εδώ στην Ελλάδα όσοι το είδαν δεν ενθουσιάστηκαν και δεν το αγόρασαν και έτσι αυτή η προσπάθεια σταμάτησε μετά από δυο τεύχη. Παρόλα αυτά το "Κλίναμεν" συνεχίζει μέχρι και σήμερα, με διαφορετικό όμως τρόπο, εκδίδοντας βιβλία-καλλιτεχνήματα.

Η ιδέα του Κλίναμεν αντιστάθηκε στην προσπάθεια τυποποίησής της! Ποιο θεωρείται το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του Κλίναμεν  ?
Συνήθως υπάρχουν τα βιβλία καλλιτεχνήματα (artists books) όπου ένας καλλιτέχνης, ποιητής, ζωγράφος κτλ. παίρνει μια πρωτοβουλία και παράγει ένα αντικείμενο, το οποίο είναι μοναδικό. Η δική μου προσπάθεια με το "Κλίναμεν" ήταν στην ουσία ένας συνδυασμός αυτού που ονομάζουμε μοναδικού και αυτού που ονομάζουμε πολλαπλού. Απο τη μια πλευρά τύπωνα αυτά τα τεύχη σε 450 αντίτυπα και έτσι ήμουν κοντά στην έννοια του πολλαπλού. Όμως από κάθε έκδοση κρατούσα γύρω στα 40 αντίτυπα και κάθε δώδεκα τεύχη με τη βοήθεια ενός καλλιτέχνη κάναμε 40 βιβλία και έτσι ήμουν κοντά και στην έννοια του μοναδικού. Ένα ενδιαφέρον περιστατικό συνέβη όταν με καλέσαν στη Γαλλία να παρουσιάσω το "Κλίναμεν" στην Bibliotheque Nationale. Στη Γαλλία ισχύει ο κανόνας ό,τι τα βιβλία που έχουν το στοιχείο του πολλαπλού τα αναλαμβάνει η Bibliotheque Nationale, ενώ τα βιβλία που τείνουν να είναι μοναδικά τα αναλαμβάνει η βιβλιοθήκη Pompidou. Όταν λοιπόν παρουσίασα το "Κλίναμεν" προκλήθηκε σύγχυση ως προς το ερώτημα του πολλαπλού/μοναδικού. Το τελικό πόρισμα των ειδικών ιστορικών των βιβλίων αυτών ήταν υπέρ του πολλαπλού, αλλά η όλη εμπειρία ήταν μοναδική!
       
Περισσότερα για το "Κλίναμεν" εδώ: http://dagrafiotis.com/?p=67