Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 36

Λαμπριάνα Οικονόμου-Μιχάλης Παπαντωνόπουλος: "Οι εκδόσεις Κοβάλτιο είναι μια κίνηση αυτοδιάθεσης"

kovaltio

Συνέντευξη στον Νέστορα Πουλάκο

Μιλήσαμε με τους ποιητές και μεταφραστές Λαμπριάνα Οικονόμου και Μιχάλη Παπαντωνόπουλο, οι οποίοι βρίσκονται πίσω από τις νέες εκδόσεις Κοβάλτιο.

Μιλήστε μας για τις Εκδόσεις Κοβάλτιο. Πώς αποφασίσατε να προχωρήσετε σε αυτό το εγχείρημα μέσα στον υφιστάμενο εκδοτικό πληθωρισμό;
Λ.Ο.: Συζητούσαμε πολύ συχνά με τον Μιχάλη για βιβλία που θα μας άρεσε να δούμε μεταφρασμένα, βιβλία που δεν υπήρχαν στην ελληνική βιβλιογραφία ή είχαν εξαντληθεί στην αγορά. Μια μέρα, αυτή η συζήτηση κατέληξε στην απόφαση της ίδρυσης εκδοτικού οίκου. Το επόμενο διάστημα κύλησε με έναν πρώτο σχεδιασμό. Ξεσκαρτάροντας τη βιβλιοθήκη σε μια μετακόμιση, επανήλθαμε στις «Ευρέσεις από κυανό κοβάλτιο» του Νίκου Καρούζου. Κάπως έτσι, ως «υποχθόνια πνεύματα», ξεκινήσαμε τις Εκδόσεις Κοβάλτιο.
Μ.Π.: Φαινομενικά, η απόφαση για να δημιουργηθούν οι Εκδόσεις Κοβάλτιο πάρθηκε εντελώς ξαφνικά. Όσο διήρκεσε η μεταξύ μας στιχομυθία: «Τι λες, κάνουμε έναν εκδοτικό οίκο;» «Ναι, να τον κάνουμε», μες στο μετρό. Ήταν, όμως, μια επιθυμία ετών και για τους δύο. Έχουμε εργαστεί –και συνεχίζουμε να συνεργαζόμαστε– στον χώρο του βιβλίου από διάφορες θέσεις: ως μεταφραστές και επιμελητές, εγώ ως διορθωτής, βιβλιοπώλης και αναγνώστης, η Λαμπριάνα στη διανομή και διακίνηση βιβλίων. Η δημιουργία των Εκδόσεων Κοβάλτιο είναι πρωτίστως μια κίνηση αυτοδιάθεσης ως προς την αισθητική μας για τη λογοτεχνία.  

Ποιοι ειναι στόχοι των εκδόσεών σας; Τι θέλετε να πετύχετε και τι να αποφύγετε;
Λ.Ο.: Στόχος είναι να προσφέρουμε στο αναγνωστικό κοινό εκδοτικές προτάσεις που θα το τέρψουν και θα το εξιτάρουν. Τα βιβλία μας θα θέλαμε να απευθύνονται σε έναν ανοιχτό δέκτη, να αποτελούν κομμάτι της καθημερινότητάς του αν είναι δυνατόν. Να διαμορφώνουν δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στο κείμενο και τον αναγνώστη μέσα από έναν φαινομενικά σιωπηρό διάλογο. Καλό θα ήταν, βεβαίως, να αποφεύγουμε τις μεγαλόστομες δηλώσεις...
Μ.Π.: Θα θέλαμε να προτείνουμε και να κοινωνήσουμε κείμενα που αγαπάμε, που θεωρούμε σημαντικά, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας ή που μας ιντριγκάρουν ώστε να δοκιμάσουμε μια ανανεωμένη προσέγγισή τους, μεταφραστικά ή κριτικά, ή ακόμα και σε επίπεδο τυπογραφίας. Πυρήνας είναι η «πρόταση» και η «κοινωνία», λειτουργώντας και ως πομποί και ως δέκτες αυτής της επικοινωνίας με τους αναγνώστες, αλλά και με ανθρώπους, με τους οποίους θα υπάρχει η αμοιβαία επιθυμία συνεργασίας.

Για ποιο πράγμα θέλουν να ξεχωρίσουν οι Εκδόσεις Κοβάλτιο και γιατί να μείνουν στις επιλογές των αναγνωστών;
Λ.Ο.: Τα βιβλία των Εκδόσεων Κοβάλτιο θα θέλαμε να επιδρούν στο θυμικό του αναγνώστη. Να συναντά στις σελίδες τους κάτι που θα ήθελε και ο ίδιος να πει ή να είναι. Να παραμείνουν στις επιλογές των ανθρώπων επειδή μιλούν στις συνειδήσεις τους. Οπωσδήποτε, μας ενδιαφέρει να ξεχωρίζουν οι αναγνώστες τις εκδοτικές μας προτάσεις και για την τυπογραφική τους αισθητική.
Μ.Π.: Θα αντικαθιστούσα τις λέξεις «ξεχωρίσουν» και «μείνουν» της ερώτησης με το ρήμα «ριζώνω». Κι αυτό είναι το στοίχημα: το «ρίζωμα» στην αναγνωστική συνείδηση. Ο αναγνώστης να ενδιαφέρεται όχι μόνο για τα βιβλία που έχουμε εκδώσει, αλλά να υπάρχει ορίζοντας αναμονής για τον επόμενο τίτλο. Αυτό το στοίχημα προϋποθέτει την αισθητική σε όλα τα επίπεδα: από την επιλογή του τίτλου, το κείμενο καθαυτό –είτε πρόκειται για πρωτότυπο έργο είτε για μετάφραση-, και τον κριτικό υπομνηματισμό του, μέχρι την τυπογραφική του εμφάνιση. Αυτό το ρίζωμα ενδεχομένως να αφήσει και αποτύπωμα. Και σε αυτήν τη διαδικασία, πιστεύουμε πως ο χρόνος θα είναι σύμμαχός μας.

Η πλειοψηφία των εκδοτικών οίκων κινούνται στον μέσο όρο των επιλογών και της πορείας ενός κλασικού εκδοτικού οίκου. Επιθυμείτε κάτι ανάλογο ή να φέρετε κάτι ρηξικέλευθο στον χώρο;
Λ.Ο.: Ακόμη και ένας κλασικός εκδοτικός οίκος θα απαντούσε ότι είναι ρηξικέλευθος! Η συμβατικότητα ή η καινοτομία εξαρτάται από το όραμα και τη στόχευση του εκδότη. Οι προτάσεις μας θα θέλαμε να έχουν «κάτι να πουν». Να αποτελούν δημιουργικές εκδοχές του λογοτεχνικού κειμένου, οι οποίες θα αποδίδονται με σύγχρονη γλωσσική εκφορά και υπό ιδιαίτερο ερμηνευτικό-μεταφραστικό πρίσμα.
Μ.Π.: Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα λιγότερο ή περισσότερο από αυτό που είμαστε ως δρώντα υποκείμενα στον χώρο του βιβλίου: από τον ψυχισμό μας και τις προτιμήσεις μας ως αναγνώστες, μέχρι τη δημιουργικότητα και τις επιλογές μας σε τίτλους, συνεργάτες και τυπογραφική αντίληψη ως άνθρωποι της λογοτεχνίας. Εστιάζουμε στην πρόκληση να υλοποιήσουμε όμορφα πράγματα. Ο συμβατικός, ο ρηξικέλευθος ή όποιος άλλος χαρακτηρισμός είναι κάτι που προσάπτεται ή αποδίδεται απ’ το Έξω.

Μόλις εκδώσατε τους 2 πρώτους τίτλους σας. Τι ιδιαίτερο καταθέτουν αυτές οι προτάσεις; Μιλήστε μας για τα βιβλία.
Λ.Ο.: Τον Οκτώβριο εκδόθηκε το πρώτο βιβλίο από το Κοβάλτιο, το «Βορτιστικο Μανιφέστο». Αποτελεί τη διακήρυξη των βορτικιστών, ενός βραχύβιου αβανγκάρντ κινήματος στις αρχές του 20ού αιώνα με επίκεντρο το Λονδίνο. Μεταξύ άλλων, το συνυπογράφουν οι Έζρα Πάουντ, Ουίνταμ Λιούις και Ανρί Γκωντιέ Μπρζέσκα. Ριζοσπαστικά ατομικιστικό, αν και παράξενα στραμμένο προς έναν συλλογικό σκοπό, το «Βορτιστικό Μανιφέστο» είναι ένα «κείμενο-δίνη», συνδυάζοντας την ποίηση με την τέχνη της αφίσας. Η τυπογραφική του εμφάνιση επικυρώνει και εικαστικά τον αιρετικό του χαρακτήρα. Τον Νοέμβριο, εκδόθηκε το «Περί τρέλας». Περιλαμβάνει 34 επιστολές, κάλλιστα μπορεί ο αναγνώστης να τις εκλάβει ως δραματικούς μονολόγους, όπου πέντε διάνοιες της παγκόσμιας λογοτεχνίας και φιλοσοφίας αποκαλύπτουν και περιγράφουν την ψυχική τους κατάρρευση. Ο Αρτώ, από την ψυχιατρική κλινική του Ροντέζ όπου νοσηλεύεται, συντάσσει επιστολές προς τους συγγενείς και τους γιατρούς του. Η Γουλφ, σε επιστολή της προς τη φίλη της Έθελ Σμάιθ αλλά και στα τελευταία σημειώματα που γράφει πριν βάλει τέλος στη ζωή της, αποτυπώνει πόσο δυσβάσταχτο τής είναι να υπομείνει «αυτή την τρέλα», όπως τη χαρακτηρίζει. Ο Πόε αποκαλύπτει, για μοναδική φορά στην ιδιωτική του αλληλογραφία, το «τρομερό κακό» που έχει κλονίσει την ψυχική του υγεία. Ο Νίτσε συντάσσει τα περίφημα «Γράμματα τρέλας», μετά την ολέθρια κατάρρευσή του στο Τορίνο, τα οποία άλλοτε υπογράφει ως Διονυσος και άλλοτε ως Εσταυρωμένος. Η Σέλλεϋ, μετά τον θάνατο του Πέρσι Σέλλεϋ σε ναυάγιο, εμβαθύνει στο πώς βιώνει την καθημερινότητα με φόντο την κατάθλιψη. Σε όλες αυτές τις επιστολές αποτυπώνεται ο σπαραγμός του απόκληρου πνεύματος και η κραυγή του προς την κοινωνία. Την έκδοση συμπληρώνει η «Επιστολή στους Ιατρικούς Διευθυντές των Ψυχιατρείων», που δημοσιεύθηκε το 1925 στο περιοδικό των Γάλλων υπερρεαλιστών «La Révolution Surréaliste».
Μ.Π.: Η επιλογή έκδοσης του «Βορτιστικού Μανιφέστου» επιδίωξε αφενός να καλύψει ένα βιβλιογραφικό κενό, μεταφέροντας στα ελληνικά ένα πολύ σημαντικό κείμενο από τον πυρήνα του «μοντερνιστικού εργαστηρίου» που καθόρισε εν πολλοίς τη παγκόσμια λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Αφετέρου, ως πρώτο βιβλίο των Εκδόσεων Κοβάλτιο, διακηρύσσει αποφατικά και με ορμή θέσεις που διαπνέουν και το εκδοτικό μας εγχείρημα, όπως ότι «λαϊκή τέχνη σημαίνει τέχνη των ατόμων» και πως «θέλουμε να βρίσκουμε παντού εκείνους τους απλούς και σπουδαίους ανθρώπους», ως αναγνώστες και ως συνεργάτες. Το «Περί τρέλας» εγκαινίασε τη σειρά De Natura Hominis, η οποία θα εστιάσει σε δομικά στοιχεία και πάθη της ανθρώπινης φύσης. Και ακόμη, αποτύπωσε τη διάθεσή μας να δημιουργήσουμε «μοναδικά» βιβλία: υπό την έννοια, ότι σήμερα είναι πολύ εύκολη η πρόσβαση στο πρωτότυπο του λογοτεχνικό κειμένου, του δοκιμίου, της επιστολογραφίας. Το «Περί τρέλας» όμως, ως δημιουργική σύνθεση, διεκδικεί την αυθυπαρξία και μοναδικότητά του. Αυτή θα είναι η επιδίωξή μας και με επόμενους τίτλους.    

Βρίσκετε τον εκδοτικό χώρο υγιή στη χώρα μας;
Λ.Ο.: Αυτό που χαρακτηρίζει το εκδοτικό τοπίο στην Ελλάδα είναι η πολυφωνία• υπάρχουν εκδοτικοί οίκοι που έχουν να παρουσιάσουν σημαντικά έργα και αξιόλογες συνεργασίες. Βεβαίως, υπάρχουν και εκδοτικοί –ανεξαρτήτως οικονομικού μεγέθους- οι οποίοι στην επιδίωξή τους να διευκολύνουν τη ρευστότητά τους, συχνά κάνουν εκπτώσεις στο παραγόμενο αποτέλεσμα. Γεγονός παραμένει ότι στην εκδοτική αγορά κυκλοφορούν βιβλία που καλύπτουν ευρύτατο φάσμα αναγνωστικών προτιμήσεων. Αυτό είναι ιδιαίτερα θετικό, καθώς ενισχύεται η ελευθερία του αναγνώστη να αξιολογήσει και να επιλέξει βάσει των ενδιαφερόντων και της αισθητικής του.
Μ.Π.: Δεν νοείται ζωντανός οργανισμός χωρίς «παθολογικά» συμπτώματα. «Εκπτώσεις» στον χώρο του βιβλίου ανέκαθεν εντοπίζονταν. Η διαταραχή που προέκυψε όταν η ανάγκη για ρευστότητα στην εκδοτική αγορά μετατράπηκε σε «όρο αισθητικής» μάλλον τις όξυνε. Ωστόσο, συνεχίζουν και επιβιώνουν σημαντικές εκδοτικές σειρές, καινούργια εκδοτικά σχήματα εμφανίζονται, το επίπεδο των μεταφρασμένων έργων στα ελληνικά είναι, στην κυρίαρχη τάση του, από άκρως ικανοποιητικό έως και εξαιρετικό, ακόμα και τα πρότυπα της τυπογραφίας παραμένουν υψηλά.

Ποιο είναι το 6μηνο εκδοτικό πρόγραμμα που ακολουθεί;
Λ.Ο.: Στη σειρά De Natura Hominis θα προστεθεί ο τίτλος «Περί χρήματος». Επιδίωξή μας είναι η ανανέωση της σειράς ανά 6 μήνες περίπου.  
Μ.Π.: Η ροή αυτή «θα σπάει» με τίτλους μεταφρασμένης πεζογραφίας ή δοκιμιακού λόγου. Λίγο πιο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό αποτελεί η έκδοση τουλάχιστον ενός βιβλίου μεταφρασμένης ποίησης ετησίως.