Γράφει η Χριστίνα Λιναρδάκη
Η ιστορία έχει αποδείξει ότι τα λογοτεχνικά περιοδικάείναι πολύ σημαντικά για τη λογοτεχνία: αφενός επειδή δίνουν την ευκαιρία σε συγγραφείς που αργότερα διαπρέπουν να αναδειχθούνμέσα από τις σελίδες τους και αφετέρου επειδή η στάση τους σε σημαντικά ζητήματα πολλές φορές κρίνει την πορεία αυτών των ζητημάτων.
Από τη χώρα μας δεν έλειψαν τα λογοτεχνικά περιοδικά που σημάδεψαν την πορεία της εγχώριας λογοτεχνίας – και όχι μόνο. Το παλαιότερο είναι ο «Νουμάς», ο οποίος άρχισε να κυκλοφορεί το 1903. Λειτούργησε ως βήμα για τη διατύπωση απόψεων σχετικά με το γλωσσικό ζήτημα (διαδραμάτισε δε σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας) και ως γέφυρα ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ελλάδα, μεταφέροντας στη δεύτερη τον άνεμο και τον παλμό των ρευμάτων της πρώτης. Ιδρυτής και διευθυντής του ήταν ο πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και δημοσιογράφος Δημήτριος Ταγκόπουλος. Αρχισυντάκτης του ήταν ο ποιητής και μεταφραστής Κλέανδρος Λάκωνας που δημοσίευε κείμενα (μεταφράσεις, ποιήματα, διηγήματα και σημειώματα για τα λογοτεχνικά τεκταινόμενα στην Ευρώπη) με το ψευδώνυμο Κ. Καρθαίος. Συνεργάτες του περιοδικού ήταν, μεταξύ άλλων, ο Γιάννης Ψυχάρης, ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο Ίων Δραγούμης και ο Κώστας Χατζόπουλος. Ο «Νουμάς» κυκλοφόρησε έως το 1931 με διακοπές (1917-1918, 1924-1929).
Το 1931 άρχισε να κυκλοφορεί ένα άλλο λογοτεχνικό περιοδικό, ο «Κύκλος» με υπότιτλο «Φύλλα του λόγου και της τέχνης». Ο προσανατολισμός του ήταν κυρίως ποιητικός, αλλά φιλοξενούσε στις σελίδες του και πεζά κείμενα. Τον «Κύκλο» ίδρυσε ο ποιητής και μεταφραστής Απόστολος Μελαχρινός. Αναπόφευκτα, η ύλη του επηρεάστηκε από τα ενδιαφέροντα του ιδρυτή του, δηλ. την ποίηση, τη γαλλική λογοτεχνία και την αρχαία Ελλάδα – ιδίως την αρχαία τραγωδία. Το περιοδικό όμως δημοσίευε και κείμενα περί άλλων θεμάτων, όπως άρθρα για τον κινηματογράφο, ενώ μετά τον πόλεμο ισότιμο με την αρχαία τραγωδία ρόλο στην ύλη του έπαιξαν και τα δημοτικά τραγούδια. Ο βασικός άξονας του περιοδικού (σχεδόν το 40% της ύλης του)ήταν η ποίηση, ελληνική και μεταφρασμένη. Συνεργάτες του ήταν οι Άγγελος Τερζάκης, Άρης Δικταίος, Νίκος Καζαντζάκης, αλλά και πολλοί ακόμη γνωστοί λογοτέχνες. Ο «Κύκλος» κυκλοφόρησε σε δύο περιόδους: από το 1931 έως το 1939 και από το 1945 έως το 1947. Συνολικά μέτρησε 47 τεύχη (υπολογίζοντας και δύο τεύχη-αφιερώματα.
Το 1935, παράλληλα δηλαδή με τον «Κύκλο», στην πρώτη τουλάχιστον περίοδο κυκλοφορίας του, ιδρύθηκε το λογοτεχνικό περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα» με διευθυντή τον Ανδρέα Καραντώνη και ένθερμο υποστηρικτή-χρηματοδότη τον Γιώργο Κατσίμπαλη. Συν-εμπνευστές όσον αφορά την ίδρυση του περιοδικού ήταν ο Ανδρέας Θεοτοκάς, ο Θανάσης Πετσάλης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος και ο Γιώργος Σεφέρης, ενώ κάποιοι μελετητές δίνουν περισσότερα ή διαφορετικά ονόματα. Το περιοδικό όχι μόνο φιλοξένησε στις σελίδες του μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές «φωνές» των εκπροσώπων της γενιάς του ΄30, αλλά και τις συσπείρωσε, συντείνοντας έτσι στη διαμόρφωση του λογοτεχνικού και φιλολογικού περιβάλλοντος για την υποδοχή του μοντερνισμού στην Ελλάδα. Κυκλοφόρησε σε δύο περιόδους: από το 1935 έως το 1940 και το 1944-1945.
Την ίδια εποχή (1935) ξεκίνησε και η κυκλοφορία του περιοδικού «Τα Νεοελληνικά Γράμματα», του οποίου εκδότης και διευθυντής κατά την πρώτη περίοδο κυκλοφορίας ήταν ο Κώστας Ελευθερουδάκης του εκδοτικού οίκου «Ελευθερουδάκης». Ό,τι ήταν «Τα Νέα Γράμματα» για την ποίηση ήταν «Τα Νεοελληνικά Γράμματα» για την πεζογραφία.Το περιοδικό δημοσίευε κείμενα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων (των δεύτερων από μετάφραση), καθώς και κριτική βιβλίου, ενώ προσπαθούσε να αποτυπώσει και τη λογοτεχνική κίνηση της εποχής του. Και αυτό κυκλοφόρησε σε δύο περιόδους, λόγω της Κατοχής. Συνεργάτες του περιοδικού ήταν, μεταξύ άλλων, ο Άγγελος Τερζάκης και ο Τέλλος Άγρας.
Άλλα λογοτεχνικά περιοδικά που καθόρισαν το τοπίο της ελληνικής λογοτεχνίας με την κυκλοφορία τους είναι «Τα Ελληνικά Γράμματα», οι «Εποχές», η «Επιθεώρηση Τέχνης», η «Αγγλοελληνική επιθεώρηση», το «Πάλι» και το «Τραμ», για να αναφερθούμε σε όσα δεν κυκλοφορούν πια.
Υπάρχουν όμως παλαιά λογοτεχνικά περιοδικά ακόμη σε κυκλοφορία, όπως η «Νέα Εστία» (έτος πρώτης κυκλοφορίας: 1927), της οποίας διευθυντής σήμερα είναι ο συγγραφέας, καθηγητής πανεπιστημίου και πρόεδρος των Γ.Α.Κ. Νίκος Καραπιδάκης, ή η «Πνευματική ζωή» (έτος πρώτης κυκλοφορίας: 1936), στο πηδάλιο της οποίας σήμερα είναι ο συγγραφέας και εκδότης Μιχάλης Σταφυλάς.
Τα μεταγενέστερα λογοτεχνικά περιοδικά είναι αρκετά (ο Ντίνος Σιώτης αναφέρει τον αριθμό 50 σε σχετικό άρθρο του) και δίνουν τη δική τους μάχη με τον χρόνο. Ας αναφέρουμε μερικά, έτσι, για την ιστορία: 3η χιλιετία, Αιολικά Γράμματα, (δε)κατα, Διαβάζω, Το Δέντρο, Έρεισμα, Κοράλλι, Κουκούτσι, Λέξη, Λεύγα, Μανδραγόρας, Νέα ευθύνη, Νέο Πλανόδιον, Οδός Πανός, Ομπρέλα, Ποιείν, Τεφλόν, Φαρφουλάς, Φρέαρ, [φρμκ], poetix... Κάποια από αυτά έχουν σταματήσει να κυκλοφορούν και κάποια άλλα έχουν πλούσιο παρασκήνιο: τσακωμούς, πονεμένες ιστορίες, φτυάρια (ενίοτε χρυσά) και άλλα πικάντικα που για ευνόητους λόγους δεν θα μας απασχολήσουν στο άρθρο, είναι όμως γνωστά τοις πάσι. Στην πλειονότητά τους δεν έχουν κάποια σταυροφορία να φέρουν σε πέρας, όπως π.χ. ο Νουμάς για την καθιέρωση της δημοτικής. Απευθύνονται σε μια μειονότητα του αναγνωστικού κοινού που διψάει για κάτι διαφορετικό, κάτι πιο εκλεπτυσμένο και με ουσία. Το αν καταφέρνουν να ικανοποιήσουν αυτή του την ανάγκη, βέβαια, είναι μια εντελώς διαφορετική υπόθεση: ορισμένα από αυτά σχετίζονται με εκδοτικούς οίκους και αναλώνονται στην προβολή των συγγραφέων του οίκου ή του εκδότη τους. Άλλοτε τελούν σε μια κατάσταση ευλογίας... της γενειάδας τους, δημοσιεύοντας στη νιοστή έργα των διευθυντών τους. Υπάρχουν όμως και λογοτεχνικά περιοδικά που είναι ανεξάρτητα και αντισυμβατικά, που πειραματίζονται και κτίζουν γέφυρες προς λογοτεχνίες του εξωτερικού. Φυσικά, υπάρχουν και τα περιοδικά που κινούνται στη γκρίζα ζώνη ανάμεσα στον συμβιβασμό και την καινοτομία, προσπαθώντας να τα εξισορροπήσουν – κάτιπου στην πράξη αποδεικνύεται πραγματικός άθλος και σπάνια επιτυγχάνεται.
Ορισμένα περιοδικά κυκλοφορούν μόνο σε έντυπη μορφή και κάποια και σε έντυπη και σε ηλεκτρονική, ενώ άλλα - όπως το vakxikon.gr - προτιμούν αποκλειστικά την ψηφιακή. Άλλα πάλι διατηρούν κάποιο blog εν παραλλήλω με το έντυπό τους, όπου προφανώς διοχετεύουν το περίσσευμα της ύλης που δεν χωρά να δημοσιευθεί στο έντυπο ή αλλιώς αναδημοσιεύουν αλλά «τόσο όσο», χρησιμοποιώντας ουσιαστικάτοblogως δόλωμα που θα κεντρίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για να αγοράσει το έντυπο.
Όπως και να ’χει, και ανεξάρτητα από τις δυνατότητες και τη δυναμική του καθενός, όλα τους είναι απαραίτητο οξυγόνο στις συνθήκες πνευματικής ασφυξίας της εποχής μας. Καλύπτουν ένα κενό που οι εφημερίδες και τα περιοδικά ευρείας κυκλοφορίας αδυνατούν (και προφανώς δεν μπαίνουν στον κόπο) να καλύψουν. Μολονότι οι καιροί είναι δύσκολοι, η αφοσίωση του αναγνωστικού τους κοινού φαίνεται να τα γλιτώνει από τον κίνδυνο της εξαφάνισης. Αρκεί και αυτά από την πλευρά τους να προσπαθούν να αποδεικνύονται αντάξια των προσδοκιών του.
