Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα, μια παράσταση

των Νίκου Μπίνου & Νεκτάριου-Γεώργιου Κωνσταντινίδη

Το πόσο δυνατά, πόσο ποιητικά είναι από μόνα τους τα έργα του Ισπανού ποιητή και συγγραφέα είναι λίγο πολύ γνωστό. Εξαίρεση φυσικά δεν θα μπορούσε να αποτελέσει το τελευταίο θεατρικό του έργο Tο σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα. Έργο που παρουσιάζεται στον underground χώρο του θεάτρου-εργαστηρίου “Μαύρη Σφαίρα” που λειτουργούσε ως καταφύγιο πολέμου. Ας φανταστούμε, λοιπόν, πόσα περισσότερα μπορούμε να κερδίσουμε όταν σε όλα τα παραπάνω στοιχεία προσθέσουμε το μεράκι αλλά και την αγάπη για την τέχνη, που με την πολύτιμη και αμέριστη συμβολή της κυρίας Τότας Σακελλάριου (σκηνοθέτις και πρωταγωνίστρια), απλόχερα μας προσφέρει αυτή η θεατρική ομάδα.
Πρόκειται για ένα οικογενειακό ερωτικό δράμα που εξελίσσεται στα ορεινά χώρια της Ισπανίας. Μια ιστορία πλαισιωμένη από ισπανικές μελωδίες, που ξυπνάει ένα σωρό συναισθήματα. Και πως θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά όταν σε υποδέχεται με μια κηδεία και σε αποχαιρετά με μια αυτοκτονία ενώ το κυρίως θέμα υμνεί τον έρωτα. Έναν επαναστάτη έρωτα που γεννιέται μέσα από την καταπίεση και την τυραννία της κλειστής κοινωνίας και του συντηρητισμού.       

Η ηρωίδα του Λόρκα, η μάνα Μπερνάρντα Άλμπα, μετά το θάνατο του άντρα της και εξαιτίας της συντηρητικής κοινωνίας στην όποια ζει, επιβάλλεται με αυταρχικό τρόπο στο σπίτι της προσπαθώντας να διατηρήσει την εξουσία και το σεβασμό απέναντι στις κόρες της. Για να το πετύχει αποφασίζει ενσυνείδητα να “φυλακίσει” μέσα στο σπίτι τα πέντε της κορίτσια προκειμένου να τηρήσουν ένα πένθος οκτώ ετών για το θάνατο του πατέρα τους.
Εικόνα που δεν διαφέρει και πολύ από τον τρόπο ζωής και σκέψης οικογενειών στα χωριά της Ελλάδας και όχι μόνο. Σε όλα αυτά δεν θα μπορούσαμε φυσικά να παραλείψουμε και την κάθε είδους καταπίεση που υφίστανται οι γυναίκες από αρχαιοτάτων χρόνων με κάποιες περιπτώσεις να φτάνουν μέχρι και τις μέρες μας.
Ένα θεατρικό έργο, το οποίο ουσιαστικά προετοιμάζει την Ισπανία για το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο, που θα ακολουθήσει λίγο αφότου ολοκληρώσει τη συγγραφή του ο Λόρκα.
Ως αντιστάθμισμα όμως της γενικής κατάστασης που επικρατεί στο σπίτι, θα κάνει την εμφάνισή του ο έρωτας. Ίσως το κυρίαρχο στοιχείο στη ζωή των ανθρώπων. Ένας έρωτας ο οποίος έρχεται να γιγαντωθεί μέσα από τόσες και τόσες αντιξοότητες. Ένας έρωτας που μοιράζεται ανάμεσα σε τρεις αδερφές, οι οποίες προσπαθούν να κερδίσουν την καρδιά του ίδιου άντρα, η κάθε μια φυσικά για λογαριασμό της. Η ζήλια όμως δεν θα οδηγήσει τα γεγονότα σε αίσιο τέλος αφού εξαιτίας αυτής η μια εκ των τριών κοριτσιών θα αυτοκτονήσει όταν -για να εκδικηθεί η μια αδερφή την άλλη- της ανακοινώνεται ότι ο αγαπημένος της είναι νεκρός. Κατάσταση στην οποία θέλησε να βάλει ένα τέλος η ίδια η μάνα μη μπορώντας να αντέξει τη γενική κατακραυγή της κοινωνίας και τις ταραγμένες ηθικές αξίες της εποχής. 

Νίκος Μπίνος, αρθρογράφος

*

Με δυο μικρά σφουγγάρια μάζευε
άσπρα λουλούδια απ’ το χαλί
-ταιριαστά εκείνα στο γάμο της τότε, η γυναίκα
ισότιμη με τον άνδρα-
μάζευε με το πάθος και το νυφικό
που κρεμόταν στα χνούδια
του φιλιού του
Εγώ τις πετούσα αίμα,
ν’ αναστήσω το φεγγάρι έλεγα, το ξέχασε στα χέρια μου
εκείνη αμίλητη ώχραινε το αιματωμένο μου φεγγάρι
στη μέση κόβοντας τις πράξεις
Ω είμαι σίγουρη θα κόψει και το θάνατο
θα τον κάνει μικρό στη ματιά της
σαν το παιδί που έτρεχε κάποτε στο χαλί
Τώρα υποψιάζομαι, πως έκοψε κι εμένα
καθισμένη σε τούτο το χαλί
σε όλες του τις λέξεις

(Ανέκδοτο ποίημα της Κατερίνας Κατσίρη)

Το κύκνειο άσμα του Ισπανού ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (1898 – 1936), το θεατρικό έργο «Το Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα» (1936), αποτελεί μια τραγωδία για τη γυναίκα σε κάθε σημείο της γης. Έργο ηφαιστειακών και μητριαρχικών παθών και συγκρούσεων, στροβιλίζεται γύρω από τα όρια της ατομικής ελευθερίας και των τυραννικών προκαταλήψεων. Ένα ψυχογράφημα διαπλεκόμενων εσωτερικών διεργασιών. Η δράση εκπροσωπεί τη μάχη δύο αντιθετικών δυνάμεων, τη συντήρηση ενός ασφυκτικού ηθικού κώδικα και την απελευθέρωση των ζωτικών ανθρώπινων ορμών.

Η υπόθεση του έργου
Μετά το θάνατο του άνδρα της, η τυραννική μάνα Μπερνάντα επιβάλλει οκταετές καθολικό πένθος στις πέντε μαυροφορεμένες, εγκάθειρκτες στον οίκο, θυγατέρες της. Η θρυαλλίδα του δράματος, ο αρραβωνιαστικός της πρωτότοκης κόρης που δεν εμφανίζεται ποτέ επί σκηνής, θα συνευρεθεί κρυφά με τη νεότερη, θα την καταστήσει έγκυο και όταν μαθευτεί η άνομη πράξη, η μάνα θα πυροβολήσει τον Πέπε Ρομάνο ενώ η μικρή θα δώσει μόνη της τέλος στη ζωή της. Η πράξη της αυτοκτονίας δεν εκλαμβάνεται ως σημάδι ήττας αλλά ως έκφραση του απόλυτου δικαιώματος αυτο-ορισμού.
Η μάνα-πατριάρχης με τυφλή προσήλωση στην επιφανειακή τάξη των καταστάσεων που νομίζει ότι ορίζει απόλυτα, βάζει την τιμή, την ηθική ορθότητα και τη γνώμη του κοινωνικού περίγυρου ακόμα και πάνω από τον θάνατο ενώ το όνομά της παραπέμπει τραγικά στο λευκό, αγνό και άσπιλο.
Ο χαρακτηρισμός του έργου ως «φωτογραφικό ντοκουμέντο» υπογραμμίζει εύλογα τις κοινωνικές και ιστορικές του αναφορές παραπέμποντας ταυτόχρονα στην αισθητική του άσπρου – μαύρου, των δυο αντιθετικών πόλων που χαρακτηρίζουν οριακά την πραγματικότητα.

Η παράσταση
Εισερχόμενος στην αίθουσα του θεάτρου «Μαύρη Σφαίρα» που λειτουργούσε ως καταφύγιο πολέμου, ο θεατής νοιώθει κοινωνός και μύστης μιας ιερουργίας που καταλύει την ψευδαίσθηση. Ο σκηνικός χώρος μοιάζει συνέχεια μιας εξωσκηνικής πραγματικότητας που δραματοποιείται ποιητικά ανασύροντας από τον ρεαλισμό της συνειδήσεως του θεατή το λυρισμό μιας ποιητικής συλλήψεως του κόσμου.
Η σκηνοθεσία της Τότας Σακελλαρίου ακολουθεί έναν σταθερό βηματισμό με αργούς ρυθμούς για να αποκαλυφθούν όλοι οι μαίανδροι των συγκρούσεων. Η άφθαρτη ποιητική μετάφραση του Νίκου Γκάτσου αποδεικνύει για άλλη μια φορά τις αρετές της και εγγράφεται στα θετικά στοιχεία της παράστασης.
Το σκηνικό και τα κοστούμια της Ισμήνης Καρυωτάκη αναδεικνύουν τη σύγκρουση του αντιθετικού δίπολου «φως – σκοτάδι» παίζοντας στην κυριολεξία με το άσπρο και το μαύρο που θα «σπάσει» μόνο με το πράσινο φόρεμα της Αδέλας, συμβολική αντίδραση σ’ έναν ασφυκτικό καθωσπρεπισμό. Γύρω από το μεγάλο τραπέζι που δεσπόζει στο κέντρο της σκηνής, στις αφανέρωτες γωνιές ενός σπιτιού – μοναστηριού, ταυτόσημου μιας αληθινής φυλακής και μετωνυμία μιας κοσμοθεωρίας που προβάλλει την αυστηρή ηθική, ξεχειλίζει ο ασίγαστος πόθος για έρωτα των πέντε κοριτσιών.
Η Τότα Σακελλαρίου με απέριττο και λιτό ύφος ενσάρκωσε την ακρωτηριασμένη γυναικεία φύση της Μπερνάντα που καταποντίζει κάτω από το βάρος της κάθε ένδειξη ηδονής και ζωής. Η Άννα Μέγα σκιαγράφησε την Πόνθια με αφηγηματική λεπτομέρεια και ρεαλιστικές προδιαγραφές.
Ως Μαρτύριο, η Εύη Σιδέρη έδωσε έμφαση στο διχασμό μιας φύσης δυνάμει ερωτικής και επαναστατικής, εγκλωβισμένης σ’ ένα αδύνατο σώμα. Η Σοφία Γκάτση υπογράμμισε την αγωνία της Ανγκούστιας που πολεμάει για την ύστατη ελπίδα με όπλα κοινωνικά και οικονομικά. Η Καρολίνα Μωρέτη υποδύεται εξελικτικά και με εκφραστικές εναλλαγές την Αμέλια που έχει σχεδόν αποδεχθεί την έλλειψη προοπτικής, ένα καλύτερο μέλλον.
Η Μαρία Κακούρου σ’ έναν ιδιαίτερα απαιτητικό ρόλο – κλειδί αυτόν της Αδέλας, ανταποκρίνεται σε ικανοποιητικό βαθμό. Η Μαγδαλένα της Αθηνάς Μαθιουδάκη βγαίνει με απόλυτη καθαρότητα, θέρμη και εσωτερική ισορροπία. Ως δούλα, η Μαργαρίτα Λιάκου κινείται με απλότητα και ακρίβεια. Η Στέλλα Βασίλα, η Μαρίτα Λόλη και η Κάντιω Ηλιοπούλου κατορθώνουν να μην περάσουν απαρατήρητες στους σύντομους ρόλους τους.
Η Ράνια Σκέρτσου εστιάζει στην εξωτερική υφολογία της Μαρίας Χοσέφα, της στοιχειωμένης ψυχής του σπιτιού που εκστομίζει με την ελευθερία του ακαταλόγιστου όλα όσα πνίγουν τις ανύπαντρες θυγατέρες.
Στο σύνολο της, μια ατμοσφαιρική παράσταση μέσα από μια «κλασική» προσέγγιση του έργου που κατορθώνει να μιλήσει στο σημερινό θεατή. Από την παραγωγή απουσιάζει ένα πρόγραμμα με κείμενα και μελέτες γύρω από το έργο του Λόρκα.

Νεκτάριος-Γεώργιος Κωνσταντινίδης, κριτικός θεάτρου εφ. "Ελεύθερος"

*

Ταυτότητα παράστασης

«Το σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα» το τελευταίο θεατρικό έργο του ισπανού ποιητή  Federico Garcia Lorca παρουσιάζεται από το θέατρο  ΜΑΥΡΗ ΣΦΑΙΡΑ σε μετάφραση Νίκου Γκάτσου , σκηνοθεσία Τότας Σακελλαρίου, και σκηνικά- κοστούμια  Ισμήνης Καρυωτάκη. Το εργο περιγράφεται από τον ίδιο τον ποιητή ως  «δράμα ανδαλουσιανού ερωτισμού» με φόντο την σκληρή ζωή των γυναικών στα ορεινά χωριά της Ισπανίας.

Ο underground χώρος του θεάτρου-εργαστηρίου Μαύρη Σφαίρα λειτουργούσε ως καταφύγιο πολέμου  και διαμορφώθηκε το 2002 σε μικρό θέατρο 25 μόλις θέσεων αφήνοντας ανέπαφα τα αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

μετάφραση :  Νίκος Γκάτσος

βοηθοί σκηνοθέτη : Βασίλης Αφεντούλης, Εφη Καλογεροπούλου, Γιώργος Μάρδας

Παίζουν : Τότα Σακελλαρίου,Αννα Μέγα ,Εύη  Σιδέρη,Σοφία Γκάτση,Καρολίνα Μωρέτη,Μαργαρίτα Λιάκου, Ράνια Σκέρτσου, Αθηνά Μαθιουδάκη,,Μαρία Κακούρου,Στέλλα Βασίλα,Μαρίτα Λόλη, Κάντιω  Ηλιοπούλου.

ΘΕΑΤΡΟ ΜΑΥΡΗ ΣΦΑΙΡΑ

2000 Ερευνητική δουλειά πάνω στην "δίκη" του Φ.Κάφκα.

2004-2006  "ΛΕΟΝΤΙΟΣ και ΛΕΝΑ" του Μπύχνερ

2008 Εναρξη προβών για "το σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα" του Λόρκα.

Το θέατρο ΜΑΥΡΗ ΣΦΑΙΡΑ δεν είναι επιχορηγούμενο. Ιδρύθηκε από την Τότα Σακελλαρίου απόφοιτο του θεάτρου Τέχνης. Πλαισιώνεται από ομάδα συνεργατών θεατρολόγων και ηθοποιών και λειτουργεί από το 1993 σαν εργαστήριο Υποκριτικής και από το 2000 και σαν θεατρικός χώρος.