Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 27

Ελένη Γκίκα: "Η ποίηση είναι επικίνδυνη"

Συνέντευξη
στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
intzegika.jpg
Η Ελένη Γκίκα εννήθηκε στο Kορωπί Αττικής. Ξεκίνησε τη δημοσιογραφία από τα περιοδικά Aντί και Φαντάζιο (1981-1983). Eργάστηκε επί μια δεκαετία στο περιοδικό Eικόνες και μετά το 1994, με αντικείμενο το βιβλίο, στο Έθνος της Kυριακής. Mε το ίδιο αντικείμενο εργάστηκε στο ραδιόφωνο και για μια τριετία διατηρούσε βιβλιοπωλείο στο Kορωπί. Είναι ποιήτρια, πεζογράφος και κριτικός. Έχει σπουδαίο έργο και δουλεύει ασταμάτητα.Ποια ήταν η αφορμή για να γραφεί το μυθιστόρημα Λίλιθ (εκδόσεις Καλέντης);

Τα ερωτικά γράμματα που εμπεριέχει εγκιβωτισμένα. Μου τα εμπιστεύθηκε, για να τα σώσω απ’ τον χρόνο, άνθρωπος που αγαπώ και σέβομαι και εμπιστεύομαι. Δεν ήξερα τι ακριβώς να κάνω, η ιστορία είναι σα να έφτασε μόνη της από την ανυπαρξία ή απ’ τη θάλασσα. Το κοριτσάκι που ό,τι έγραφε της συνέβαινε, ο εκδότης, το παλαιοβιβλιοπωλείο, τα γράμματα, η μυστηριώδης αποστολέας και ο παραλήπτης, τον μόνο που ήξερα. Και φυσικά τα βιβλία. «Πάτησα» σε ό,τι εμπιστεύομαι πιο πολύ: στα βιβλία. Για να σας πω την αλήθεια, ούτε κι εγώ την φανταζόμουν όλη αυτή την πλοκή, την τροπή…

Ο τίτλος του βιβλίου είναι συμβολικός ή υπονοεί κάτι για εμάς τους αναγνώστες;

Ναι. Και τοξικός. Είναι εκείνη που γεννήθηκε πρώτη, η πρώτη εκπεσούσα εκ του παραδείσου, η γυναίκα- μάγισσα. Ο βαθύς άγνωστος επικίνδυνος εαυτός μας. Ο τρόμος του συγγραφέα μπροστά στην ιστορία του όταν εκείνη παίρνει «το πάνω χέρι». Ο πιο μύχιος φόβος μου, τελικά.

Η Λίλιθ είναι μια κοπέλα με πολλές ευαισθησίες. Γράφει, σκέπτεται και αγαπά την ζωή. Είναι αυτά αρκετά για να την κάνουν ευτυχισμένη;

Αν ήταν ευτυχισμένη, θα ζούσε απλώς! Θα παντρευόταν και θα είχε κάνει παιδιά. Η γραφή, με τέτοιο μένος μάλιστα, σημαίνει στέρηση. Και ο φόβος της για το παρόν που την βυθίζει στο παρελθόν, λες και φοβάται μη χάσει τον έλεγχο, λες και άθελά της θα υλοποιήσει επιθυμίες που αγνοεί… Είναι, γράφοντας, σα να μπαίνει «στη ζώνη των επιθυμιών», τολμά, εν τέλει, εκείνο που τρέμει.

«Μ’ αρέσει να γράφω με ηρεμεί η γραφή» ισχυρίζεται η Λίλιθ. Μήπως γιατί «ο στίχος είναι ένα φιτίλι. Ο στίχος καίγεται μέχρι το τέλος και σκάει»;

Ναι, η ποίηση είναι επικίνδυνη. Ο στίχος δεν ξέρεις ποτέ από πού θα σου ‘ρθει, ούτε και που θα σε στείλει. Με το μυθιστόρημα έχεις την ψευδαίσθηση ότι αποφασίζεις εσύ, αλλά υπάρχει κι εκείνο το ζωντανό μυθιστόρημα που πάντα παίρνει «το πάνω χέρι». Κι εσύ, θέλεις δεν θέλεις, ακολουθείς. Όμως, αυτή καθ’ εαυτή η διαδικασία της γραφής, ειδικά όταν γράφω με το χέρι, και μένα με ηρεμεί. Αισθάνομαι πώς να σας το πω… σα να γυρίζω στη βάση μου, σα να βρίσκω επιτέλους το κέντρο. Σα να ‘μαι σε μονοπάτι σωστό. Κι ας να μη ξέρω, τελικά, πού θα πάω.

Περιγράφετε την συνάντηση της Λίλιθ με τον εκδότη. Η εικόνα του εκδότη και οι σκέψεις του έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα;

Πραγματική είναι και η φαντασία μας, και τα όνειρά μας. Για να το σκέφτομαι, άρα υπάρχει. Κάτι μου το υπαγόρευσε, το ενέπνευσε, κάπου το είδα έστω κι αν σε πρώτη όψη δεν το έχω ακόμα καν δει. Δηλαδή, μπορεί και κάπου να το συναντήσεις κιόλας στο μέλλον. Δεν είπαμε πώς η τέχνη είναι, τελικά, χρησμική; Φυσικά κι ό,τι γράφουμε υπάρχει. Από την ώρα που γράφτηκε…

Η Λίλιθ είναι αρχαιολόγος και εργάζεται σε ανασκαφές. Μέσα από την ανακάλυψη της ιστορίας δεν μαθαίνουμε καλύτερα τον πολιτισμό της πατρίδας μας;

Η ιστορία δεν είναι μόνον ο δρόμος που προηγήθηκε αλλά κι αυτός που θα βαδίσουμε οι ίδιοι στο μέλλον. Συμπυκνωμένος χρόνος, ο αιώνιος χρόνος, ό,τι υπάρχει είναι επειδή η ιστορία κάποτε συνέβη. Και ό,τι θα υπάρξει έχει ήδη ξεκινήσει από παλιά. Χωρίς καθόλου να σημαίνει ότι μας πάει όπου θέλει. Πρωταγωνιστούμε κι εμείς. Έστω ως παίδες εν καμίνω.

Ο έρωτας για την Λίλιθ είναι ταυτόσημος με την ζωή. Γιατί όμως η ερωτική εμπειρία μας διδάσκει ότι ευτυχία και πόνος είναι ένα;

Γιατί ο έρωτας και η ζωή είναι σαν τον Θεό: φως και φωτιά. Φαρμάκι και φάρμακο κιόλας. Εξαρτάται πως διαχειρίζεται κανείς το φως ώστε να μη τον κάψει, τελικά, σαν φωτιά. Εξάλλου ο έρωτας έχει να κάνει και με τα παιδικά μας χρόνια, έτσι δεν λένε οι ψυχολόγοι; Όλοι οι άλυτοι γρίφοι, όλα τα λάθος βήματα, όλες οι ψευδαισθήσεις κρύβονται εκεί, άρα πως είναι δυνατόν η ερωτική εμπειρία να μην πονάει; Ερωτευόμαστε κάτι που δεν υπάρχει με αυτό που ενδεχομένως θα γίνουμε ή που θα θέλαμε να είμαστε, έχει πόνο λοιπόν όλο αυτό! Μόνο η τελική διαπίστωση, φτάνει! Γιατί συνέρχεσαι κάποτε, δεν συνέρχεσαι; Ή επιστρέφεις στις γνωστές άμυνές σου γιατί φοβάσαι τον άλλο, το άλλο…

Τα γράμματα της Λίλιθ είναι εξαιρετικά. Δεν υπάρχει όμως και  η παρέμβαση του συγγραφέα;

Είναι πιο αληθινά κι από μένα. Η Λίλιθ, αν θέλουμε να είμαστε έντιμοι και ειλικρινείς, είναι ένα βιβλίο μέσ’ στο βιβλίο. Οι 46 επιστολές, η αποστολέας, ο παραλήπτης είναι αλήθεια που αξιώθηκα μέσα στον χρόνο. Όσο κι αν ακουστεί αλλόκοτο, οι επινοήσεις είναι ελάχιστες σ’ αυτό το βιβλίο.


Παραπέμπω μια όμορφη πρόταση από ένα γράμμα. «Κάνουμε ταξίδια και διασχίζουμε θάλασσες αναζητώντας αυτά που απαξιούμε να κοιτάξουμε όταν είναι μπροστά στα μάτια μας ». Πολύ ποιητικό! Έχει συγγένεια η ποίηση με την πεζογραφία;

Είναι ποιητική σε όλα της η αποστολέας. Και ναι, πιστεύω ότι την ποίηση ή την βλέπουμε παντού ή πουθενά. Είναι θέαση ζωής, είναι το βλέμμα μας, τελικά, ο τρόπος που κοιτάμε ή δεν κοιτάμε τον κόσμο.

Έχετε εκδώσει αρκετές ποιητικές συλλογές. Σε ποια πνευματική κατάσταση βρίσκεται σήμερα η Ποίηση στην χώρα μας;

Σ’ εκείνη που ήταν πάντα. «Σ' αυτή την εποχή της υπαρκτής ποίησης/ ποιητής μιας ποίησης που δε μπορεί να υπάρξει/ μόνο με τους νεκρούς μιλώ και γι' αυτούς γράφω./Μόνο αυτοί μπορούν να με διαβάσουν.» Όπως έγραψε ο Βύρων Λεοντάρης. Αλλά η ποίηση γράφεται πάντα για εκείνους που, τελικά, την έχουν ανάγκη.

Άκουσα ότι ετοιμάζεστε να εκδώσετε μια ποιητική συλλογή. Μπορείτε να μας ενημερώσετε για αυτή την έκδοση;

Ο τίτλος της συλλογής είναι Άδεια δωμάτια και θα κυκλοφορήσει, επίσης, από τις εκδόσεις Καλέντη. Γράφτηκε σε εποχή που την είχα απόλυτη ανάγκη. Όταν τα χάνεις όλα, τότε μπορείς να τα βρεις. Αλλά είναι κάτι που μαθαίνεις, αφού ήδη τα έχεις χάσει όλα. Μ’ αυτή την ευλογία της ήττας γέμισαν τα «άδεια δωμάτια» και η ζωή μου πάλι και πάλι. Με όλα όσα έψαξα, βρήκα, έχασα, γνωρίζω άλλοτε κι άλλες φορές αμφισβητώ: μ’ εκείνα τα ανεπαίσθητα που αμέσως μεταμορφώνονται μόλις τα πιάνεις. Έτσι που να απομείνεις με την γεύση τους για να τα ξαναψάξεις μετά μια ζωή.

«Διαβάζω και δεν ξέρω γιατί εξακολουθώ να διαβάζω! ». Αυτή η φράση του μυθιστορήματος νομίζω ότι ταιριάζει απόλυτα με εσάς. Αλήθεια πώς περνάει μια δημιουργική ημέρα σας;

Διαβάζοντας και γράφοντας και ζώντας μέσα σ’ αυτά και μ’ αυτά. Οι ήρωες κι οι ηρωίδες είναι παρέα, οι ιστορίες συμβαίνουν. Αλλά συμβαίνουν κι άλλα πράγματα μέσα στη μέρα: η μητέρα μου και οι φίλοι μου, οι γείτονές μου και οι συνάδελφοι, ο κήπος, το βουνό, ο δρόμος, η ζωή, το παρελθόν και οι τεθνεώτες αγαπημένοι. Όλα μαζί, όλα απαλά- απαλά, με εμπιστοσύνη κι απόλαυση. Είναι η ζωή μου που την έχω επιλέξει ως ένα σημείο, και ως ένα άλλο, αποδεχθεί. Αλλά δεν έχει περάσει ημέρα χωρίς να διαβάσω και χωρίς να αγκαλιάσω αγαπημένους.

Είσαστε δημοσιογράφος κριτικός, ποιήτρια, πεζογράφος. Πώς τα προλαβαίνετε όλα αυτά;

Για να βάλουμε τις ιδιότητες σε μια σειρά και να μας μείνει σταθερά η εξής μία, είμαι αναγνώστρια. Διαβάζω με πάθος κι όλα τα άλλα ξεκίνησαν ακριβώς απ’ αυτή την αρχή. Έγραψα για να δω, τελικά, η άγραφη ιστορία πού θα πάει. Υπήρξα τυχερή και έγινε αυτό το πάθος, δουλειά μου. Η ποίηση είναι στις φλέβες όλων μας, κάθε παιδί είναι ποιητής, στο δρόμο χάνει το δρόμο. Ως παιδί υπήρξα πολύ μόνη μου για να ‘χω περισπασμούς, κι όταν αυτοί ήρθαν, στο μεταξύ είχα συνηθίσει και τη σιωπή και τη μοναξιά μου.

Ποια είναι η σχέση σας γενικότερα με τον ηλεκτρονικό τύπο;

Νομίζω αρκετά καλή! Διαβάζω στο ίντερνετ, αναζητώ πράγματα, ηλεκτρονικά και επικοινωνώ με τους φίλους μου με μέιλ. Ακόμα και τις εφημερίδες τις διαβάζω, από την ηλεκτρονική τους σελίδα. Ξαφνιάστηκα στην αρχή  με το διαδίκτυο αλλά παθιάστηκα στη συνέχεια.

Ποιο βιβλίο έχετε στο προσκεφάλι σας;

Τρία που θ’ ακουστούν πολύ αντιφατικά: τα άπαντα του Μπόρχες (γιατί μου εξηγούν τα πάντα, με ανακουφίζουν), το Υπόγειο του Ντοστογιέφσκι γιατί μου υπενθυμίζει πως είμαστε ανελέητα ελεύθεροι για να βαδίσουμε και στο χαμό, όπως σοφά λέει η φίλη μου η Μάρω και το ότι έχουμε όλοι δικαίωμα στο λάθος και στον πόνο. Και την Ασκητική της Αγάπης της γερόντισσας Γαβριηλίας για να μου υπενθυμίζει το αιώνιο παρόν που ξεχνώ και το καλάθι της ματαιότητας. Για τα περισσότερα άχρηστα που μας βαραίνουν και μας πληγώνουν ματαίως. Η ζωή είναι ευλογία αν μπορεί να διακρίνει κανείς τα τιμαλφή. Αλλά ζούμε σε μια εποχή που μας καταδιώκει το περιττό, γι’ αυτό λιμοκτονούμε για τ’ αναγκαίο.