στην Ασημίνα ΞηρογιάννηΟ Δημήτρης Χαρίτος μου αποκαλύφθηκε με την ποιητική του σύνθεση Άφαντοι. .Ποιητής μιας άλλης γενιάς, ωστόσο μίλησε μέσα μου και έγραψα ένα εκτενές κείμενο για το έργο του. Έπειτα ακολούθησε ένα δεύτερο κείμενο για τα Μυθεύματα. Και τώρα έχω τη χαρά μιας ουσιαστικής συνομιλίας μαζί του. Τον ευχαριστώ για αυτήν την συνέντευξη.
Θα σας πάω χρόνια πίσω. Πώς ξεκινήσατε με τη γραφή;
Πολλά, μα πάρα πολλά χρόνια πίσω. Δύο μετά το τέλος της γερμανικής κατοχής. Ήμουν δεκαπέντε χρονών και μαθητής της έκτης τάξης του οκτατάξιου νυχτερινού γυμνασίου. Δεν θυμάμαι πώς, ούτε γιατί, έτσι ξαφνικά -μάλλον στη διάρκεια κάποιου βαρετού μαθήματος- έγραψα, μια κι έξω, στο γνωστό πρόχειρο (που το φυλάω ακόμα) ένα δεκάστιχο άτιτλο σκαλάθυρμα. Από περιέργεια το’δειξα αμέσως στον διπλανό συμμαθητή και φίλο μου. Το σχολίασε γραφτά στο ίδιο φύλλο του χαρτιού. Ήταν δυο χρόνια μεγαλύτερός μου και το πιο σημαντικό, φοιτούσε στη δραματική σχολή του Βασίλη Ρώτα. Το σχολίασε υπερθετικά εντυπωσιασμένος. Αν και το θεωρώ γενέθλιο γεγονός των μετέπειτα «περιπετειών» μου με την ποίηση, εντούτοις δεν είχε συνέχεια. Την αναγνωστική μου αποκλειστικότητα την κέρδιζε ο πεζός λόγος. Δύο, τρία χρόνια αργότερα έκαναν την παρουσία τους μέντορες και φίλοι, συνήθως ομήλικοι που μου άνοιξαν την «αυλαία» στον μαγικό κόσμο του πνεύματος. Είδη, μορφές, τάσεις και κυρίως ονόματα, όλα με «μεταμόρφωναν». Θα ’λεγα τη χαριστική βολή μου την έδωσε ένα τριών εβδομάδων ταξίδι στην Ύδρα, τον Αύγουστο του 1947. Πρώτη μου φορά που απομακρυνόμουν από την Αθήνα και τη γειτονιά όπου γεννήθηκα και ζούσα. Πρώτη φορά φύση και οικιστικό περιβάλλον στον αντίποδα από το σχεδόν λούμπεν όπου ζούσα. Ένας βίαιος τοκετός εικόνων και αισθημάτων μορφοποίησαν την αισθητική μου. Γέννησαν λέξεις με οντότητα και νόημα, παρορμήσεις και συγκίνηση. Από τότε το μολύβι μου άρχισε να παίρνει «φωτιά».
Τα λογοτεχνικά σας πρότυπα και επιρροές. Από ποιους πεζογράφους και ποιητές επηρεαστήκατε;
Η Διάπλαση των παίδων, το Ελληνόπουλο, όσος ήταν τότε μεταφρασμένος στα ελληνικά Ιούλιος Βερν, το ίδιο ο Ντίκενς, ο Σουΐφτ, ο Ντεφόε, ο Στήβενσον, η Δέλτα (όλα από παιδική δημοτική βιβλιοθήκη). Φανατικός, καθημερινός αναγνώστης. Πουθενά τότε η ποίηση. Τη συνάντησα στα μισά της δεύτερης δεκαετίας της ζωής μου στο πρόσωπο και τα γραφτά του Κωστή Παλαμά, με αφορμή τον θάνατό του και την αίσθηση του μεγέθους μιας μεγάλης απώλειας, καταμεσής της κατοχής. Προσηλυτίστηκα με τον «Δωδεκάλογο του γύφτου» στον Παλαμά, ώσπου, κοντά να τελειώσει η δεκαετία του ’40 γνώρισα τον Σεφέρη, τον Ελύτη, την Αμοργό, τον Έλιοτ, τον Εγγονόπουλο (τον ζωγράφο και ποιητή), την «Κατάη» του Πάουντ, τις Ελλάμψεις, το Μια εποχή στην κόλαση και το Μεθυσμένο καράβι όλα του Ρεμπώ. Πρέπει, σίγουρα, να ήταν και άλλοι, αλλά αυτούς έχει διασώσει η μνήμη μου, δειγματοληπτικά. Άλλωστε, στη συνέχεια μπαίναν, και συνεχίζουν να μπαίνουν, και άλλοι.
Οι σχέσεις σας με την πεζογραφία.
Αυτές του πολύχρονου και φανατικού αναγνώστη. Ο ίδιος, όντας φύσει τεμπέλης, ξεκαθάρισα, μιας εξαρχής, ότι δεν πρόκειται να ασχοληθώ μαζί της ενεργητικά μαζί της. Παρά ταύτα (και σχετικά ανεξήγητα) μια από τις πιο σταθερές πηγές έμπνευσης της ποίησής μου παραμένει ο αφηγηματικός ρεαλισμός της πεζογραφίας, η κοινωνική ανάλυση και η ψυχογραφική ανάλυση των χαρακτήρων. Της οφείλω πολλά τέτοια δάνεια.
Πώς γράφετε ένα ποίημα; Βάλτε μας μέσα στο ποιητικό σας εργαστήρι. Πώς δουλεύετε;
Ειλικρινά, δεν έχω ιδέα. Αισθάνομαι ότι η ποίηση (όταν, φυσικά, είναι ποίηση) είναι μια μορφή «ιεροπραξίας» χωρίς, βέβαια, εγώ να νιώθω μύστης… Μετέρχομαι, όχι πλέον τόσο συχνά, την αυτοματική γραφή δίχως, όμως, να την εμπιστεύομαι να βγει στη δημοσιότητα έτσι όπως «γεννήθηκε». Προηγείται το κλείσιμο στο συρτάρι. Κατά διαστήματα βγαίνει στο φως για να διαπιστώνω τις αντοχές της, ύστερα από «εν ψυχρώ» λέξη προς λέξη ξαναδούλεμα. Στην πεζογραφία οι λέξεις είναι το υλικό με το οποίο «οικοδομείται» το πεζογράφημα. Αντίθετα, στην ποίηση είναι οι λέξεις το αντικείμενο. Είναι ο σκοπός και όχι το μέσον.
Αγαπάτε κάποιο από τα βιβλία σας πιο πολύ, και γιατί;
Είναι ένα βιβλιαράκι 12Χ9, έκδοση του Ιταλικού Ινστιτούτου της Αθήνας, του 1962, με 70 σελίδες και με περιεχόμενο δόκιμες μεταφράσεις στα ελληνικά ποιημάτων του Ευγένιου Μοντάλε. Απαραίτητα με συντροφεύει σε κάθε μου μετακίνηση απ’ την Αθήνα.
Αν σας έλεγα να μου πείτε τρία βιβλία μόνο που σας σημάδεψαν, που σας άλλαξαν το βλέμμα για τον κόσμο, ποια θα ήταν αυτά;
Ατυχώς για την ερώτηση, τα βιβλία που με επηρέασαν στο βαθμό της ερώτησης υπήρξαν πολλαπλάσια του τρία. Στην τύχη -και για χάρη της συνέντευξης- θα μπορούσα να ονομάσω την Αισθηματική αγωγή του Φλωμπέρ, τον Οδυσσέα του Τζόυς και τις Ελεγείες του Ντουίνο του Ρίλκε. Νιώθω επιλήσμων αφήνοντας πίσω μου π.χ. τον κυρ-Αλέξανδρο και τον Κάλβο.
Πολιτικοί και πολιτική.
Στις μέρες μας με σοκάρει η ερώτηση. Παραμένω έντονα πολιτικοποιημένο άτομο και παντελώς αποκομματικοποιημένο. Θεωρώ ευτελές (στη μεγίστη του πλειονότητα) το έμψυχο υλικό που συγκροτεί το ελληνικό πολιτικό corpus σήμερα.
Θεός;
Κάθε φορά που αποφασίζω να τον πλησιάσω αυτός (αν υπάρχει) απομακρύνεται. Έτσι, τουλάχιστον, μου λένε και οι θεαματικές κατακτήσεις της επιστήμης. Βέβαια, άλλα τα «τηλεσκόπια» και τα «cern» της ποίησης.
Ποίηση και διαδίκτυο.
Είμαι πια πολύ μεγάλος για να προδικάσω την κατάληξη
Είναι κάποιος εν ζωή έλληνας ποιητής που σας αρέσει ιδιαίτερα η ποίησή του;
Είναι ο Σωτήρης Σαράκης και η Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου.
Ποια άλλη μορφή τέχνης αγαπάτε;
Τις Καλές Τέχνες (εικαστικές) και τον κινηματογράφο.
Πιστεύετε στην κριτική;
Ναι. Όταν είναι τέτοια. Άλλωστε μισό αιώνα τώρα την υπηρετώ ο ίδιος στα εικαστικά και τον κινηματογράφο.
Αν ήσασταν μουσική, τί μουσική θα ήσασταν και γιατί.
Το adagio από το Νο 9 κοντσέρτο για σόλο όμποε και έγχορδα του Albinoni. Αναζητήστε το και θα σας πει το ίδιο το «γιατί».
Τι φοβάστε;
Τον φόβο.
Η γνώμη σας για τα βραβεία.
Η λογική μου μ’ έχει ποδηγετήσει να ενδιαφέρομαι για πράγματα και καταστάσεις μέσα στις οποίες δεν περιλαμβάνονται γενικά οι βραβεύσεις. Πάντως ως κοινωνικά happenings, ενημερώνομαι και χαίρομαι γι’ αυτούς που κερδίζουν πνευματικά έπαθλα.
Όποιο και το μέλλον του ίδιου του τόπου μας.
Ένας μόνο αγαπημένος στίχος.
«Ο ποιητής ένα κενό». Γ. Σεφέρης «Ο Βασιλιάς της Ασίνης» στ. 55.
Γράφετε κάτι τώρα;
…δεν μπορώ να κάνω κι αλλιώς.
