Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 11

Γνώμη : Το νήμα της Αριάδνης και η εικονική πραγματικότητα

της Θεοδοσίας Ζαμπάκα

Χάζευα τα φύλλα που σκορπούσε ο άνεμος. Έστηναν χορό, μια πέφτοντας σε ανθρώπους και μια στην άλλη πλευρά της ασφάλτου. Πολλά από δαύτα παρασέρνονταν από αυτοκίνητα χάνοντας τον ρυθμό τους, κουτουλώντας σε κάδους και κολώνες. Απομακρύνθηκα απ' το παράθυρο. Σκέφτηκα πως είναι τρελό να παρατηρώ με μανία την πορεία ξεριζωμένων φύλλων. Δυνάμωσα τα ντεσιμπέλ του playlist μου και ξάπλωσα νωχελικά στον καναπέ.
Τη στιγμή εκείνη άκουσα το χαρακτηριστικό «κλικ» που έβγαινε απ' το laptop μου. Ειδοποίηση στο «facebook» πως η Τζίνα  έστειλε κάτι στον «τοίχο» μου. Προτείνει απόψε το βράδυ να πάμε για μπύρα. Λέω ok. Και το βράδυ ετοιμαστήκαμε, κανονίσαμε ώρα και σημείο συνάντησης, και καταλήξαμε σ' ένα μπαράκι της Θεσσαλονίκης. Βρήκαμε κι άλλους φίλους. Έλεγαν για κουτσομπολιά που είχαν μάθει. Ποιος χώρισε με ποιόν, ποιός έφυγε για διακοπές με ποιούς και για πού, φεστιβάλ και παρτάκια που διοργανώνονται απόψε κι άλλα διάφορα. Κι όλα αυτά τα έμαθαν μέσω της κοινωνικής μας πλέον επικοινωνίας που ονομάζεται facebook.
(Ήρθε η στιγμή λοιπόν γράφοντας τη λέξη-κλειδί να προσπαθήσουμε να ξετρυπώσουμε μερικές σκέψεις που λίγο πολύ όλους μας έχουν ταλαιπωρήσει.)
Λοιπόν, έχουμε και λέμε. Facebook. Πλέον το γνωρίζουμε σαν ορολογία όλοι. Κουτσομπολίστικο πανηγύρι θα έλεγα. Ένα μέρος όπου βρήκαν χαρά και ασχολία οι ντροπαλοί, οι δυναμικοί, οι άσχημοι, τα ψώνια, οι κομπλεξικοί, οι καλλιτέχνες και γενικά ένα καλό δείγμα κάθε λογής ανθρώπων που αποτελούν τη κοινωνίας μας. Ναι, ανήκω και εγώ ως μέλος αυτού του εικονικού παραμυθιού. Σίγουρα πολλοί κι από εσάς. Απ' τη στιγμή που εισέβαλλε, ή καλύτερα που το βάλαμε στη ζωή μας, έχουν, σχεδόν, αλλάξει τα πάντα.  Έννοιες όπως ηθική, αξιοπρέπεια, σεβασμός, ελευθερία της βούλησης και ιδεολογία αντικαταστάθηκαν από άλλες, όπως, κοινωνική και πολιτιστική στέρηση, ανθρώπινος ξεπεσμός, απομόνωση και ψυχολογικός καταναγκασμός. Αν δεν έχει συμβεί σε όλους τους χρήστες, τουλάχιστον έχει επηρεαστεί ένα σεβαστό ποσοστό. Μπορούμε να αναλογιστούμε το βάρος των συνεπειών; Μάλλον όχι. Ή μπορεί και ναι, δηλώνοντας αδιαφορία και υπερασπίζοντας την απόφασή μας να είμαστε μέλη του συστήματος με το ελαφρυντικό της «σωστής χρήσης». Λέγοντας σωστή χρήση εννοώ όλες εκείνες τις κινήσεις που δε σε απομονώνουν κοινωνικά και δε σε γελοιοποιούν, αλλά απεναντίας σε βοηθούν σε προσωπικές αναζητήσεις και στη διατήρηση επικοινωνίας με άτομα, όπου το επίπεδο δυσκολίας στην επαφή είναι υψηλό. Θα ήταν όμως ωφέλιμο, να υπενθυμίσουμε ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, είμαστε φακελωμένοι.
Μάζες εκατομμυρίων ανθρώπων εκφράζουμε απόψεις, ιδέες, επιθυμίες, μοιραζόμαστε εμπειρίες, αντιδρούμε, στοχαζόμαστε, ενημερωνόμαστε και στην καλύτερη, έχουμε διαφημιστικούς σκοπούς. Είναι εύκολο για «κάποιους» που θέλουν να μας αναζητήσουν να το πραγματώσουν χωρίς ιδιαίτερα εμπόδια. Είναι αλόγιστοι οι κίνδυνοι που μας περιβάλλουν. Θα έχετε ακούσει εξάλλου για την διαδικτυακή πορνογραφία, εκβιασμούς και απειλές διαφόρων ειδών.
Σε αυτές τις περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με το φαινόμενο της κοινωνικής διαφθοράς. Σακατεμένα μυαλά που για διάφορους ψυχογενείς λόγους, ξεπερνούν τα όρια της ηθικής και τα παραβιάζουν. Δε θα αναφερθώ σε ακραίες καταστάσεις αλλά σε «επιφανειακά αθώες κινήσεις» χρηστών. Μια απ’ αυτές είναι η δημιουργία ψεύτικων προφίλ όπου ο σκοπός τους ποικίλλει. Είτε για στενή παρακολούθηση συγκεκριμένων ατόμων, είτε για την εγωιστική ικανοποίηση του εγώ τους ή ακόμη και για εκδικητικές κινήσεις μέσω της ψυχολογικής πίεσης, της απόρριψης και της απειλής.  Από την άλλη πλευρά έχουμε και τους απλούς χρήστες του facebook (λέγοντας απλούς, εννοώ εκείνους που δεν έχουν άσχημες προθέσεις για άλλους και απλά διατηρούν το προφίλ τους για τους λόγους τους οποίους είχε αρχικά κατασκευαστεί το σύστημα), όπου αντιμετωπίζουν το φαινόμενο της κοινωνικής απομόνωσης. Ταυτόχρονα δε, και της ατομικής τους κοροϊδίας. Για να γίνω περισσότερο κατανοητή, προφανώς έχετε γνωρίσει  μέλη που κλείνονται σπίτι ασχολούμενοι με το facebook και την εικονική τους επικοινωνία αποφεύγοντας να προγραμματίσουν μια έξοδο που θα τους προσφέρει την ουσιαστική ανθρώπινη επαφή. Άλλοι πάλι κανονίζουν να βγούνε με τη διαφορά ότι φροντίζουν να κουβαλάνε μαζί τους μια ψηφιακή κάμερα όπου θα αποτυπώσουν την «πολυπόθητη» στιγμή μόνο και μόνο για να ανεβάσουν τις φωτογραφίες στο facebook και να κάνουν επίδειξη της ψεύτικης καλής, χαρούμενης ζωής. Διότι φίλε μου, αν περνάς ουσιαστικά όμορφα, δεν έχεις ανάγκη να το διαλαλήσεις σε όλους. Υπάρχουν αρκετές ακόμα περιπτώσεις που όλοι μας γνωρίζουμε και βέβαια δε μπορούμε να αναφερθούμε σε όλες αυτές. Η επίδειξη εκεί μέσα καταλαμβάνει τα πρωτεία. Επιδείξεις καλλιτεχνικής γνώσης, εμφάνισης, εξυπνάδας, καλοπέρασης κλπ, δίνουν και παίρνουν καθημερινά. Ταυτόχρονα κι η ανθρώπινη ξεφτίλα.
Καταλαβαίνετε επομένως, πως ανοίγονται τεράστια κεφάλαια γύρω από αυτή την μεταμοντέρνα εικονική πραγματικότητα. Θίγονται ανθρώπινες έννοιες όπου χρόνια πριν, πλήθος φιλοσόφων, συγγραφέων και κοινωνιολόγων προσπάθησαν να προσεγγίσουν. Αυτό το μικρό κείμενο, σαφώς, δε μπορεί να πάρει τέτοιου είδους διαστάσεις. Σκοπός του είναι να θέσει ερωτήματα αυτοελέγχου και αυτοκριτικής. Αξιοπρέπειας και ηθικής. Κατά πόσο είμαστε εντός ορίων ή αν τα έχουμε ξεπεράσει και γιατί. Είμαστε οι κυρίαρχοι του εαυτού μας ή καθοδηγούμαστε υπογείως απ' τα κλισέ στερεότυπα που μας πασάρει η σύγχρονη κοινωνία; Ας μη ξεχνάμε ότι δίχως τη δημιουργική καλλιέργεια των πλαισίων που μεγιστοποιούν εντός ορίων την ελευθερία μας από εμάς τους ίδιους, δεν υπάρχει ελευθερία της έκφρασης και της δημιουργίας. Παραμένουμε σκλάβοι, στην προκειμένη περίπτωση, ενός διαδικτυακού λαβύρινθου. Όλοι κάνουμε τις επιλογές μας και κάποιοι από εμάς έχουν αποφασίσει να ακολουθήσουν το νήμα της Αριάδνης. Τα «κλικ» προς τη διέξοδο που καλούμαστε να πατήσουμε είναι περίπλοκο. Είναι ας το πούμε, ένα ταξίδι του οποίου γνωρίζουμε την κατεύθυνση, αλλά όχι και τον προορισμό.