του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου
Ναι, οι λεττριστές, ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, μάς είχαν προειδοποιήσει. Αυτή η ολιγομελής ομάδα των όμορφων και των ατίθασων νεαρών είχε ήδη από εκείνη τη μυθική εποχή, με ένταση και με σαφήνεια αναμφισβήτητες, μιλήσει για την επικείμενη εμφάνιση μιας κοινωνίας (την οποία αυτοί την έβλεπαν – και πολύ σωστά – από τότε παρούσα), όπου οι πολίτες θα εμπιστεύονται όλο και περισσότερο την αστυνομία και τους γενικούς εισαγγελείς και στην οποία οι φορείς της τρομοκρατίας και της ασφάλειας θα μιλούν και θα χρησιμοποιούν στον ίδιο βαθμό τη γλώσσα και τις μεθόδους της υποκρισίας και της βαρβαρότητας. Και είχαν μιλήσει και για έναν κόσμο όπου ο άνθρωπος – δια της μεθοδικά οργανωμένης διαχείρισης τόσο της εργασίας του και του ελεύθερου χρόνου του, όσο και της ασθένειας και της υγείας του – συνεχώς θα απομακρύνεται από την ανθρωπινότητα (τόσο δύσκολο να την ορίσει κανείς, μα πόσο αναγνωρίσιμη η απουσία της!) και θα προσεγγίζει τη μηχανή. Είχαν μιλήσει για έναν κόσμο στον οποίο οι λαοί χωρίς καμία πραγματική δυνατότητα διαφυγής θα πληρώνουν όλο και πιο ακριβά τα γραμμάτια της υποταγής τους στους διεθνείς οικονομικούς και πολιτισμικούς οργανισμούς. Εκείνο που λείπει από αυτούς τους κυρίους, θα γράψει ο Ντεμπόρ τον Ιούνιο του 1954, είναι ο Τρόμος. Οι λεττριστές είχαν σκεφτεί για όλα αυτά ή είχαν – μέσω άλλων οδών – φτάσει κατά κάποιον τρόπο να τα αντιληφθούν, είχαν μιλήσει ξεκάθαρα για όλα αυτά και, κυρίως, είχαν – καταλλήλως και πάντοτε εναντίον – χειριστεί την καθημερινότητά τους έτσι που να είναι διαρκώς μια περιπέτεια.
"Στ' αλήθεια είναι θαύμα που δεν πεθάναμε" (Ιβάν Στσεγκλώφ)
Η αρχή της περιπέτειας έγινε εκεί όπου κανείς δεν θα το περίμενε, στις Κάννες το 1951, όταν, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, ο Ντεμπόρ συναντά και γνωρίζει τους λεττριστές τού Ιζού, οι οποίοι είχαν επιχειρήσει και δια της βίας τελικά κατορθώσει να προβάλουν την Πραγματεία περί γλίνας και αιωνιότητας του τελευταίου, την πρώτη λεττριστική ταινία, η οποία μάλιστα τιμήθηκε και με το Βραβείο της Πρωτοπορίας, που θεσπίστηκε ειδικά για την περίσταση εκείνη τη χρονιά. Μπορούμε να φανταστούμε ότι και μόνο το γεγονός αυτής της βράβευσης θα ήταν αρκετό για να προκαλέσει – και δικαίως – τη δυσπιστία του Ντεμπόρ για το πρόσωπο του Ιζού, παρόλα αυτά φαίνεται ότι ο νεαρός Γκυ Ερνστ ένιωσε αμέσως μεγάλη οικειότητα ανάμεσα στους άλλους λεττριστές και γοητεύτηκε από τον τρόπο ζωής τους, από τις μεθόδους τους και τις προθέσεις τους, αφού για έναν χρόνο περίπου συμπορεύτηκε με τον Ιζού στα πλαίσια του λεττριστικού κινήματος, για να τραβήξουν στη συνέχεια διαφορετικούς δρόμους, ο μεν Ντεμπόρ προς τη σύμπηξη της Λεττριστικής Διεθνούς και την ολομέτωπη επίθεση ενάντια στην παρούσα κατάσταση του κόσμου κι ο δε Ιζού προς την ανυποληψία και τη μνησικακία.
Το καλοκαίρι του 1951 ωστόσο τα πράγματα δεν ήταν ακόμη έτσι για τον νεαρό Ντεμπόρ. Ήταν στα μέσα του αιώνα, όταν ήμουν δεκαεννιά χρονών, που άρχισα να ζω μια εντελώς ανεξάρτητη ζωή. Και αμέσως βρέθηκα σαν στο σπίτι μου ανάμεσα στην πιο κακόφημη παρέα. Επτά χρόνια μεγαλύτερος από τον Ντεμπόρ ο Ιζιντόρ Ιζού είχε έρθει το 1945 από τη Ρουμανία στο Παρίσι και μέσα στα πέντ' - έξι χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι τη γνωριμία του με τον Γκυ Ντεμπόρ πρόλαβε να διατυπώσει και να διαδώσει στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα (δηλαδή στο κέντρο, ακόμη τότε, του δυτικού κόσμου) μια αρκετά συμμετρική θεωρία για τον ανθρώπινο πολιτισμό, σύμφωνα με την οποία η δημιουργικότητα και η τέχνη τοποθετούνταν στην κορφή της ύπαρξης και ο ίδιος ο Ιζού με τη λεττριστική του ποίηση αποτελούσε την κατάληξη μιας γραμμής δημιουργών που ξεκινώντας από τον Όμηρο καταλήγει στην εποχή μας. Επίσης υπήρξε ο εμπνευστής και καθοδηγητής μιας φανατικής ομάδας νεαρών λεττριστών, που είχε δημιουργήσει μια σειρά σκανδάλων και που ακολουθούσε έναν τρόπο ζωής εξίσου, αν όχι περισσότερο, σκανδαλώδη τόσο για τους φιλήσυχους αστούς του Παρισιού όσο και για τους παραδοσιακούς αριστερούς. Αυτά καθώς και ορισμένες άλλες πρωτοποριακές ιδέες του Ιζιντόρ Ιζού δικαιολογούν επαρκώς τη διαπίστωση του Α. Jappe ότι ο λεττρισμός του Ιζού, παρ' όλους τους περιορισμούς του, αντιπροσωπεύει την μόνη αληθινή καινοτομία του μεταπολέμου και εξηγούν επίσης την έλξη που άσκησε αμέσως στον Ντεμπόρ, όπως είχε κάνει λίγο νωρίτερα και στον Ζιλ Βολμάν.
Καθώς όμως μπορούμε να συμπεράνουμε από τα κατοπινά γεγονότα και τις δηλώσεις τους, οι Ντεμπόρ και Βολμάν είχαν ήδη από νωρίς επισημάνει τα όρια και τις αδυναμίες τόσο του λεττριστικού κινήματος όσο και του ίδιου του ιδρυτή του. Κι αυτά δεν ήταν καθόλου επουσιώδη, αφού προέρχονταν τόσο από τη θεωρητική αφετηρία του κινήματος όσο και από την προσωπικότητα του Ιζού. Από τη μία η μεγαλομανία και η υπέρμετρη ματαιοδοξία του ρουμάνου ποιητή και από την άλλη – και κυρίως – η στενά καλλιτεχνική σε τελική ανάλυση φύση του κινήματος που αυτός δημιούργησε οδήγησαν την αριστερή πτέρυγα των λεττριστών, δηλαδή τους Γκυ - Ερνστ Ντεμπόρ, Ζιλ Ιωσήφ Βολμάν, Ζαν – Λουί Μπρο και Σερζ Μπερνά, να αυτονομηθούν από τον Ιζού και τους οπαδούς του και με αφορμή τη θριαμβευτική επίσκεψη του Τσάρλι Τσάπλιν στο Παρίσι (μερικοί έβλεπαν ήδη στο μπαστούνι σας το κλομπ του μπάτσου), να διαχωρίσουν τη θέση τους από τους συντρόφους τους δηλώνοντας ευθύς εξαρχής ότι θεωρούν υπέρτατο επιτήδευμά τους την ανενδοίαστη άσκηση της ελευθερίας (πιστεύουμε ότι η πιο επιτακτική άσκηση της ελευθερίας είναι η καταστροφή των ειδώλων, προπάντων όταν επικαλούνται την ελευθερία).
Αυτή η νέα οργάνωση, που δεν άργησε καθόλου να ορίσει με σαφήνεια τη θέση και τους στόχους της, πολύ γρήγορα διατύπωσε και έθεσε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα δράσης, το οποίο χωρίς να εγκαταλείπει τις πιο ακραίες ιδέες και συμπεριφορές των λεττριστών διαφοροποιήθηκε από αυτό το κίνημα πάντα προς πιο ριζοσπαστικές, προωθημένες και πλούσιες θέσεις. Η ομάδα του Ιζού, σημειώνει λίγα χρόνια αργότερα ο Ντεμπόρ, υπέπεσε στο λάθος να εκλάβει ως δεδομένο ότι οι αισθητικές αντιλήψεις θα αναζωογονούντο μέσα σε ένα γενικό πλαίσιο παρόμοιο με το προηγούμενο και αυτό το ιδεαλιστικό σφάλμα περιόρισε τα έργα της σε κάποια επουσιώδη πειράματα. Αυτό ακριβώς το γενικό πλαίσιο θεώρησαν εντελώς απαράδεκτο οι νεαροί της Λεττριστικής Διεθνούς και, χωρίς να εγκαταλείψουν καθόλου τον σκανδαλώδη τρόπο ζωής που ήδη ακολουθούσαν, αρνήθηκαν την παθητικότητα και τη μηδενιστική άνεση (δεν υπάρχουν μηδενιστές, υπάρχουν μόνον αδύναμοι) και βάλθηκαν να αρθρώσουν μια συνολική κριτική του υπάρχοντος κόσμου, αλλά συγχρόνως να επινοήσουν και να προτείνουν με τις διακηρύξεις και τη συμπεριφορά τους συγκεκριμένες αλλαγές τόσο για την οργάνωση της κοινωνίας όσο και για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Είχε μπει στην πράξη η συστηματική αμφιβολία για όλες τις μορφές ψυχαγωγίας και δουλειάς αυτής της κοινωνίας, μια καθολική κριτική της αντίληψής της για την ευτυχία.
Όπως πολύ σύντομα έγινε φανερό, οι λεττριστές της Διεθνούς δεν σκόπευαν να είναι μια ακόμη καλλιτεχνική ομάδα ή ένα λογοτεχνικό κίνημα της πρωτοπορίας, με μοναδική φιλοδοξία να ανανεώσουν την ποίηση, τον κινηματογράφο ή τη ζωγραφική. Κάθε άλλο. Οι φιλοδοξίες τους ήταν μεγαλομανείς και έφταναν μέχρι τον ολοκληρωτικό μετασχηματισμό του υπάρχοντος κόσμου, χωρίς διάθεση να ικανοποιηθούν με τίποτα λιγότερο. Η διαρκώς εντεινόμενη πολιτικοποίηση της ομάδας προέρχεται και εξυπηρετεί αυτό ακριβώς το αίτημα. Από τα πρώτα κιόλας κείμενα φαίνεται αυτή η τάση της Λεττριστικής Διεθνούς: γράφουν για τον Φράνκο, ο οποίος μολύνει εκείνο το κομμάτι του μέλλοντός μας που αφήσαμε να χαθεί μαζί με την Ισπανία (Πρέπει να ξαναρχίσουμε τον πόλεμο στην Ισπανία), ασκούν κριτική στα προγράμματα διεκδικήσεων των συνδικαλιστών, προειδοποιούν για τη γαλλική άκρα δεξιά, επιχειρηματολογούν για τη Γουατεμάλα και δεν παύουν να κατηγορούν τους Αμερικανούς (Η Αμερική ξεκινάει και πάλι για Σταυροφορία), καθώς και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις: Ακόμα και οι πιο ηλίθιοι ιθύνοντες των ευρωπαϊκών αστικών τάξεων θα καταλάβουν αργότερα σε ποιο βαθμό τους απειλούν οι επιτυχίες των "αιώνιων συμμάχων" τους, τους δεσμεύουν με το αμετάκλητο συμβόλαιό τους κακοπληρωμένων μονομάχων του "American way of life", τους καταδικάζουν να βαδίσουν και να πεθάνουν πατριωτικά στις προσεχείς θανάσιμες παγίδες της Ιστορίας, για την αστερόεσσα.
"Ποτέ δεν θα δουλέψω, ω χείμαρροι φλόγας!" (Α. Ρεμπώ)
Σε ώρες αργίας ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, σε ώρες δημιουργικής τεμπελιάς, όπως δηλαδή αναπτύχθηκε και το λεττριστικό κίνημα, συγκροτήθηκε και η Λεττριστική Διεθνής. Στα πέντε σχεδόν χρόνια ύπαρξης τής οργάνωσης τα μέλη της έφθασαν περίπου τα τριάντα, ποτέ όμως δεν φαίνεται να ξεπέρασαν τον αριθμό των δέκα ή δεκαπέντε. Όσοι όμως συμμετείχαν σε αυτήν ενεργά (δεν υπήρχε άλλωστε και άλλος τρόπος συμμετοχής) εννοούσαν να μην αποποιηθούν για κανένα λόγο το δικαίωμά τους στην τεμπελιά, που ήδη το είχαν υποστηρίξει ο Ρεμπώ και οι υπερρεαλιστές (δεν ωφελεί σε τίποτα να 'σαι ζωντανός την ώρα που δουλεύεις, δήλωνε ο Μπρετόν), καθώς και από το 1880 ο Πωλ Λαφάργκ: αν, ξεριζώνοντας από την καρδιά της το πάθος που την εξουσιάζει κι εξευτελίζει τη φύση της, η εργατική τάξη ύψωνε το ανάστημά της όχι για ν' απαιτήσει τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, που δεν είναι παρά τα δικαιώματα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, ούτε για ν' απαιτήσει το Δικαίωμα στην Εργασία, που δεν είναι παρά το δικαίωμα στη μιζέρια, αλλά για να σφυρηλατήσει ένα σιδερένιο νόμο που θ' απαγορεύει σε κάθε άνθρωπο να εργάζεται περισσότερο από τρεις ώρες τη μέρα, η Γη, η γριά Γη, τρέμοντας από χαρά θα ένιωθε να γεννιέται μέσα της ένα καινούριο Σύμπαν... Πώς όμως μπορεί κανείς να περιμένει από ένα προλεταριάτο, διεφθαρμένο από την καπιταλιστική ηθική, να πάρει μιαν αντρίκια απόφαση;
Ο Ντεμπόρ κι ο Βολμάν, η Μισέλ Μπερνστάιν κι ο Αλεξάντερ Τρόκκι, ο Ιβάν Στσεγκλόφ κι οι υπόλοιποι λεττριστές τόλμησαν να προτείνουν και ανερυθρίαστα να εφαρμόσουν όχι μόνο αυτό το μίνιμουμ πρόγραμμα του Λαφάργκ, αλλά προχώρησαν ακόμη περισσότερο αρνούμενοι ολοκληρωτικά τη μισθωτή εργασία και μαζί της έναν ολόκληρο κόσμο που στηρίζει την ύπαρξη και την αναλλοίωτη διαιώνισή του σε αυτήν ακριβώς. Και τούτο όχι εκ του ασφαλούς και δίχως να υποστούν τις συνέπειες – η ύπαρξη όλων χαρακτηριζόταν από μια θαυμαστή απραξία. Και ανάμεσα σε τόσα εγκλήματα κι αδικήματα που κατήγγειλαν οι αρχές, αυτό ήταν που θεωρήθηκε σαν το πιο απειλητικό. Το σύνθημα που το 1953 γράφτηκε με κιμωλία σε έναν τοίχο της οδού Σηκουάνα Μη δουλεύετε ποτέ πράγματι δεν επρόκειτο ποτέ να εγκαταλείψει τους πιο συνεπείς τουλάχιστον από εκείνους τους επαναστάτες νεαρούς, οι οποίοι δήλωναν από το Αλγέρι τον Απρίλιο εκείνης της ίδιας χρονιάς: έχουμε συνειδητοποιήσει τον εξαιρετικά οπισθοδρομικό χαρακτήρα κάθε μισθωτής εργασίας.
Στη θέση της, και όντας πεπεισμένοι ότι η πρόοδος των τεχνικών μέσων αργά ή γρήγορα θα ελαχιστοποιούσε εκ των πραγμάτων την ανάγκη για πολύωρη εργασία, τοποθέτησαν αυτό που θεώρησαν ως το αληθινό επαναστατικό πρόβλημα: εμείς δεν θελήσαμε να ασχοληθούμε σοβαρά παρά μόνο με τον ελεύθερο χρόνο. Το μοναδικό εγχείρημα που μας φαίνεται άξιο να ασχοληθούμε μαζί του είναι ο καθορισμός ολοκληρωμένων διασκεδάσεων. Και αυτό ακριβώς βάλθηκαν με φανατισμό να κάνουν. Η περιπλάνηση, το παιχνίδι, η κατασκευή καταστάσεων, η επινόηση και προπαγάνδιση νέων επιθυμιών, ο διαρκής πειραματισμός και η τεχνική της μεταστροφής, ακόμη και η πρόκληση σκανδάλων μπορούν όλα να ενταχθούν στην προσπάθεια των λεττριστών, εκείνα τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του πενήντα, για μια πραγματική και ριζική μεταβολή της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, αυτής δηλαδή που ακόμη και σήμερα κυριαρχείται από την εργασιακή απασχόληση και τις διασκεδάσεις που το κυρίαρχο θέαμα ενορχηστρώνει και προτείνει. Ίσως τελικά το σημαντικότερο επίτευγμα αυτής της οργάνωσης να υπήρξε το γεγονός ότι μετέφεραν ένα κατεξοχήν ως τότε καλλιτεχνικό αίτημα, ένα αίτημα των καλλιτεχνών των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα, που αφορούσε την αλλαγή της ζωής, στο πραγματικό του πλαίσιο, στον τρόπο ζωής του ανθρώπου, στη συμπεριφορά, στον καθ' ημέραν βίο.
"Μου φαίνεται ότι κι εσύ ο ίδιος ετοιμάζεσαι για χάρη της τελειότητας της ζωής σου να σταματήσεις την τέχνη" (Ρόμπερτ Μούζιλ)
Είχαν ήδη θεωρήσει την τέχνη ξοφλημένη υπόθεση, αν όχι δύναμη οπισθοδρόμησης πλέον για την υπόθεση της επανάστασης, που είχαν με ενθουσιασμό αναλάβει. Κι αν της έδιναν ακόμη λίγο καιρό (η Λεττριστική Διεθνής θέλει, ύστερα από μια μικρή παράταση ζωής, το θάνατο των τεχνών, δήλωνε στο δεύτερο τεύχος της Λεττριστικής Διεθνούς ο Σερζ Μπερνά, στο ίδιο εκείνο τεύχος όπου ο Ντεμπόρ σημείωνε λίγο πιο κάτω πως έχοντας ξεπεράσει συνειδητά το περιορισμένο παιχνίδι των μορφών, το καινούριο κάλλος θα είναι ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΑΚΟ), δεν το έκαναν ίσως παρά μόνο επειδή από τη μια δεν είχαν πιθανόν και οι ίδιοι απαλλαγεί και υπερβεί ολοκληρωτικά την καλλιτεχνική τους πλευρά και από την άλλη επειδή αναγνώριζαν την αποτελεσματικότητα της τέχνης, μιας μορφής τέχνης τουλάχιστον, στην προπαγάνδιση των ιδεών που τους πάθιαζαν (τόσο η συνειδητή αποχή από τη γραφή κι η άρνησή της, καθώς κι η άρνηση οποιασδήποτε μορφής έκφρασης, συνιστά αχρεία κι αντιδραστική παραίτηση). Εξάλλου αυτή ήταν η αφετηρία και για τους περισσότερους από τους λεττριστές, όπως έγραφε ο Ντεμπόρ πολλά χρόνια αργότερα: πάνω απ' όλα, όμως, η μοντέρνα ποίηση των εκατό τελευταίων χρόνων ήταν εκείνη που μας είχε οδηγήσει εκεί. Ήμαστε κάποιοι που σκεπτόμαστε ότι έπρεπε να υλοποιήσουμε το πρόγραμμά της και, σε κάθε περίπτωση, να μην κάνουμε τίποτε άλλο. Παράλληλα βέβαια δεν έπαυαν στιγμή να επινοούν, να δοκιμάζουν και να προπαγανδίζουν τρόπους που θα οδηγούσαν στο ξεπέρασμα της τέχνης και στον καθορισμό νέων παθών και διασκεδάσεων.
Μια έννοια που έμελλε να αποδειχθεί για πολύ καιρό καθοριστική είναι αυτή της (κατασκευασμένης) κατάστασης, που εισηγήθηκε ο Ντεμπόρ ήδη από το 1952 στην ταινία του Ουρλιαχτά για χάρη του Σαντ: οι τέχνες του μέλλοντος θα είναι αναστατώσεις καταστάσεων ή τίποτα. Οι τέχνες, όπως τις γνωρίζουμε, θα αντικατασταθούν από μια συνειδητή δημιουργία καταστάσεων, η παθητικότητα και η χειραγώγηση του θεατή από τον καλλιτέχνη θα πάψουν να υφίστανται, το έργο τέχνης δεν θα είναι πια ένα διαχωρισμένος χώρος, το πάθιασμα της ποίησης, που για αιώνες περιοριζόταν χρονικά και τοπικά, θα εξαπλωθεί και θα καταλάβει ολόκληρη τη ζωή, η αυλαία δεν θα ανοίγει πια μόνο εννιά με έντεκα το βράδυ μέσα στα θέατρα, μα θα είναι συνεχώς ανοιχτή, ακόμη καλύτερα, η αυλαία δεν θα υπάρχει πια. Η τέχνη δεν θα υφίσταται ως διαχωρισμένος τόπος από την καθημερινή ζωή. Η κεντρική μας ιδέα είναι εκείνη της κατασκευής καταστάσεων, δηλαδή η συγκεκριμένη κατασκευή προσωρινών ατμοσφαιρών ζωής και ο μετασχηματισμός τους σε μια, γεμάτη πάθος, ανώτερη ποιότητα.
Παρόμοιο προσανατολισμό, προς την κατεύθυνση της διάχυσης της ποίησης (η ποίηση πρέπει να γίνεται απ' όλους) και του ξεπεράσματος της τέχνης, έχει και η τεχνική της μεταστροφής, που έδωσε θαυμάσια αποτελέσματα τόσο στον γραπτό λόγο όσο και στη ζωγραφική, και που συνίσταται στην αδίστακτη οικειοποίηση και επαναχρησιμοποίηση στοιχείων απ' όπου κι αν προέρχονται, είτε αυτούσιων είτε παραλλαγμένων, και που μπορεί να ξεκινάει από απλή διόρθωση ενός προϋπάρχοντος πολιτιστικού προϊόντος και να φθάνει έως την οποιουδήποτε βαθμού διαστρέβλωση της μορφής και του περιεχομένου του. Η μεταστροφή, σύμφωνα με όσα έλεγαν οι Ντεμπόρ και Βολμάν τον Μάιο του 1956, δεν οδηγεί μόνο στην ανακάλυψη νέων πτυχών του ταλέντου, αλλ' επίσης, καθώς έρχεται σε ανοιχτή σύγκρουση με όλες τις κοσμικές και νομικές συμβάσεις, αποδεικνύεται ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την εκλαΐκευση της ταξικής πάλης. Όσο για τις δυνατότητες της εμφανίζονται συναρπαστικές, αφού εκτείνονται μέχρι και την πολεοδομία, προνομιακό χώρο για τους λεττριστές (κανείς δεν θα έμενε βεβαίως αδιάφορος αν σε μια πόλη αναπαριστανόταν με κάθε λεπτομέρεια ολόκληρη η συνοικία μιας άλλης πόλης).
"Ο δρόμος, που τον νόμιζα ικανό να αποκαλύψει στη ζωή μου τις εκπληκτικές στροφές του, ο δρόμος με τις ματιές και τις ανησυχίες του, ήταν το πραγματικό μου στοιχείο" (Αντρέ Μπρετόν)
Ήδη οι φουτουριστές μ' εκείνο το μανιφέστο τους της εικοστής Φεβρουαρίου του 1909 είχαν στρέψει το ενδιαφέρον τους προς την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία, αφού από νωρίς κιόλας ο Μαρινέττι είχε συνειδητοποιήσει την επίδραση του περιβάλλοντος στον άνθρωπο και μάλιστα του σύγχρονου περιβάλλοντος των μεγάλων πόλεων. Χρειάστηκε όμως να περάσουν άλλα πέντε χρόνια προτού ο ιδιοφυής φουτουριστής αρχιτέκτονας Αντόνιο Σαντ' Ελία συστηματοποιήσει τις ιδέες τους και μάλιστα προς μια κατεύθυνση που δεν είναι εντελώς ξένη προς τις ανάλογες ιδέες των λεττριστών: Η αρχιτεκτονική πρέπει να είναι εξίσου καινούργια όσο και η ψυχική μας κατάσταση. Το σπίτι θ' αντέξει λιγότερο απ' όσο εμείς. Κάθε γενιά πρέπει να χτίζει τη δική της πόλη. Οι υπερρεαλιστές επίσης είχαν πραγματοποιήσει και παρουσιάσει το 1933 τις δικές τους Έρευνες (για τον παράλογο καλλωπισμό μιας πόλης), αλλά με ελάχιστα συστηματικό τρόπο και με παιγνιώδη διάθεση, όπου μεταξύ άλλων πρότειναν την κατεδάφιση του Δικαστηρίου και την κάλυψη του χώρου με συνθήματα που θα φαίνονται από τα αεροπλάνα ή ακόμη την ανατίναξη της Αψίδας του Θριάμβου, αφού προηγουμένως θα έχει θαφτεί κάτω από όγκους κοπριάς.
Μπορεί λοιπόν οι λεττριστές να μην ήταν η πρώτη ομάδα της πρωτοπορίας που πήρε στα σοβαρά και ασχολήθηκε με την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία, όμως, σε σύγκριση με τις προτάσεις και τα σχέδια των φουτουριστών και των υπερρεαλιστών, οι δικές τους προθέσεις ήταν απείρως πιο φιλόδοξες και, προπάντων, οργανικά ενταγμένες σε ένα συνολικό σχέδιο για την αναδιοργάνωση του υπάρχοντος κόσμου. Φυσικά δεν λείπουν και από αυτούς ευφάνταστες αλλ' ανεφάρμοστες προτάσεις ή και σκανδαλώδεις απόπειρες, όπως η προσπάθεια του Ιβάν Στσεγκλόφ και του Ανρί ντε Μπεάρν να ανατινάξουν τον Πύργο του Άιφελ (που θα του άξιζε ενδεχομένως!) ή η πρόταση της Μισέλ Μπερνστάιν για την ανοικοδόμηση ερειπίων στη θέση των γκρεμισμένων εκκλησιών, που συναντάμε στο Σχέδιο ορθολογικών εξωραϊσμών της πόλης του Παρισιού το 1955. Όμως οι αντιλήψεις και η επιμονή των λεττριστών στον τομέα της Ενιαίας Πολεοδομίας, η τεχνική της Περιπλάνησης και η Ψυχογεωγραφία τοποθετούν τους λεττριστές πολύ μπροστά σε σχέση με κάθε ανάλογη προσπάθεια.
Εξερευνήστε το Παρίσι! ήταν το σύνθημα που φώναξε ο δεκαεννιάχρονος Στσεγκλόφ το 1953 στο σημαντικότατο κείμενό του Συνταγές για μια καινούρια πολεοδομία κι οι λεττριστές δεν σκόπευαν να κάνουν τίποτε λιγότερο. Ήδη συνήθιζαν να περιπλανιούνται και στο Παρίσι και αλλού και ν' αναζητούν την ποίηση στη μορφή των πόλεων, να εντοπίζουν χώρους και να διακρίνουν συνοικίες, όπου μπορούν ακόμη να δημιουργηθούν συγκλονιστικά συναισθήματα. Η περιπλάνηση (πρακτική μιας συναρπαστικής πορείας, χωρίς συγκεκριμένο προορισμό, η οποία στηρίζεται στο γρήγορο πέρασμα μέσα από ποικίλες ατμόσφαιρες) αποτελεί κυρίως μια δραστηριότητα των λεττριστών με βασικό κίνητρο το πάθος για παιχνίδι, αλλά είναι συγχρόνως και μέθοδος πειραματισμού στα πλαίσια της ψυχογεωγραφίας, η οποία μελετάει την επίδραση που ασκεί το περιβάλλον πάνω στα συναισθήματα και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο σκοπός είναι αφενός η ενεργητική παρατήρηση των σημερινών αστικών οικισμών και αφετέρου η διατύπωση υποθέσεων περί της δομής μιας καταστασιακής πόλης.
Την τρίτη 6 Μαρτίου 1956, ο Γκ. – Ε. Ντεμπόρ και ο Ζιλ Ζ. Βολμάν συναντήθηκαν στις 10 π.μ. στην οδό Ζαρντέν – Πωλ και κατευθύνθηκαν βόρεια προκειμένου να διερευνήσουν τις δυνατότητες να διασχίσουν το Παρίσι σ' αυτό το γεωγραφικό πλάτος. Παρά τις προθέσεις τους, γρήγορα βρέθηκαν να κατευθύνονται προς τα ανατολικά διασχίζοντας το άνω τμήμα του 11ου διαμερίσματος, μια τυπική εμπορική περιοχή με θλιβερή ομοιομορφία που αποτελεί ένα καλό παράδειγμα αποκρουστικού μικροαστικού τοπίου. Το μόνο ευχάριστο συναπάντημα ήταν το κατάστημα της οδού Ομπερκάμπφ 160: "Εδώδιμα – αποικιακά Α. Μπρετόν". Μόλις έφτασαν στο 20ό διαμέρισμα, ο Ντεμπόρ και ο Βολμάν μπήκαν σε μια σειρά από στενά δρομάκια που οδηγούν τελικά...
Με αυτή τη μέθοδο λοιπόν οι λεττριστές (που πολύ νωρίς ήδη αφαίρεσαν από τον Ιζού το δικαίωμα να αυτοχαρακτηρίζεται έτσι) βγήκαν σε αναζήτηση εκείνων των ωραίων συνοικιών, που αποτελούν άλλωστε και το μόνο πλαίσιο και την προέλευση των ωραίων περιπετειών, γιατί αυτό που πάνω απ' όλα ενδιαφέρει τη Λεττριστική Διεθνή είναι η επέμβαση και ο μετασχηματισμός της καθημερινής ζωής. Εδώ είναι που υπεισέρχεται και η Ενιαία Πολεοδομία, η οποία είναι μια κριτική της σύγχρονης πολεοδομίας, αλλά συγχρόνως και ένας διαφορετικός τρόπος χρήσης των τεχνών και των τεχνικών, που αποσκοπεί σε μια ολοκληρωμένη σύνθεση του περιβάλλοντος. Η Ενιαία Πολεοδομία είναι, αλλά βέβαια επέκεινα της Αισθητικής, ο τόπος πραγμάτωσης της ολικής τέχνης, που πάντα ονειρεύονταν οι αιώνες. Στοχεύει σε μια συνολική κατασκευή του περιβάλλοντος στην οποία θα συμβάλλουν η αρχιτεκτονική και οι άλλες παραδοσιακές τέχνες μαζί με τον μετεστραμμένο κινηματογράφο και την ποίηση, αλλά και η επιστήμη της οικολογίας, καθώς και οποιαδήποτε άλλη επιστήμη επιδρά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Από την Άλμπα της Ιταλίας, όπου συγκεντρώθηκαν το 1956 οι λεττριστές και άλλες πρωτοποριακές ομάδες διακηρύσσουν ξεκάθαρα πως υπάρχει ουσιαστική αλληλεξάρτηση ανάμεσα στην ενιαία πολεοδομία κι ένα μελλοντικό στυλ ζωής.
"Λέμε λοιπόν πως τίποτα δεν έγινε δίχως να στηριχθεί στο ενδιαφέρον εκείνων που συνεργάστηκαν στην εκτέλεσή του και ονομάζοντας το ενδιαφέρον αυτό πάθος, οφείλουμε να πούμε γενικά πως τίποτα το μεγάλο δεν έγινε στον κόσμο χωρίς πάθος" (Γκ. Χέγκελ)
Αυτό που μπορούμε να πούμε, χωρίς να προτρέχουμε, για το μελλοντικό στυλ ζωής, του οποίου πρέπει να προβλέψουμε τις συνθήκες ώστε να είμαστε σε θέση να δώσουμε στο παρόν μια κατεύθυνση, είναι ότι αντίθετα με το τωρινό στυλ, θα προσδιορίζεται απ' την ελευθερία και τη σχόλη (Βολμάν). Εκεί ακριβώς, στην αναζήτηση και στην προσπάθεια για ένα μελλοντικό στυλ ζωής, συναντιούνται τον Σεπτέμβριο του 1956 οι λεττριστές της Διεθνούς με άλλες πρωτοποριακές ομάδες από οκτώ χώρες, με σκοπό να θέσουν τις βάσεις μιας ενιαίας επαναστατικής οργάνωσης. Το Συνέδριο έγινε στην ιταλική πόλη Άλμπα μετά από πρόσκληση των Άσγκερ Γιορν και Τζουζέπε Πίνοτ-Γκαλίτσο (ως εκπροσώπων του Διεθνούς Κινήματος για ένα Φαντασιακό Μπαουχάους) και είχε ως αποτέλεσμα μετά από διεργασίες, επαναπροσδιορισμούς και ανακατατάξεις τη συγκρότηση έναν περίπου χρόνο αργότερα της Καταστασιακής Διεθνούς.
Πριν απ' όλα πιστεύουμε πως πρέπει ν' αλλάξουμε τον κόσμο, δήλωνε ο Ντεμπόρ στην πρώτη κιόλας σειρά της Έκθεσης για την Κατασκευή Καταστάσεων και τις Συνθήκες Οργάνωσης και Δράσης της Διεθνούς Καταστασιακής Τάσης, του προπαρασκευαστικού δηλαδή κειμένου για τη δημιουργία της Καταστασιακής Διεθνούς. Πεπεισμένοι ότι αυτή πρέπει να είναι η πρώτη τους προτεραιότητα, οι εκπρόσωποι των εξτρεμιστικών κινημάτων που συναντήθηκαν στην Άλμπα συμφώνησαν και σε μια σειρά άλλων σημείων, μεταξύ των οποίων αναφέρονται ως κυριότερα η αναγνώριση της σημασίας που έχει η Ενιαία Πολεοδομία, καθώς και η πεποίθησή τους για την ανάγκη ξεπεράσματος της τέχνης. Προφανώς το Συνέδριο της Άλμπα σημαδεύει ένα από τα δύσκολα στάδια του αγώνα για μια καινούργια ευαισθησία και μια καινούργια κουλτούρα, επισημαίνεται στο εικοστό έβδομο τεύχος τού Potlatch (πληροφοριακού δελτίου της Λεττριστικής Διεθνούς) και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν ακριβώς έτσι.
Το πέρασμα από ένα πρωτοποριακό κίνημα, σε γενικές γραμμές κλειστό και απομονωμένο (αλλά βέβαια παραγωγικότατο και με έντονη δραστηριότητα), προς μια οργάνωση που έχει ως άμεση φιλοδοξία να συνενώσει τα πιο ακραία επαναστατικά στοιχεία και ως απώτερο σκοπό τη μετάλλαξη της κοινωνίας και της ζωής προς την κατεύθυνση της πλήρους ελευθερίας δεν μπορεί παρά να είναι δύσκολο και επικίνδυνο. Ό,τι τελικά ακολούθησε επιβεβαίωσε την ορθότητα της απόφασης όλων όσοι συμμετείχαν από το 1957 στην Καταστασιακή Διεθνή, καθώς για πάνω από δέκα χρόνια υπήρξε η πιο δημιουργική και πλούσια πρωτοποριακή ομάδα τόσο στις θεωρητικές της θέσεις όσο και στο πειραματικό της έργο. Σε αυτό το νέο πιο προωθημένο πλαίσιο οι καταστασιακοί εμβάθυναν ακόμη περισσότερο τις θέσεις και τις ιδέες τους και μάλιστα πέρασαν, μετά την καθ' οδόν συνάντησή τους με τον Ανρί Λεφέβρ, από την προηγούμενη εν πολλοίς απεγνωσμένη άρνηση της καθημερινής ζωής, που έβλεπαν γύρω τους, σε μια πιο εμπεριστατωμένη και εγνωσμένη κριτική της, προσθέτοντας σε αυτήν μιαν όλο και πληρέστερη κριτική του θεάματος. Παράλληλα συνέχισαν την πειραματική τους έρευνα και συμπεριφορά στους τομείς της ενιαίας πολεοδομίας, της περιπλάνησης και της μεταστροφής και, όλο και περισσότερο, στην κατασκευή καταστάσεων, μέσα σε έναν χώρο που σταθερά απέκλειε την εξειδίκευση και τους διαχωρισμούς και προωθούσε την καθολική επικοινωνία Ήξεραν πολύ καλά τι έκαναν.
Νέες δυνάμεις καταφθάνουν τώρα, που μας δικαιώνουν και μας βοηθούν να πάμε μακρύτερα. Όταν κάποιος θέλει να προχωρήσει, δεν μένει μόνος.
