Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 38

Έντουαρντ Ρος: "Είμαι φανατικός των κόμικς"

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Συνομιλήσαμε με τον συγγραφέα Edward Ross με αφορμή την κυκλοφορία στην Ελλάδα του graphic novel του "Filmish" από τις εκδόσεις Χαραμάδα.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα συγγραφής του βιβλίου;
Το "Filmish" είναι ένα διασκεδαστικό ταξίδι μέσα από τα γεγονότα και τις ιδέες που διαμόρφωσαν το σινεμά τα τελευταία 120 χρόνια. Σκοπός μου ήταν να πάρω μαζί μου τον αναγνώστη σ’ ένα ταξίδι που δεν θα ήταν απλώς μια κοινότοπη ιστορία, αλλά μια αφήγηση που θα εστίαζε σε μια σειρά από πρωτότυπες ιδέες. Το Βιβλίο ξεκινά με τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου και φτάνει μέχρι το σήμερα. Στη διάρκεια της αφήγησης συγκρίνουμε ταινίες απ’ όλο το φάσμα της ιστορίας εξερευνώντας ταυτόχρονα θέματα όπως Το σώμα της ταινίας, H σκηνογραφία, Η φωνή και η Γλώσσα.

Γιατί είναι τόσο δημοφιλής ο κινηματογράφος;
Νομίζω ότι ο κινηματογράφος υπήρξε ένα κυρίαρχο μέσο διασκέδασης τα τελευταία εκατό χρόνια επειδή δίνει ζωή και κίνηση στον κόσμο μας μ’ έναν τρόπο που κανένα άλλο μέσο δεν μπορεί. Ο κινηματογράφος μας δίνει τη δυνατότητα να ταξιδέψουμε σ’ ολόκληρη τη γη ακόμα και στο γαλαξία, να δούμε και ν’ ακούσουμε πράγματα τα οποία δεν θα μπορούσαμε να νιώσουμε διαφορετικά στην ζωή μας. Αυτό το καταλαβαίνει κανείς παρακολουθώντας ταινίες όπως 'Ο πόλεμος των άστρων', ή πιο εκλεπτυσμένα, όμορφα φιλμ στοχασμού σαν αυτά του Αντρέι Ταρκόφσκι.

Ποιες ταινίες καθόρισαν την πορεία του κινηματογράφου κατά τη γνώμη σας;
Υπάρχουν κάποιες που έχουν μείνει στη μνήμη μας – 'Το θωρηκτό Ποτέμκιν' για το επαναστατικό του μοντάζ, ο 'Πολίτης Κέην' για την τολμηρή του αφηγηματικότατα, ή ο 'Πόλεμος των Άστρων' για το ότι έφερε μια τρομερή εισπρακτική επιτυχία στο Χόλυγουντ. Όμως νομίζω ότι έτσι παρακάμπτουμε τις πιο περίπλοκες διαδικασίες που έλαβαν χώρα στην ιστορία του σινεμά, κι ακόμα δεν λαμβάνουμε υπ’ όψιν τους πολιτικούς και πολιτισμικούς παράγοντες που διαμόρφωσαν τις αλλαγές στον τρόπο δημιουργίας των ταινιών.

Με το βιβλίο σας μας ταξιδεύετε στην ιστορία του κινηματογράφου. Γιατί διαλέξατε το ταξίδι αυτό να είναι με εικονογράφηση και με ιστορία;
Υπήρξα πάντοτε φανατικός οπαδός του κινηματογράφου και των κόμικς. Το να ενώσω αυτά τα δύο ήταν για μένα απολύτως φυσικό. Εκ του αποτελέσματος νομίζω ότι ο συνδυασμός αυτός λειτούργησε πολύ καλά δίνοντας τη δυνατότητα να πλάσουμε στο μυαλό εικόνες των ταινιών για τις οποίες μιλάμε . Aν χρησιμοποιούσα μόνο φωτογραφίες ή αποσπάσματα διαλόγων θα βλέπατε ένα ακριβές αντίγραφο της ταινίας- αλλά κατά τη γνώμη μου το στυλ του κόμικ δίνει τη δυνατότητα να σκεφτούμε και να συγκρίνουμε τις ταινίες με πιο φυσικό τρόπο.

Ποιοι ήταν οι πρωτοπόροι του κινηματογράφου;
Είναι κι αυτή μια δύσκολη ερώτηση. Σαφώς καινοτόμοι δημιουργοί σαν τον Ζωρζ Μελιές ή τον Σεργκέι Αϊζενστάιν με την καταπληκτική τους δημιουργικότητα έφεραν επανάσταση στον τρόπο δημιουργίας των ταινιών κάποια εποχή. Είναι έντονο το ενδιαφέρον μου για τον τρόπο με τον οποίο οι καινοτόμες ιδέες σχηματίζονται μ’ έναν τρόπο οργανικό, σχεδόν βιολογικό. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο κινηματογράφος εξελίσσεται στη διάρκεια του χρόνου κι όταν δίνουμε έμφαση σε μια χούφτα διάσημων σκηνοθετών αδικούμε χιλιάδες δημιουργικές προσωπικότητες (ηθοποιούς, συγγραφείς, σεναριογράφους, τεχνικούς φωτισμού, σχεδιαστές, σκηνογράφους, παραγωγούς) που συμμετέχουν στο φτιάξιμο των ταινιών.

Ο κινηματογράφος χρησιμοποιήθηκε και ως μέσο προπαγάνδας. Τι ήθελαν να πετύχουν οι κυβερνήσεις που τον χρησιμοποίησαν;
Υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις όπου ο εθνικός κινηματογράφος χρησιμοποιήθηκε από το κράτος για την προώθηση της ιδεολογίας του. Κυβερνήσεις σαν αυτή των ναζί η της Σοβιετικής Ένωσης πήραν στα χέρια τους τον έλεγχο της κινηματογραφικής παραγωγής για να ελέγξουν τις παραστάσεις του κοινού και να προπαγανδίσουν τα καθεστώτα τους. Επειδή το σινεμά μοιάζει τόσο αληθινό είναι ένα πολύ καλό εργαλείο για την απεικόνιση της πραγματικότητας κατά το δοκούν καθώς δημιουργεί φανταστικές αντίπαλες ομάδες εχθρών και ηρώων. Είναι δυσκολότερο να αμφισβητήσεις κάτι όταν βλέπεις κινηματογραφημένες 'αποδείξεις' υπέρ του. Στην πραγματικότητα νομίζω ότι εξακολουθεί να υπάρχει μια διαρκής και λιγότερο σκόπιμη, ιδεολογία που προωθείται από τον καθιερωμένο κινηματογράφο. Ακόμα κι αν η κυβέρνηση δεν παίζει ενεργό ρόλο στη δημιουργία ταινιών το σινεμά μπορεί να αναδεικνύει μια συγκεκριμένη πολιτική αντίληψη για παράδειγμα – την ιδέα ότι ο αμερικανικός στρατός είναι πάντα 'καλός'. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει ελευθερία έκφρασης, απλά συγκεκριμένες αντιλήψεις θεωρούνται επιθυμητές και περνούν χωρίς αμφισβήτηση.

Ο Τσάρλι Τσάπλιν αλλά και άλλοι ηθοποιοί αντιστάθηκαν κάνοντας προοδευτικές ταινίες. Αυτό όμως δεν είχε συνέπειες για τους ίδιους;
Υπήρχε μια συγκεκριμένη εποχή στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά την οποία οι σκηνοθέτες έμπαιναν στο στόχαστρο από την κυβέρνηση με την κατηγορία συνεργασίας με τους κομουνιστές. Ο ίδιος ο Τσάπλιν αντιμετώπισε τέτοιου είδους κατηγορίες μετά την δημόσια κριτική του στο καπιταλιστικό σύστημα. Στο τέλος αποκλείστηκε πλήρως από τις ΗΠΑ. Φαίνεται απίστευτο τώρα όμως πάντα υπάρχει ο κίνδυνος κάτι τέτοιο να συμβεί και στο μέλλον.

Γράφετε ότι οι πολεμικές ταινίες χρηματοδοτούνται από το αμερικάνικο στρατό. Ακόμη ελέγχουν και το σενάριο. Γιατί γίνονται όλα αυτά;
Είναι μια ενδιαφέρουσα κατάσταση- περισσότερο υποστηρίζονται παρά χρηματοδοτούνται από το στρατό όταν τον παρουσιάζουν με τρόπο θετικό. Είναι μια συνθήκη αμοιβαία ωφέλιμη καθώς ο στρατός εξασφαλίζει διαφήμιση και οι σκηνοθέτες μπορούν να χρησιμοποιήσουν δωρεάν άρματα, αεροπλανοφόρα, ελικόπτερα ακόμα και στρατιώτες ως κομπάρσους. Για τον σκηνοθέτη αυτό του δίνει τη δυνατότητα να κάνει πιο επική την ταινία του με πολύ μικρότερο κόστος – και το μόνο αρνητικό της υπόθεσης έγκειται ίσως στις παρεμβάσεις του αμερικανικού στρατού ώστε το σενάριο να καταστεί εγκωμιαστικό γι αυτόν. Για να είμαι ειλικρινής δεν γνωρίζω αν εξακολουθεί να ισχύει αυτό το άτυπο καθεστώς αλλά δε βλέπω και το λόγο να μην ισχύει ακόμα. Για παράδειγμα η τελευταία αμερικανική ταινία 'Γκοτζίλα' μου φάνηκε σαν μια τέτοια περίπτωση – εστιάζει σε μια ιστορία πολύ μιλιταριστική και ενώ θα μπορούσε να πορευτεί σε κατευθύνσεις πολύ πιο ενδιαφέρουσες καταλήγει σε μια κοινότοπη ταινία που περιστρέφεται γύρω από έναν ανιαρό ήρωα - στρατιώτη.

Στην Αγγλία, παλαιότερα, αναφέρετε ότι έφτιαξαν μια λίστα με απαγορευμένες ταινίες. Αυτό δεν είναι μια μορφή παρέμβασης, ή θα έλεγα μια λογοκρισία;
H ψύχωση με τις ‘’επικίνδυνες ταινίες’’ συνέβη όταν μια σειρά από φιλμ βγήκε στην αγορά με τη μορφή βινταιοταινιών στη δεκαετία του ογδόντα χωρίς να πάρει επίσημη έγκριση. Αυτό σήμαινε ότι κυκλοφορούσαν δίχως καμιά ένδειξη για το χρόνο παραγωγής τους ενώ ταυτόχρονα μια ηθική εκστρατεία επεδίωξε την πλήρη απαγόρευση τους. Στο Ηνωμένο Bασίλειο ασκείται κάποια λογοκρισία, υποτίθεται ότι είναι ένα είδος κατηγοριοποίησης, όμως αν φανεί ότι υπάρχει κάτι μη επιτρεπτό σε μια ταινία αυτή δεν μπορεί να βγει στους κινηματογράφους. Στην πραγματικότητα βέβαια υπάρχει μεγάλη ανεκτικότητα. Το μεγάλο πρόβλημα βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου η απεικόνιση για παράδειγμα της γυναικείας σεξουαλικότητας αντιμετωπίζεται πολύ αυστηρότερα από την απεικόνιση βίαιων σκηνών. Το αποτέλεσμα είναι μια κινηματογραφική κουλτούρα νεανικών ταινιών που προάγει την άκρατη βία αλλά φοβάται να δείξει στην οθόνη τις υγιείς σεξουαλικές σχέσεις. Το ντοκιμαντέρ 'This Film Is Not Yet Rated' (2006) είναι ένας καλός οδηγός πάνω στα σχετικά ζητήματα.

Στην εποχή του ψυχρού πολέμου οι κινηματογραφικές εταιρείες έφτιαχναν ταινίες με τέρατα και γουέστερν. Ποιος ήταν ο στόχος τους;
Σε κάθε εποχή οι ταινίες αντανακλούν ανησυχίες και εμμονές του πολιτισμικού περίγυρου. Σήμερα αυτό που ψάχνουμε είναι η ασφάλεια, η ηθική δικαιοσύνη και η φανταστική δύναμη των σούπερ ηρώων, όμως στη δεκαετία του πενήντα οι άνθρωποι συνωστίζονταν στους κινηματογράφους για να δουν γουέστερν και ταινίες με τέρατα. Ήταν η χρυσή εποχή των γουέστερν μέσα σε ένα κλίμα γενικευμένης κοινωνικής αναταραχής και αβεβαιότητας. Οι άνθρωποι ένιωθαν φόβο και αυτές οι ταινίες τους βοηθούσαν δείχνοντας τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό σαν κάτι φυσικό και δίκαιο ενώ ταυτόχρονα εδραίωναν την αντίληψη ότι οι άνθρωποι με γερές ηθικές αρχές μπορούσαν να νικήσουν σε κάθε περίπτωση. Οι ταινίες τεράτων αντανακλούσαν την σκοτεινή πλευρά μιας εποχής. Τα ραδιενεργά τέρατα και οι εξωγήινοι που εμφανίζονταν στην οθόνη ανταποκρίνονταν στις φοβίες του κοινού που ζούσε υπό τον φόβο της εισβολής τον σοβιετικών κατασκόπων και ενός πιθανού πυρηνικού πολέμου

Διαβάζοντας το βιβλίο σας έμαθα πολλά πράγματα και πέρασα όμορφα. Γιατί τα βιβλία graphic novel είναι δημοφιλή στους αναγνώστες;
Αυτού του είδους τα βιβλία γίνονται όλο και περισσότερο δημοφιλή γιατί πλέον αναφέρονται σε οτιδήποτε θα ήθελε κανείς να διαβάσει. Χρειάστηκε πολύς χρόνος για να καταλάβει το ευρύ κοινό ότι τα βιβλία graphic novel είναι μια ισχυρή και αληθινή μορφή τέχνης. Έχω διασκεδάσει πολλές φορές γράφοντας για θέματα που κανονικά δεν σχετίζονται με το είδος των κόμικς, όμως μ’ αυτόν τον τρόπο μπορώ να πλησιάσω ένα κοινό εντελώς διαφορετικό δείχνοντας ότι τα κόμικς είναι μια μορφή εντύπου για κάθε αναγνώστη.

Ποια άλλα βιβλία έχετε γράψει;
Αυτό είναι το πρώτο graphic novel βιβλίο μου αλλά έχω εκδώσει κάποια σύντομα κόμικς που αφορούν διάφορες παρασιτικές ασθένειες όπως η Ελονοσία, η Τοξοπλάσμωση και η Ασθένεια του Ύπνου. Μπορεί να τα διαβάσει κανείς δωρεάν στις παρακάτω διευθύνσεις: http://www.gla.ac.uk/researchinstitutes/iii/wtcmp/publicengagement/wcmpcomics/.

Ποιο βιβλίο διαβάσατε τελευταία και σας έκανε εντύπωση;
Αυτόν τον καιρό κάνω έρευνα πάνω στο νέο μου βιβλίο ‘Gamish: A Graphic History of Gaming’. Διάβασα ένα θαυμάσιο βιβλίο με τον τίτλο ’Reality is Broken’ της Jane McGonigal που αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους τα βιντεοπαιχνίδια μπορούν να βελτιώσουν τη ζωή και τον κόσμο γύρω μας.

Τι θα απευθύνατε στους Έλληνες αναγνώστες που θα διαβάσουν το βιβλίο σας;
Ο στόχος του βιβλίου μου ήταν πάντοτε να εμπνεύσω τους θεατές να δουν τις ταινίες από άλλη οπτική γωνία. Θέλω οι άνθρωποι να τοποθετούνται κριτικά απέναντι στις ταινίες που αγαπούν και να βρουν κάτι καινούριο ν’ αγαπήσουν σ’ αυτές. Θέλω οι άνθρωποι να νιώσουν ότι η γνώμη τους σχετικά με κάποια ταινία έχει αξία και λαμβάνεται υπ’ όψιν. Και θέλω οι θεατές να προσεγγίσουν και να δοκιμάσουν καινούριες ταινίες που δεν έχουν ξαναδεί πριν.

 

(Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης)