Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 9

"Φράνυ και Ζούι", του Τζ. Ντ. Σάλιντζερ - μία απόπειρα ανάγνωσης

της Μαίρης Αλεξοπούλου

«Φράνυ και Ζούι», νουβέλα του Τζ. Ντ. Σάλιντζερ - εκδόθηκε το 1961

         δύο αδέλφια, 20 και κάτι ετών
ένα ΣαββατοΚυριακοΔεύτερο του Νοεμβρίου του 1955

Ένα θεατρικό σκηνικό διαλόγων και κλειστών, περιορισμένων χώρων, μία ιστορία χωρίς ιστορία, χαρακτήρες σχεδόν εκνευριστικοί, μέχρις νευρώσεως αναλύσεις της κάθε σκέψης, του κάθε συναισθήματος, εγκεφαλικές προσεγγίσεις, φόβος τρέλας, θυμός, απόγνωση, μία καταπιεστική μαμά, μία αυτοκτονία και η αγωνιώδης αναζήτηση του πώς να ζήσει κανείς και πώς να πορευτεί χωρίς να χάσει ούτε το πρόσωπό του, ούτε το πρόσωπο του πλησίον του.

Η νουβέλα χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, η Φράνυ βγαίνει για φαγητό με το αγόρι της, τον Λέιν, έναν πομπώδη τύπο που φλυαρεί για τα ακαδημαϊκά και αθλητικά του κατορθώματα, τους μοδάτους φίλους του, τα ρούχα του, το πόσο αγαπάει τη Φράνυ. Η Φράνυ μένει σιωπηλή. Δεν τρώει. Καπνίζει συνεχώς. Μέχρι που ο Λέιν τη ρωτάει σχετικά με το βιβλίο που η Φράνυ κρατάει σφιχταγκαλιασμένο. Εκείνη εξηγεί πως πρόκειται για τις «Περιπέτειες ενός προσκυνητή», ένα θεολογικό κείμενο ενός ρώσου μοναχού, σχετικά με την αδιάλλειπτη προσευχή, την προσευχή του Ιησού, το «Κύριε Ιησού Χριστέ ελεησόν με», η οποία –σύμφωνα με τον Προσκυνητή- οδηγεί στη πνευματική κάθαρση και φώτιση. Ο Λέιν επί της ουσίας αδιαφορεί. Αδυνατεί να καταλάβει τη σημασία αυτού που η Φράνυ μοιράζεται μαζί του, την αξία, το νόημα που η ίδια αποδίδει στο εν λόγω βιβλίο, το ότι η ζωή, η ύπαρξη τής εξαρτάται άμεσα από το βιβλίο αυτό, απ΄τα νοήματά του και από τον τρόπο που η Φράνυ τα ερμηνεύει. Θυμωμένη και απεπλισμένη η Φράνυ ζαλίζεται, κλαίει, λιποθυμά. Αφού συνέρχεται ο Λέιν φεύγει, αφήνοντάς την μόνη.
Στο δεύτερο μέρος η Φράνυ είναι ξαπλωμένη στον καναπέ στο σαλόνι των γονιών της. Προσπαθεί να ξεκουραστεί από τη νευρική κρίση που μόλις πέρασε. Στο μέρος αυτό μαθαίνουμε πολλά για την ίδια, τον Ζούι, την οικογένειά τους, την συμμετοχή τους σε ραδιοφωνικά προγράμματα ως παιδιά-διάνοιες, για τις βαθιά φιλοσοφικές συζητήσεις τους στη διάρκεια των γευμάτων, για τη μεγάλη αξία που δίνουν στην τέχνη, για το ότι «έμαθαν πολλά, πολύ νωρίς». Η μητέρα των παιδιών, η Μπέσσυ ανησυχεί για την κατάσταση της Φράνυ. Ο Ζούι αναλαμβάνει να βοηθήσει την αδελφή του. Ξεκινούν έτσι μία εκτεταμένης διάρκειας συζήτηση, η οποία αποτελεί το κυρίως μέρος του βιβλίου του Σάλιντζερ.

Κατά κάποιον τρόπο η πλοκή του βιβλίου σταματά, από τη στιγμή που ο Ζούι αποφασίζει να φροντίσει την αδελφή του. Δεν υπάρχει πλέον δράση με την τυπικά λογοτεχνική έννοια του όρου. Υπάρχει ωστόσο εντονότατη πνευματική κίνηση, ίδιας μορφής –θα τολμούσα να πω- μ΄εκείνην που βρίσκουμε στους πλατωνικούς διαλόγους.

Το ερώτημα είναι εκείνο της μανικής αναζήτησης της Αλήθειας. Η Φράνυ μισεί τον εαυτό τους και τους γύρω της, επειδή τους θεωρεί ψεύτικους, εγωιστές, συμβιβασμένους. Ψάχνει για την αλήθεια, την αυθεντικότητα. Δεν πρόκειται για ψευδοαναζήτηση, αλλά για μία πολύ ουσιαστική, άμεση, βιωτική ανάγκη: χωρίς απάντηση θα πεθάνει.

Ο Ζούι έχει τα ίδια ερωτήματα. Όπως είχε και ο Σίμουρ, ο μεγάλος τους αδελφός, εκείνος που τον θαύμαζαν, αγαπούσαν, που τους δίδαξε φιλοσοφία, που ήταν ο εξομολόγος τους, ο πνευματικός τους πατέρας, εκείνος που αυτοκτόνησε. Αυτός ο οικειοθελώς νεκρός αδελφός είναι παντού τριγύρω. Η μνήμη της παρουσίας του και των όσων τους έμαθε καταδυναστεύει τα δυο αδέλφια. Το τέλος του τα τρομάζει.

Ο Ζούι προειδοποιεί τη Φράνυ ότι κινδυνεύει να φτάσει στον κυνισμό. Της τονίζει ότι τίποτε ανθρώπινο δεν είναι απολύτως καθαρό, όμορφο, αυθεντικό, αληθινό. Ότι οι απαιτήσεις της αυτές από τον εαυτό της και τους άλλους θα την οδηγούν πάντα σε αδιέξοδο. Της υπογραμμίζει ότι νοσεί λόγω του ότι κάθε φορά που κοιτάζει γύρω της και μέσα της αποφασίζει πως «όλα είναι εγωισμός, εγωισμός, εγωισμός, και πως το μόνο έξυπνο πράγμα που μπορεί να κάνει ένα κορίτσι είναι να ξαπλώσει χάμω και να ξυρίσει το κεφάλι της και να λέει την προσευχή του Ιησού και να παρακαλά τον Θεό για μια ελάχιστη μυστικιστική εμπειρία που θα την κάνει καλή και χαρούμενη».

Ο Ζούι δεν της χαρίζεται. Της δείχνει ότι η Φράνυ χρησιμοποιεί την αδιάλλειπτη προσευχή με διεστραμμένο τρόπο. Τα έχει καταλάβει όλα λάθος, αφού προσεύχεται για εγωιστικούς λόγους, χωρίς δηλαδή να απευθύνεται στο Θεό, αλλά προκειμένου να ξεχωρίσει τον εαυτό της από τους υπόλοιπους ανθρώπους, να πιστέψει ότι αυτή δεν είναι ίδια με αυτούς, ότι είναι καλύτερη. Αυτή η μέθοδος είναι φυσικό την κάνει να καταρρέει κάθε φορά που διαπιστώνει πόσο μοιάζει με όλους εκείνους που η ίδια καταδικάζει. Η Φράννυ αρνείται να είναι πρόσωπο/άνθρωπος, σε κοινωνία με τον προσωπικό Θεό και τα πρόσωπα των συνανθρώπων της.

Ο Ζούι καταλήγει ότι η ιστορία του Προσκυνητή έχει μεν να κάνει με τον μυστικισμό, αλλά τελικά είναι μία ιστορία αγάπης, για το πώς μαθαίνει ο άνθρωπος να αγαπά, να αγαπά κάθε συνάνθρωπο. Η Φράνυ καλείται να μάθει να αποδέχεται, να σέβεται και να τιμά τους ανθρώπους, ακόμα κι αν δεν τους συμπαθεί. Η απάντηση στον εγωισμό που εντοπίζει στον κόσμο την έσω και τον έξω είναι η ταπείνωση και η αγάπη.

Ίσως να μοιάζουν πολύ διδακτικά και περιοριστικά όλα αυτά. Ίσως να μη μοιάζουν καθόλου λογοτεχνικά ή μυθιστορηματικά. Οι ήρωες αυτοί και όσα τους απασχολούν κινούνται περισσότερο στο χώρο της φιλοσοφίας και της θεολογίας. Ο Σάλιτζερ εδώ είναι ο ίδιος μ΄εκείνον του πολυδιαβασμένου «Φύλακα στη σίκαλη», καταφέρνει όμως μέσω της Φράνυ και του Ζούι να δώσει τις απαντήσεις στα ερωτήματα που είχαν μείνει εκκρεμή στην αναζήτηση του Χόλντεν Κόλφιλντ. Η Φράνυ ξεκινά από την άγνοια και οδηγείται στη γνώση, που σημαίνει ότι φτάνει στη δυνατότητα της αληθινής ζωής. Μόνο που τώρα η αυθεντικότητα της αλήθειας δεν προκύπτει από τα διανοητικά κριτήρια που την καταδυνάστευαν οδηγώντας την πάντοτε σε αδιέξοδο, αλλά μέσω της υπέρβασης εκείνης που λέει ότι στόχος είναι όλα να γίνουν αγάπη. Ο δρόμος είναι πια ανοιχτός. Η Φράνυ είναι ελεύθερη να ζήσει.

(Αναρωτιέμαι αν ο Χόλντεν Κόλφιλντ θα μπορούσε επίσης να είχε φτάσει σ΄αυτή τη σοφία. Κι αν έτσι θα είχε σωθεί. Εκείνος έκανε ένα μοναχικό ταξίδι προς αναζήτηση της αλήθειας. Η Φράνυ και ο Ζούι είναι μαζί. Το κλειδί βρίσκεται στην έννοια εκείνη που απουσίαζε στον Φύλακα και που είναι συνεχώς παρούσα εδώ. Το όνομά της είναι «σχέση».)

Φράνυ και Ζούι
Τζ. Ντ. Σάλιντζερ
Μετάφραση : Αλάτσης, Κώστας
Εκδόσεις : ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ