Το συμπίλημα που αποκαλείται «Παλατινή Ανθολογία» συμβαίνει σε μία γεωγραφική περιοχή που έχει ξεφτίσει και σε μία ευρύτατη χρονική περίοδο κατά την οποία δεν λαμβάνουν χώρα τα μεγαλεία, μα η απογοήτευση και οι καταστροφές. Ο κόσμος αλλάζει και, κάθε φορά που γίνεται αυτό, το κόστος πληρώνουν οι άνθρωποι. Δεν υπάρχουνε Σοφοκλής, ούτε Αριστοτέλης. Δεν υπάρχουνε Θεμιστοκλής, ούτε Θουκυδίδης, και -φευ- δεν υπάρχει ούτε καν Αλκιβιάδης!
Σε μια φτηνή ταβέρνα ο λούμπεν της Παλατινής κλαίει με μπύρα φτηνή για τον χωρισμό του. Η κόρη, πανέμορφη και ζουμερή, προτιμά να γευτεί όσους περισσότερους άντρες μπορεί παρά να εγκιβωτιστεί στην άπορη θανατηφόρα σιγή ενός αδιέξοδου γάμου. Έξω από ένα πορνείο, μπαγάσας, πλην όμως λυρικός νέος ποιητής, μετράει τα κέρματα του (ένα απ’ αυτά θα καταλήξει δίχως ανταλλαγή σε κάποιο άπνοο στόμα) μήπως και φτάσουνε για τις χάρες της Ροδόκλειας.
Παραδίπλα και παράλληλα (αφού τα πάντα, πίκρες και χαρές, συμβαίνουνε πλάι πλάι κι αυτοστιγμεί στον μάταιο τούτο κόσμο) γίνεται η κηδεία της παρθένας Κλεαρίστης. Δεν πρόλαβε γεύσεις ασυλλόγιστες, στα χείλη της ούτ’ ένα δεν ξεράθηκε φιλί. Μονάχα ο Άδης θα την «χαρεί», ωρύεται ο ποιητής. Τέσσερις στίχοι κατευόδιο αρκούν και περισσεύουν, αφού ο πόνος του πρόωρου χαμού είναι βουβός και κυρίως συνειδητοποιημένος. Μα και η Λαΐδα, εταίρα περιωπής, τώρα κάτω από το χώμα ξαπλώνει (αντί κάτω απ’ το τορνευτό αρσενικό κορμί) και λουλούδια την σκεπάζουν, αντί να την ραίνουν.
Σ’ αυτόν τον τόπο, που λέγεται Παλατινή, η συνείδηση του μάταιου κυριαρχεί, κάποτε απλώς γνωστοποιούνταν… Σ’ αυτό τον τόπο η λιτότητα δεν είναι πρόταγμα φιλοσοφικό ή έστω αντί-φιλοσοφικό, μα η κύρια (και μάλλον η μοναδική) διαφυγή απ’ το τίποτα που είμαστε! Ένα τίποτα που κάποτε τραγικά κατέληγε σε ύβρι, τώρα υμνείται και προφυλάσσεται από την άττι ως κόρη οφθαλμού. (Και φυσικά δεν υπάρχουν τα χρήματα που απαιτούνται για την διατράνωση πομπώδους πολιτισμού…)
Κανείς δεν έχει όρεξη για τον κάματο της υστεροφημίας! Αμείλικτο ερώτημα που μας γδύνει εκσφενδονίζουν αυτά τα ποιήματά: ακόμη με τέτοιες φαιδρές και χθαμαλές ποταπότητες ασχολείστε; Είναι συγκλονιστικό μα τα περισσότερα ποιήματα της Παλατινής γράφτηκαν βυζαίνοντας απόλυτο και τροφαντό παρόν και γραπώθηκαν απ’ αυτό σε πείσμα κάθε δευτερόλεπτου που πρόκειται ν’ ακολουθήσει. Μα τι αξίζει το μέλλον, αναρωτιέται ο beat της Παλατινής; (Γιατί το beat είναι παγχρονικό και πανυφήλιο). Ούτε δύο κιλά κρασί, ούτε ένα τσαμπί ρώγες, ούτε όλοι οι αιώνες δεν υψώνουνε ανάστημα μπροστά σ’ ένα καυτό, ασφυκτικά ζωντανό, έτοιμο να σου δοθεί κορμί! Κι όσοι ακόμη έχουν το κουράγιο να προτρέπουν, αυτοί ξεκάθαρα βροντοφωνούν: τώρα ! και κυρίως απολαυστικά! (όμως, εί δυνατόν, σύμμετρα)
Κάπου εκεί ριγμένος για να ζήσει και περίπου στο δεύτερο μισό του τέταρτου αιώνα μετά το επίσημο μηδέν, ένας φανατικός εθνικός που υποφέρει απ’ τους σφαγιασμούς της σύγχρονης, βάρβαρης και ανοικτίρμονος θρησκείας του Χριστιανισμού, ένας λάτρης της αρχαίας ελληνικής σκέψης, που κλαίει γοερά για τον θάνατο της Υπατίας, ο Παλλαδάς θα συνθέσει εκατόν εξήντα ποιήματα.
Τα θέματά του και ο τρόπος που τα αποδίδει σχεδόν μοιάζουν σε κάθε ένα απ’ αυτά. Δεν προτίθεμαι προεισαγωγικά να τα παρουσιάσω ή να τα αναλύσω, αφού θα καταστούν εμφανή απ’ τα ποιήματα που διάλεξα να μεταφράσω. Πρόκειται για μόλις δέκα επτά ποιήματά του, εκείνα που κατά την γνώμη μου συμπυκνώνουν και κορυφώνουν το μεγαλείο της ποίησης του Παλλαδά.
Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος στην Παλατινή επιλέγω να εκθέσω τα ποιήματα του Παλλαδά, η ποίηση του οποίου ήταν η αιτία ν’ ασχοληθώ μ’ αυτή την μικρή και τμηματική μετάφραση ποιημάτων της Παλατινής.
Στο δεύτερο μέρος μεταφράζονται δειγματοληπτικά ποιήματα του ΙΑ΄ βιβλίου της Παλατινής που χωρίζεται σε δύο μέρη, α - τα «συμποτικά» και β΄ - τα «σκωπτικά».
Στο τρίτο μέρος του αφιερώματος θ’ αναρτηθούν ποιήματα του Ε΄ βιβλίου, που βρίσκονται τα «ερωτικά» και του Ζ΄ βιβλίου που διαβάζονται τα «επιτύμβια».
Είναι προφανές ότι αυτή η μικρή εργασία δεν αναφέρεται στο σύνολο της Παλατινής, έστω και με παραδείγματα από κάθε βιβλίο. Απλώς πρόκειται για μια συλλογή εκείνων των ποιημάτων που κέντρισαν περισσότερο το ενδιαφέρον μου. Η δε σειραϊκή τους κατάταξη (έτσι ώστε οι αναγνώστες που επιθυμούν να μπορούν να προστρέξουν στο αντίστοιχο αρχαίο κείμενο) έγινε με βάση την έκδοση της Παλατινής των Εκδόσεων Κάκτος.
Η μεταφορά στα νέα ελληνικά διακατέχεται από ένα πνεύμα ελεύθερης απόδοσης και τέρψης του κειμένου, σε αντίθεση με την όποια στεγνή, και στυγνή πιθανώς, φιλολογική κατά λέξη μετάφραση.
Καλή ανάγνωση!
1.άνθρωπε μιλάς πολύ
κι όμως σε λίγο θα κείτεσαι στη γη
σιώπα λοιπόν και όσο ζεις
τον θάνατο να φιλοσοφείς
(βιβλίο ΙΑ΄, β΄ μέρος: σκωπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 300)
2.
κάθε γυναίκα σου βγάζει τη χολή
μα έχει δύο εξαίσιες στιγμές
τη μία στο κρεβάτι
στο νεκροκρέβατο την άλλη
(βιβλίο ΙΑ΄, β΄ μέρος: σκωπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 381)
3.
θέατρο η ζωή όλη, παιχνίδι
ή μάθε να παίζεις
τα σοβαρά παραμερίζοντας,
ή με την θλίψη μείνε
(βιβλίο Ι΄: προτρεπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 72)
4.
πορνόγερο με χλευάζουνε τα θηλυκά
και στον καθρέφτη να κοιτάξω λένε
το λείψανο των χρόνων μου
μα γω δεκάρα δεν δίνω τσακιστή
σαν έχω τρίχες μαύρες ή λευκές
κι αφού στο τέλος του βιού μου πλησιάζω
ανθοστεφανωμένος,
με αρώματα,
με μπύρες αφρισμένες
την άχαρη σκοτούρα ξεδιψάω
(βιβλίο ΙΑ΄, α΄ μέρος: συμποτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 54)
5.με κλάματα γεννήθηκα
με κλάματα πεθαίνω
όλη τη ζωή στα δάκρυα την βρίσκω
δακρύβρεχτο γένος των ανθρώπων
αδύναμο,
οικτρό
στο χώμα σερνόμαστε,
σαπίζουμε στη γη
(βιβλίο Ι΄: προτρεπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 84)
6.
κι αν έχεις πλούτη τι μ’ αυτό;
μαζί με το κουφάρι σου δεν θα τα πάρεις
ξόδευε χρόνια,
λεφτά για ν’ αυγατίσεις
μα περισσότερη ζωή
δεν πρόκειται να συσσωρεύσεις
(βιβλίο Ι΄: προτρεπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 60)
7.
επαινώντας τον ευχάριστο και άνετο βίο
μάλαμα να την περνάμε, φίνα
γιατί λιγόχρονη μας δόθηκε ζωή
φέρτε, λοιπό, λυσίποθο κρασί !
λουλουδοστέφανους χορούς αρχίστε,
να βλέπω, θέλω, γυναίκες πολλές
τα γούστα μου σήμερα να βγάλω !
ποιος ξέρει αύριο τι θα με βρει
(βιβλίο Ε΄: ερωτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 71)
8.
στην γριά Ψύλλα που σπατάλησε τα πάντα και πέθανε φτωχή
την λέγανε Ψυλλώ μία γριά
μισούσε απογόνους και λοιπά
πήρε το λοιπόν κληρονομιά
η βάβω τα δικά της τα λεφτά
έξοδα ζύγισε με την ζωή
προτού στον Άδη κατεβεί
δεν άφησε ούτε δραχμή
και πέθανε πανί ταπί
(βιβλίο Ζ΄: επιτύμβια επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 607)
9.
Άγνωστο για ποιον γράφτηκε, εκτός του ότι βρέθηκε στα επιγράμματα του Παλλαδά, πιθανολογείται όμως ότι είναι και του Λουκιανού, πάντως είναι σατυρικό
χωρίς να έχω αμαρτήσει
από γονείς γεννήθηκα,
κι από τα γεννοφάσκια μου, ο δύστυχος,
ευθύς κατέρχομαι στον Άδη
αλίμονο, των γονιών μου έρωτα θανατηφόρε
αλίμονο, στην φύση μου την αναγκαία
που στον δολοφόνο θάνατο με σπρώχνει
ενώ δεν ήμουνα γεννήθηκα
και πάλι στο τίποτα του πριν θα επιστρέψω
φίλε μου γι’ αυτό εβίβα κι άσπρο πάτο
και για να ξεχαστούμε κέρνα μπύρες
(βιβλίο Ζ΄: επιτύμβια επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 339)
10.
αν τη ζωή μας δεν ξεγελάμε,
έτσι πως απ’ τον χρόνο δραπετεύει
κι αν με την τύχη δεν γελάμε,
που πόρνη σαν, ελίσσεται, διαλέγει
τους εαυτούς μας έτσι απλά στενοχωρούμε
που τους ανάξιους για πιο ευτυχισμένους θεωρούμε
(βιβλίο Ι΄: προτρεπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 87)
11.αναλογίσου τυχάρπαστε και ποταπέ
με τρόπο ποιο σε σπείρανε στη γη
την μεγαλομανία σου ευθύς για να ξεφτίσεις
σου φούσκωσε όμως για τα καλά
ο Πλάτων τα μυαλά σου
φύτρα ουράνια κι αθάνατο να σε παινεύει
από το χώμα έγινες,
για να στο πω ευγενικά,
τι κομπορρημονείς ;
κι αν θέλεις την αλήθεια να σου πω
ακόλαστη λαγνεία
και μιά σταγόνα μιαρή
σε φύτρωσαν στη γη
καθώς το άχρονο αιώνιο συγκρίνεις
με τη δική σου τη ζωή
τα κλάματα παράτα
προτού στην κάσα σου σε φάνε τα σκουλήκια
τη φλόγα της ψυχής σου
πάψε να τιθασεύεις
κι άδικα να μην την ψέγεις
(βιβλίο Ι΄: προτρεπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 78)
13.
μεγάλη στεναχώρια
όποιος τον θάνατο προσμένει
γλυτώνει με τη μία
όποιος ευθύς πεθαίνει
λοιπόν μην κλαίς αυτόν που φεύγει
εκεί οδύνες πια δεν έχει
(βιβλίο Ι΄: προτρεπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 59)
14.
στην φιλόσοφο Υπατία, κόρη του Θέωνα
όταν σε βλέπω,
όταν σ’ ακούω,
όταν τον έναστρο της Παρθένου οίκο θωρώ,
προσκυνώ
γιατί εσένα σου αξίζει ο ουρανός,
απαστράπτουσα της σοφίας
και των ωραίων λόγων
σεμνή Υπατία
(βιβλίο Θ΄: επιδεικτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 400)
15.
ήρεμα πέρνα την δύσμοιρη ζωή
σαν να ’σουνα ο άφωνος χρόνος
απαρατήρητος να μείνεις πάνω στη γη
αλλιώς στον θάνατο σε τρώει ο πόνος
(βιβλίο ΙΕ΄: σύμμικτα επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 20)
16.
στην Τύχη που καπηλειό κατάντησε
η τύχη που πάντα μας καπηλεύεται,
με δύναμη ανέρωτου μούστου
ανακατεύει το κρασί
κι από ποτήρι σε ποτήρι το κερνά
κάπελας εξέπεσε από θεά,
γιατί της άξιζε των τρόπων της
τα ίδια να τα πάθει
(βιβλίο Θ΄: επιδεικτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 180)
17.
αλίμονο σε μας,
μια σύντομη γλύκα που είναι η ζωή
πενθήστε τον χρόνο που κυλά
καθόμαστε, κοιμόμαστε,
γλεντάμε, κουραζόμαστε
κι ο χρόνος ο γοργόφτερος
τους δύστυχους θνητούς του κυβερνά
κάποτε δε μας καταστρέφει
(βιβλίο Ι΄: προτρεπτικά επιγράμματα, αριθμός καταχώρησης 81)
