© Γιώργος Τσούτσουρας (αρχιτέκτων-φωτογράφος)
Το “Ν,ΑΙ” είναι καταρχήν ένας τίτλος που διασπάται στο αρχικό ν της λέξης νύχτα και το τελικό αι της λέξης αποδεσμεύονται. Ένας τίτλος που επιτίθεται στην ενότητα της λέξης για να αποκαλύψει τον χαρακτήρα του γράμματος.
Αυτό αντιστοιχεί στον ποιητικό του στόχο ενάντια στη «λήθη των γραμμάτων», «δημιουργούμε εμπόδια στην ανάγνωση, επιβραδύνουμε την πρόσβαση στο νόημα»1. Το ποίημα είναι λοιπόν ένας τόπος στοχασμού και διάταξης τακτικών στοιχείων για την επιβράδυνση της αυτονόητης επιστροφής στις λέξεις. Για την επιστροφή στην υλικότητα του γράμματος έναντι στην υπεροχή του νοήματος ή της «λειτουργικότητας». Το ζητούμενο εδώ δεν είναι να επιταχυνθεί η ανάγνωση, αλλά να επιβραδυνθεί. Να διατηρηθεί η αισθητική δύναμη του γράμματος. Και να αποδεχτεί η ανάγνωση εδώ και τώρα τις αρχαιότερες κληρονομιές των Φοινίκων και των Ελλήνων για την εξέλιξη του αλφαβήτου.
Έτσι ο χρόνος μεταφράζεται (στα γαλλικά) ως temps2 και δίνεται να διαβαστεί από κάτω προς τα πάνω, από αριστερά προς τα δεξιά, διαγώνια3.
ς
χρόνος
ι
α
κ
Tα «πούχε / κούχε / λούχε» αποδίδονται μέσω παρονομασίας με τις λέξεις «poumain / coumain / loumain»: ο νεολογισμός ως μετάφραση.
Άλλο κείμενο, άλλο βιβλίο
Ο Christophe Tarkos δημοσιεύει το Oui, η Laura Vasquez δημοσιεύει το Oui, ο Δημοσθένης Αγραφιώτης δημοσιεύει το Ou,i. Ή αλλιώς, ω ναι, θα μπορούσε να εκδώσει το O,ui. Ένα O με το στόμα ορθάνοιχτο το οποίο κλείνει με ένα μικρό ui, άλα Φρανς-Κοντέ (περιοχή της Γαλλίας).
Nai n'est / Nai est (Το Ναι δεν είναι / Το Ναι είναι)
Το ναι δεν είναι non (όχι), ναι δεν είναι non, δεν είναι nein
Oui oui (Ναι ναι)
Ouïe – ouïe (Άκουσον άκουσον4)
Ένα κομμένο Oui είναι άραγε πιο τμηματικό, κομματιασμένο από ένα πλήρες, παρθένο, ολόκληρο Oui ή μήπως είναι πιο τραγανιστό;
Συνέντευξη (Ιούλιος 2016)
SNP: «Με ενδιαφέρουν αυτά που δύσκολα μεταφράζονται, ακόμα και αυτά που φαίνονται τα πιο απλά, όπως για παράδειγμα ο τίτλος του βιβλίου, που στα ελληνικά είναι “N,AI “, με το γράμμα Ν, ένα κόμμα και τη δίφθογγο ΑΙ, και έχει μεταφραστεί στα γαλλικά ως OU κόμμα I και στα αγγλικά ως Υ κόμμα ES… Για μένα υπάρχει διαφορά, διότι ακόμη και αν οι τρεις λέξεις σημαίνουν «ναι», το κόμμα δεν μπαίνει στο ίδιο σημείο και στις τρεις εκδοχές…
ΔΑ: Στα ελληνικά, το βιβλίο λέγεται “Ν,ΑΙ”, αλλά την ίδια στιγμή δεν είναι NAI… Άρα, ποιος είναι ο τίτλος στην πραγματικότητα; Το βιβλίο αρχίζει με N και τελειώνει με AI … Έτσι, είναι το πρώτο γράμμα και τα δύο τελευταία…
SNP: …και ο τελευταίος ήχος!
ΔΑ: Με αυτό τον τρόπο, ο τίτλος είναι μια ολόκληρη ιστορία… Ό,τι γράφω βρίσκεται ανάμεσα στο N και το AI, και ταυτόχρονα σχηματίζει τη λέξη ΝΑΙ… Αυτό είναι το κομμάτι που δεν μεταφράζεται σε άλλη γλώσσα…
SNP: Του κειμένου;
ΔΑ: Ναι, είναι κάτι τεχνητό, για να διατηρηθεί αυτή η ιδέα ότι το σώμα του βιβλίου αναπτύσσεται ανάμεσα στο OU και το I στη γαλλική έκδοση… Είναι μια τεχνητή λύση που δικαιολογεί τον τίτλο…
SNP: Οπότε δεν φανταζόσουν το κείμενο να τελειώνει με άλλη λέξη που να έληγε σε I…
ΔΑ: Έπρεπε να βρεθεί μια γαλλική λέξη που να λήγει σε Ι και μια άλλη που να αρχίζει το βιβλίο με OU…
SNP: Οπότε η διαφορά του ΝΑΙ με το OUI έγκειται στη θέση του κόμματος…
ΔΑ: Ναι, στα ελληνικά είναι Ν,AI και στα γαλλικά συμβαίνει το αντίθετο. Στα ελληνικά το κόμμα μπαίνει μετά το πρώτο γράμμα, ενώ στα γαλλικά πριν το τελευταίο: OU,I.
SNP: Γιατί; Δεν καταλαβαίνω.
ΔΑ: Επειδή το OU στέκεται μόνο του ως λέξη.
SNP: Οπότε αυτό σχετίζεται με την γλώσσα–στόχο.
ΔΑ: Πρόκειται για μια απόδοση, αλλιώς θα ήταν σχεδόν αδύνατο, εδώ κάθε στοιχείο έχει τη δική του ύπαρξη…
Σημειώσεις
1.Συνέντευξη της 1ης Ιουλίου 2016 στην Αθήνα.
2.Ou, i, σελ. 62. D.Agrafiotis,”ou,i”, Editions de l’ Attente,Bordeaux, FR, 2005.
3.Δ.Αγραφιώτης, «ν,αι»,Ερατώ,Αθήνα,1992.ΒΛΈΠΕ επίσης http://dagrafiotis.com/wp-content/uploads/2015/03/Yes-18.02.jpg και http://dagrafiotis.com/wp-content/uploads/2016/03/yes.jpg
4.ΣτΜ : κυριολεκτικά, η λέξη ouïe σημαίνει ακρόαση.
Μτφρ. Γιάννης Δημητριάδης
*
N, ai est d’abord un titre qui fait exploser le titre en le ν initial de νύχτα et le αι final de αποδεσμεύονται. Un titre qui attaque l’unité du mot pour révéler la spécificité de la lettre.
Cela correspond à son objectif poétique contre « l’oubli des lettres » : « on crée des obstacles, on ralentit ». Le poème est donc lieu de réflexion et de disposition d’éléments tactiques pour ralentir l’évidence du retour aux mots. Un retour à la matérialité de la lettre contre tout primat du sens ou du « fonctionnel ». L’enjeu n’est pas ici d’accélérer la lecture mais de la ralentir. Il s’agit donc de préserver la force esthétique de la lettre. Et d’assumer les héritages les plus anciens des Phéniciens et des Grecs concernant l’évolution de l’alphabet avec la lecture ici et maintenant.
Ainsi, χρόνος est traduit par temps et est donné à lire de bas en haut, de gauche à droite, en diagonale.
ς
χρόνος
ι
α
κ
« πούχε / κούχε / λούχε » se déplace via les paronomases en « poumain / coumain / loumain » - le néologisme comme traduction.
Autre texte autre livre
Christophe Tarkos publie Oui, Laura Vasquez publie Oui, Démosthène Agrafiotis publie Ou, i. Ou alors, oh oui, il aurait pu publier O, ui. Un O ouvert gueule ouverte fermé en petit ui francomtois.
Nai n’est / Nai est
Nai n’est pas non nai n’est pas non n’est pas nein
Oui oui
Ouïe – ouïe
Un Oui coupé est-il partiel, fragmenté, découpé qu’un oui plein, vierge, entier ou n’est-t il pas plus croustillant ?
Interview (juillet 2016)
SNP : Ce qui m’intéresse ce sont les choses un peu intraduisibles, même les choses en apparence les plus simples, comme par exemple, le titre justement qui est NAI en grec, mais écrit avec la lettre N, une virgule puis la diphtongue AI, et traduit en français avec OU virgule I et en anglais avec Y virgule ES… Pour moi cela se déplace, car même si les trois mots veulent dirent oui, la virgule n’est pas située au même endroit dans les trois versions…
DA : En grec le livre c’est NAI, mais ce n’est pas NAI en même temps… En réalité quel est le titre ? Le livre commence avec NI et se termine avec AI… Donc c’est la première lettre et les deux dernières…
SNP : Qui est le dernier son !
DA : Alors comme ça le titre, c’est une éducation… Toutes les choses que j’écris sont entre le NI et le AI et en même temps elles forment le mot NAI… Tout cela est la partie intraduisible…
SNP : Du texte ?
DA : Oui, c’est artificiel, pour garder cette idée qu’entre le OU et le I, le corps du livre se développe entre le OU et le I… C’est une solution artificielle pour justifier un peu le titre…
SNP : Donc tu ne pouvais pas imaginer que cela se termine par un autre mot qui se terminerait par i…
DA : Il fallait trouver un mot français qui se termine par I et un mot au début qui commence avec OU…
SNP : Donc l’aspect différent entre le NAI et le OUI c’est la virgule qui se décale…
DA : Oui en grec c’est N,AI et en français c’est le contraire. En grec la virgule est après la première lettre et en français avant la dernière lettre OU,I.
SNP : Pourquoi ? Je ne le comprends pas.
DA : Parce que OU, ça peut tenir comme mot.
SNP : Donc c’est en lien avec la langue cible.
DA : C’est une adaptation, sinon ce serait presque impossible, ici chaque élément a sa propre existence…
Stephane Nowak - Papantoniou (Ποιητής, Διατριβή στο πεδίο της Ποιητικής, Γαλλία)
