Top menu

O Μισέλ Ντεγκύ "μιλάει", πλέον, και ελληνικά...

Γράφει η Ανδρονίκη Δημητριάδου

Η ποίηση σήμερα δεν αποτελεί πρότυπο για την πολυπολιτισμική κοινωνία, αλλά είναι ο καθρέφτης της. Δεν προδιαγράφει το μέλλον, αλλά χαράσσει και αναμειγνύει στο παρόν τις καλλιτεχνικές τάσεις της. Έτσι ακριβώς κι ο Ντεγκύ αναμειγνύει έντεχνα το αρχαίο με το μοντέρνο, το ρομαντικό με το υπερ-ρεαλιστικό, τον έρωτα με τη μελαγχολία του θανάτου. Με τη δική του σκέψη και οπτική γωνία ο ποιητής εκφράζει τη δική του φιλοσοφία, που αποτελεί την ουσία της ύπαρξης.
    
Το όραμα της ποιητικής του Ντεγκύ ξεπερνά το αναμενόμενο, αγκαλιάζει ουσιαστικά τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και μέσα από τη φιλοσοφική σκέψη αναδεικνύει την απεριόριστη δύναμη της ποίησής του. Κατά τον Γάλλο φιλόσοφο Μισέλ Φουκώ «Φιλοσοφία είναι εκείνη η δραστηριότητα μέσω της οποίας ο καθένας μας μπορεί να γίνει κάτι το διαφορετικό από αυτό που είναι». Πράγματι, η φιλοσοφία είναι η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο σκέφτεται κάποιος, με αποτέλεσμα να ανατρέπει  τις πεποιθήσεις του σχετικά με την ορθότητα των πράξεών του. αυτό είναι κάτι που είναι εμφανές στην ποίηση του Ντεγκύ.
    
Ως ανήσυχο πνεύμα δεν αρκείται στην παρατήρηση της ύπαρξης, αλλά προχωρά στην βαθιά και επώδυνη μελέτη της. Οι στίχοι του, άλλοτε κατακερματισμένοι, αλλά γεμάτοι ουσία και άλλοτε γραμμένοι σε πεζό λόγο, αιωρούνται  ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, την αλήθεια και το ψέμα, την ύπαρξη και την ανυπαρξία, τον ουρανό και τη γη, το σήμερα και το χθες, το παρόν και το απόν.
    
Λεξιπλάστης και οραματιστής ο Ντεγκύ ενσωματώνει την απογοήτευση σ’ αυτό που παραμένει άπιαστο. Γοητεύεται από την αυθεντικότητα και πλάθει το λόγο του από την αρχή. Τον διακρίνει ένας ποιητικός συγκερασμός ανάμεσα στην ταυτότητα και την ετερότητα. Το ποιητικό του έργο λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός, χωρίς όμως να χάνει το γενικότερο πλάνο. Ο λυρισμός του τον οδηγεί να επαναστατήσει και μέσα από αυτήν την κινητοποίηση η ποίησή του ξεπερνά τον κατακερματισμό.  
    
Η σκέψη του ποιητή εκφράζει μια εσωτερική ομιλία και μια βεβαιότητα, αλλά ταυτόχρονα βιώνει την εξωτερική ανασφάλεια, γιατί το πνεύμα δεν είναι το ακριβές αντίγραφο της πραγματικότητας. Όταν σκέφτεται κάποιος, ακροβατεί ανάμεσα σε αυτό που αντιλαμβάνεται και σε αυτό που δεν περνά καν από το μυαλό του. Αν το πνεύμα απλώς καθρέφτιζε την πραγματικότητα, η γνώση θα έπαυε να υφίσταται. Έτσι, ο στοχασμός του Ντεγκύ υπερβαίνει την απλή αντίληψη της πραγματικότητας και την επανεξετάζει μέσα από προϋπάρχουσες έννοιες, αλλά και υποκειμενικές εμπειρίες. Η μεταγνωστική του γνώση ανατροφοδοτεί και καθοδηγεί τις σκέψεις του και εξετάζει συστηματικά  κάθε υποκειμενικό δόγμα και βεβαιότητα. Ό,τι αισθάνεται και συνειδητοποιεί ο ποιητής, οι πεποιθήσεις του, οι σκέψεις, οι κρίσεις και τα αισθήματά του καθρεφτίζονται την ώρα που η σκηνή, αποθηκευμένη στη μνήμη, εκτυλίσσεται σε χρόνο πραγματικό. Ο εσωτερικός του μονόλογος θέτει ερωτήσεις στον ίδιο του τον εαυτό, αλλά και στον αναγνώστη για να κατανοήσει την αμφιβολία, ελέγχοντάς την, αλλά να την αφήσει, τελικά, να αιωρείται μετέωρη σαν μια κουρτίνα θεατρικής σκηνής.  
    
Αλήθεια, αν κάποιος το επιθυμούσε, πώς θα είχε τη δυνατότητα να δει τι συμβαίνει πίσω από τον καθρέφτη; Να διαπιστώσει, αν υπάρχουν και παρασκήνια πίσω από τη σκηνή που αποκαλύπτεται; Ή μήπως είναι απλά μια αντανάκλαση, μια ψευδαίσθηση; Η προφανής απάντηση θα μπορούσε να είναι να σπάσει τον καθρέφτη και με αυτόν τον τρόπο να εξαφανίσει ο,τιδήποτε υπαρκτό. Μα, θα ήταν δυνατόν κάποιος να αψηφήσει τη βεβαιότητα της πραγματικότητας και να ανακαλύψει πως κρύβει την δική της υποκειμενικότητα; Θα μπορούσε, πιθανόν τότε, να τραβήξει την κουρτίνα και να περάσει μέσα απόν καθρέφτη. Να ανακαλύψει αν μετατρέπεται και ίδιος σε ψευδαίσθηση, καθώς εμβαθύνει στο στοχασμό του και περνά από τη «σκέψη του έξω» στη «σκέψη του μέσα». Μήπως η ίδια η εμπειρία του ποιητή γίνεται σκέψη που καθοδηγεί το χέρι που τραβά την κουρτίνα; Μα τραβώντας την, δεν ξεσκεπάζει τον  μυστικό κόσμο της σκέψης, αλλά γίνεται ένα μαζί του, βιώνοντας τη μεταφυσική βεβαιότητα. Έτσι γίνεται κάποιος ρευστός, εξαϋλώνεται και αντιμετωπίζει την ετερότητα ως υποκειμενικότητα, την εξωτερικότητα ως εσωτερικότητα και το αντίθετο.
    
Η τέχνη, κατά τον Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, δεν αντικατοπτρίζει την καθημερινότητα του κόσμου, αλλά είναι ένα σφυρί με το οποίο του δίνουμε σχήμα. Κι όμως, κατά την ταπεινή μου γνώμη, η τέχνη είναι η σκηνή πάνω στην ποία στήνεται ο καθρέφτης της εσωτερικότητας του ατόμου. Αν η πραγματικότητα διαψεύδει τη δυνατότητα του ανθρώπου να βρεθεί πίσω από τον καθρέφτη, να περάσει μέσα από αυτόν, είναι γιατί η υποκειμενικότητά του σκοντάφτει στα σκαλιά της κουίντας και η σκέψη του δεν έχει το εύρος και τη διαύγεια να τα καταφέρει. Για να βρεθεί κανείς πίσω από τον καθρέφτη δεν χρειάζεται να τον σπάσει με ένα σφυρί ή μια γροθιά. Μπορεί πολύ απλά ο ίδιος να αλλάξει τον εαυτό του ή την οπτική θεώρηση των πραγμάτων. Η σκέψη είναι αυτή που θα τον οδηγήσει να τραβήξει το παραπέτασμα και να αιωρηθεί ανάμεσα στο ορατό και το αόρατο,  το υπαρκτό και το φανταστικό, το απτό και το άπιαστο.
    
Η σκηνή στον καθρέφτη δεν είναι μια διαστρεβλωμένη προβολή του ειδώλου, ούτε η αντανάκλαση ενός ομοιώματος και η ψευδαίσθηση της ανυπαρξίας. Αντιθέτως, ο ποιητής και κατ’ επέκταση ο αναγνώστης, παρατηρεί σε βάθος την αυτοπροβολή της εσωτερικότητάς του και καθρεφτίζει την προσωπική του αλήθεια. Ο καθρέφτης είναι το μέσο με το οποίο ο ποιητής, ως άλλος Ορφέας,  περνάει στον Άδη για να ανασύρει από τα σκοτάδια του την Ευρυδίκη της αυτογνωσίας, αρκεί να μην κοιτάξει το παρελθόν του, να μην αμφιβάλλει για την άνοδό του στο φως της αληθινής του φύσης. Ταυτόχρονα, προσπαθεί με τη σκέψη του, που γίνεται συνομιλία με τον εαυτό του, να διαπραγματευτεί με μια κοινωνία που βουλιάζει όλο και πιο πολύ στο τέλμα της αδιαφορίας και της απροσωπίας.
   
Ό,τι αντανακλά ο καθρέφτης συμβαίνει in situ, στο μέρος δηλ. όπου εκτίθεται και λαμβάνει υπόψη του τα χαρακτηριστικά του χώρου και του υποκειμένου και αλληλεπιδρά με αυτά. Αιωρείται ανάμεσα στο in vivo και το in vitro. Η σκηνή γεννιέται μέσα σε μια ξεχωριστή πραγματικότητα και ταυτόχρονα φαίνεται να δίνει ζωή και να την προβάλλει. Η απεικόνιση του κόσμου μέσα από τον καθρέφτη είναι δημιουργία γεμάτη ουσία. Μπορεί να νομίσει κάποιος ότι βλέπει μιαν αλλόκοτη παρουσία που του γνέφει. Η προσωπική του αλήθεια, όμως, είναι εκείνη που θα τον οδηγήσει στην κατανόηση του εσωτερικού του κόσμου. Αναζητώντας το βάθος ή μια άλλη οπτική γωνία, μέσω του καθρέφτη, έρχεται αντιμέτωπος τελικά με τις μύχιες πλευρές της ψυχής του.
    
Πόσο δύσκολο είναι το έργο της μετάφρασης ενός σύγχρονου ποιητή φιλόσοφου που αγαπά την Ελλάδα και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό; Και πόσο εύκολο είναι να γνωρίσει το ελληνικό κοινό έναν τέτοιο ποιητή του διαμετρήματος του Μισέλ Ντεγκύ; Η δυσκολία του έργου της μετάφρασης αυτής ήταν η πρόκληση να δημιουργηθεί ένα έργο από την αρχή βασισμένο πάνω στα χνάρια του ύφους του συγγραφέα. Να φανούν ανάμεσα από τις λέξεις οι βαθύτερες έννοιες, οι ενδόμυχες σκέψεις του ποιητή και να αποδοθούν, με αγάπη και σεβασμό, όχι μόνο στην κυριολεξία, αλλά και στην ουσία. Αυτό που είναι βέβαιο, πάντως, είναι ότι η ποιητική αυτή συλλογή οδηγεί στο στοχασμό αυτού που στοιχειώνει την ύπαρξη και αποκαλύπτει τη σκηνή του δράματος της αληθινής ζωής.