του Γιάννη Γιαννουλέα
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΣΙΝΕΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΤΕΧΝΕΣ
- Ο κινηματογράφος βρίσκει τους αναγκαίους όρους της ύπαρξής του στα επιτεύγματα μιας σειράς, παραδοσιακών και μη, τεχνών.
- Δανείζεται την ικανότητα της λογοτεχνίας να συνδυάζει τη στιγμιαία παρατήρηση γεγονότων της ζωής με τη συνολικότερη θεώρηση των ανθρώπινων προβλημάτων.
- Χρησιμοποιεί τους διαφορετικούς τρόπους απεικόνισης ανθρώπινων τύπων και χώρων, τη σύνθεση των χρωμάτων, του φωτός και της σκιάς από τη ζωγραφική.
- Χρησιμοποιεί τη μουσική όχι μόνο σαν υπόκρουση ή σχόλιο στη διάρκεια της ταινίας, αλλά και σαν ρυθμικότητα στη δόμηση ενός συγκεκριμένου φιλμ.
- Συνδυάζει ακόμα την θεατρική ηθοποιία με το φωτογραφικό ντοκουμέντο.
- Η προηγούμενη τοποθέτηση δεν θα'πρεπε να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ο κινηματογράφος ως συνθετική τέχνη απολαμβάνει κάποια ιδιαίτερη προτίμηση ή πρωτοκαθεδρία σε σχέση με τις υπόλοιπες τέχνες.
- Δεν υπάρχει ιεραρχία στην τέχνη.
- Αυτό που για τον κινηματογράφο είναι η ειδοποιός διαφορά του, αποτελεί ταυτόχρονα και την αδυναμία του.
- Ο κινηματογράφος υπερισχύει του θεάτρου, της λογοτεχνίας και της ζωγραφικής στην απεικόνιση κινούμενων εικόνων ικανών να καλύψουν αισθητικά αυθεντικές πλευρές της σύγχρονης ζωής.
- Ωστόσο το σινεμά δεν μπορεί ποτέ να αναπληρώσει τη σχέση αμεσότητας του θεατή με τον ηθοποιό του θεάτρου.
- Σε μια διάρκεια 2 ή 3 ωρών δεν έχει τη δυνατότητα εμβάθυνσης και απόλαυσης που χαρίζει ένα λογοτεχνικό κείμενο, ούτε μπορεί να αναπληρώσει τη δυνατότητα της φωτογραφίας να απαθανατίσει ένα σημαντικό στιγμιαίο γεγονός.
- Ο κινηματογράφος είναι ένα παιδί του 20ου αιώνα, μια ένωση της τέχνης με την τεχνολογία και τη βιομηχανία.
- Το φιλμ, αποτελώντας μια πολύ πιο πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας, λειτουργεί σαν ένας διαθλασμένος καθρέπτης που αντανακλά τα προβλήματα της κοινωνίας στην οποία παράγεται.
- Οι απαντήσεις που δίνει στα προβλήματα αυτά εξαρτώνται από την αντιληπτική ικανότητα, την ευαισθησία, την παιδεία, το προσωπικό φιλτράρισμα του καλλιτέχνη.
- Για να περάσουμε λοιπόν στα πιο συγκεκριμένα, ο κινηματογράφος σαν εμπορική επιχείρηση άρχισε στις 28/12/1895 στο Γκραν Καφέ στο Παρίσι όπου οι αδελφοί Λυμιέρ οργάνωσαν την πρώτη κινηματογραφική προβολή με εισιτήριο.
- Ωστόσο η πρώτη υπερ-παραγωγή στην ιστορία ήρθε αρκετά αργότερα και ήταν μια ταινία του Έντουαρντ Γουόρκ Γκρίφιθ, ενός αυτοδίδακτου σκηνοθέτη, και είχε τίτλο «Η Γέννηση ενός Έθνους».
- Η ταινία γυρίστηκε το 1915 και αντανακλούσε τον πρωτόγονο ρατσισμό της εποχής, τις πιο καθυστερημένες αντιλήψεις για την οικογένεια και την παρθενία.
- Το φιλμ – μια εξιστόρηση του πολέμου των Βόρειων και Νότιων απ’ τη σκοπιά των Νότιων – ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών από την Εθνική Οργάνωση για την Πρόοδο των Έγχρωμων και σε μερικές προβολές δημιουργήθηκαν επεισόδια.
- Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ταινία οι μαύροι παρουσιάζονται σαν τέρατα που κάνουν άθλιες γκριμάτσες και η πρωταγωνίστρια αναγκάζεται να αυτοκτονήσει για να μην υποκύψει στις αηδιαστικές διαθέσεις ενός απ’ αυτούς.
- Η Κου Κλουξ Κλαν παρουσιαζόταν σαν η οργάνωση σωτηρίας των λευκών ανθρώπων.
- Παρόλα αυτά, ο Γκρίφιθ ήταν ο πρώτος σκηνοθέτης που εισήγαγε την πρακτική του ”παράλληλου μοντάζ”, την εναλλάξ παρουσίαση σκηνών που συμβαίνουν την ίδια στιγμή σε διαφορετικούς χώρους.
- Ακόμα υπήρξε ο πρώτος που, εφαρμόζοντας την εναλλαγή κοντινών και γενικών πλάνων, αντιπαρέθεσε με επιτυχία το άτομο απέναντι στην Ιστορία.
- Η πραγματική έκρηξη, όμως, ήρθε λίγα χρόνια αργότερα από τη μετεπαναστατική Ρωσία. Μια έκρηξη όχι αποκλειστικά κινηματογραφική αλλά ευρύτερα καλλιτεχνική και πολιτιστική.
- Έτσι, η ορμητική έφοδος των μαζών στο προσκήνιο, βρήκε την αντανάκλασή της σε ένα άνευ προηγουμένου καλλιτεχνικό οργασμό.
- Μια σειρά από καλλιτεχνικές σχολές και κινήματα, από τους φορμαλιστές μέχρι την Προλετ-Κουλτ, άνοιξαν με το θεωρητικό και πρακτικό έργο τους, μια σειρά από ζητήματα για το ρόλο της τέχνης και τη σημασία της στην μετεπαναστατική κοινωνία, για την αναγκαιότητα της διατήρησης των επιτευγμάτων του αστικού πολιτισμού, το ρόλο του καλλιτέχνη κ.ο.κ.
- Όλη αυτή η κίνηση εκφράστηκε με την ίδια ένταση στον νεαρό σοβιετικό κινηματογράφο.
- Ο γνωστότερος σκηνοθέτης της περιόδου, ο Σεργκέϊ Αϊζενστάϊν, συνέλαβε την ιδέα του ”μοντάζ των ατραξιόν” (εντυπώσεων). Το μοντάζ ατραξιόν ήταν, σύμφωνα με τον Αϊζενστάϊν «μαθηματικά υπολογισμένο για να προκαλεί συγκεκριμένα ερεθίσματα». Έτσι, ο Αϊζενστάϊν, συνδέοντας διαφορετικά, φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους πλάνα, κατάφερνε να παράγει ένα αποτέλεσμα που ξεπερνούσε κατά πολύ τη δύναμη του κάθε πλάνου ξεχωριστά.
- Η σύνδεση και αντιπαράθεση των διαφορετικών πλάνων, με σκοπό την παραγωγή ενός συγκεκριμένου νοήματος, είναι η εφαρμογή της αρχής ότι μια θέση ή ένα φαινόμενο περικλείει το αντίθετό του και η σύνθεσή τους γίνεται η αφετηρία για ένα άλλο διαλεκτικό προτσές.
- Το αποτέλεσμα που παράγεται (στη συγκεκριμένη περίπτωση το νόημα της σκηνής) είναι ανώτερο από το απλό άθροισμα των επιμέρους πλάνων.
- Πέρα από τον Αϊζενστάϊν, μια σειρά άλλοι σκηνοθέτες της περιόδου, μεταξύ των οποίων ο Κουλέσωφ, ο Βερτώφ και ο Πουντόβκιν, εμπλούτισαν αυτή την προβληματική μέσα από διαφορετικούς δρόμους.
- Την ίδια χρονική περίοδο, δηλ. στη διάρκεια της δεκαετίας του ’20, στη Γερμανία αντίστοιχα, κυριαρχεί το κίνημα του Εξπρεσιονισμού, τόσο στη ζωγραφική και το θέατρο όσο και στο σινεμά.
- Ο εξπρεσιονισμός ήταν μια τάση που έδινε μεγάλη σημασία στο γεωμετρικό στυλ και στις παραισθητικές αντιθέσεις φωτός-σκιάς που συμβόλιζαν την άβυσσο και τους δαίδαλους της ανθρώπινης ψυχής.
- Οι πιο ονομαστές παραγωγές της περιόδου, το «Νοσφεράτου», το «Μητρόπολις» ή «Το εργαστήρι του Δρα Καλιγκάρι», ανήκαν στη σφαίρα ενός κινηματογράφου του φανταστικού ή του τρόμου.
- Θα ήταν λάθος , πιστεύω, να ερμηνευθεί η τάση του εξπρεσιονισμού με αναγωγές σε μια δήθεν ιδιαίτερη – γερμανική μυστικιστική νοοτροπία.
- Αντίθετα, ένα μεγάλο μέρος από τη νοσηρότητα και την αγωνία που κυριάρχησε στον κινηματογράφο, θά’πρεπε να το αναζητήσει κανείς στο ασταθές πολιτικό και οικονομικό κλίμα της γερμανικής ζωής, μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1918.
- Ο γαλλικός πρωτοποριακός κινηματογράφος αντίστοιχα στη δεκαετία του ’20 δεν αφηγείται μια ιστορία με τον τρόπο που το έκαναν οι Ρώσοι ή οι Γερμανοί.
- Τα πιο σημαντικά κινήματα αυτής της περιόδου στη Γαλλία ήταν αυτά των ντανταϊστών και των σουρρεαλιστών που πρότειναν την ριζική ανατροπή και γελοιοποίηση του αστικού καθωσπρεπισμού και της ρεαλιστικής συμβατικότητας και την αντικατάστασή τους με την πρόκληση που αποτελούσε ένας ονειρικός και ανορθολογικός κόσμος.
- Οι πιο σημαντικές ταινίες αυτής της σχολής, ο «Ανδαλουσιανός Σκύλος» και η «Χρυσή Εποχή», γυρισμένες το 1928 και το 1930 αντίστοιχα, από τον Λουϊ Μπουνουέλ, θεωρήθηκαν σκάνδαλο: φασιστικές διαδηλώσεις ξέσπασαν όταν προβλήθηκε η «Χρυσή Εποχή» για πρώτη φορά.
- Ο Μπουνουέλ σχίζει ένα μάτι με ξυράφι στον «Ανδαλουσιανό Σκύλο» και βάζει δύο εραστές να φιλιούνται θορυβωδώς διακόπτοντας ένα πολύ καθώς πρέπει κονσέρτο στη «Χρυσή Εποχή».
- Προκαλεί μ’ αυτόν τον τρόπο το αστικό κοινό της εποχής και διαγράφει τη μελλοντική ανατρεπτική του πορεία.
- Την ίδια περίοδο σημαντικότατοι σκηνοθέτες όπως ο Ρενουάρ αναπτύσσουν την κριτική τους ματιά εξερευνώντας διαφορετικούς δρόμους.
- Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού , στο Χόλιγουντ, η μαζική παραγωγή των μελοδραμάτων του Ροντόλφο Βαλεντίνο αντισταθμίζεται με την κοινωνική κριτική του Τσάρλυ Τσάπλιν καθώς και με τις σουρεαλιστικές κωμωδίες των αδελφών Μαρξ.
- Έτσι, η ειδυλλιακή εικόνα του αμερικάνικου όνειρου και της επιστροφής στις παραδόσεις της οικογένειας, κοντράρεται με την εμφάνιση του απρόβλεπτου αλήτη Σαρλώ και την αναρχική και αντιπολεμική σάτιρα των Γκρούσο, Χάρπο και Τσίκο Μαρξ.
- Ένα άλλο σημαντικό υπο-είδος του Χόλλιγουντ, στα χρόνια πριν απ’ τον πόλεμο, το ονομαζόμενο ”φιλμ νουάρ”, έρχεται με τη σειρά του να περιγράψει μια κοινωνία σε κρίση.
- Η κοφτή και στυλιζαρισμένη αφήγηση, σε συνδυασμό με την αντιστροφή της κυρίαρχης εικόνας, όπου αρχηγοί της αστυνομίας και πολιτικοί εμφανίζονται να κινούν τα νήματα της παρανομίας και οι ήρωες αγωνίζονται μόνοι τους να επιβιώσουν σε έναν σκληρό και ανταγωνιστικό κόσμο, μας χάρισαν μερικές από τις καλύτερες στιγμές του αμερικανικού κινηματογράφου και κράτησαν τη δημοτικότητα του φιλμ-νουάρ σταθερή σ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’30.
- Φτάνοντας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εντείνονται οι πιέσεις για τη χρησιμοποίηση του κινηματογράφου για τους σκοπούς του πολέμου με ό,τι αυτό συνεπάγεται (τόνωση του εθνικισμού, ενίσχυση των αρχών της φιλοπατρίας κλπ.).
- Η σοβιετική κινηματογραφία, υποταγμένη στις αρχές του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και της διατεταγμένης αισιοδοξίας, δεν μπόρεσε να αποτελέσει, φυσικά, εξαίρεση.
- Ο Αϊζενστάϊν γυρίζει το ”Ιβάν ο Τρομερός”, ένα φιλμ που σε αντίθεση με τη θεωρία του μοντάζ ατραξιόν κάθε πλάνο του μοιάζει με στατική εικόνα και αντιμετωπίζεται σαν αγιογραφία.
- Παρόλα αυτά ο Στάλιν απαγόρευσε το δεύτερο μέρος της ταινίας γιατί χωρίς αμφιβολία ο Αϊζενστάϊν στο πρόσωπο του Ιβάν υπαινισσόταν την τυρρανία του Στάλιν.
- Ο Αϊζενστάϊν, σοβαρά άρρωστος μετά από μια καρδιακή προσβολή, αναγκάστηκε να υπογράψει μια ταπεινωτική δήλωση αυτοκριτικής και πέθανε πριν κάνει τον Ιβάν τριλογία το 1948.
- Ο Πόλεμος επηρέασε το Χόλιγουντ λιγότερο απ’ ό,τι τις Ευρωπαϊκές κινηματογραφίες.
- Ο πιο σημαντικός νέος σκηνοθέτης της περιόδου, ο Όρσον Ουέλς, γυρίζει τον Πολίτη Κέην το 1941, μια ταινία που προκάλεσε ενθουσιώδεις κριτικές αλλά δεν είχε ανάλογη εμπορική επιτυχία.
- Παρά την εμφάνιση κάποιων σημαντικών σκηνοθετών, όπως του Χιούστον στις ΗΠΑ και την εδραίωση του Χίτσκοκ στην Αγγλία, η απώλεια έμψυχου υλικού, η μετανάστευση μιας σειράς κινηματογραφιστών και η προπαγανδιστική χρήση του σινεμά στη Γερμανία και στις κατεχόμενες χώρες, στάθηκαν οι αιτίες μιας γενικότερης στασιμότητας την περίοδο αυτή.
- Προς μεγάλη έκπληξη όλων, το Χόλιγουντ πήρε την κάτω βόλτα στα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο. Η αιτία βρισκόταν στην κυριαρχία του ψυχρο-πολεμικού κλίματος, με την ταυτόχρονη δράση της Επιτροπής Αντι-Αμερικάνικων Ενεργειών του γερουσιαστή Μακάρθι.
- Η επιτροπή συνεδρίασε για πρώτη φορά στην Ουάσιγκτον το 1947, με σκοπό να ερευνήσει τη διείσδυση του κομμουνισμού στον κινηματογράφο, γράφοντας έτσι την πιο μελανή σελίδα του αμερικανικού σινεμά.
- Κάτι τέτοιο δεν πέρασε χωρίς αντίσταση: Ο Χάμφρεϋ Μπόγκαρντ ηγήθηκε πορείας διαμαρτυρίας στους δρόμους της Ουάσιγκτον, αμέσως μόλις άρχισαν οι ανακρίσεις.
- Όμως μια σειρά από σημαντικούς καλλιτέχνες της εποχής, μεταξύ των οποίων ο Τσάρλυ Τσάπλιν, ο Τζον Χιούστον και ο Τζόζεφ Λόουζι, έπεσαν σε δυσμένεια και πέρασαν στην αντιπολίτευση.
- Μέσα σε 4 χρόνια, 200 συγγραφείς, ηθοποιοί και σκηνοθέτες είχαν πάρει το δρόμο της εξορίας, ενώ πολλοί άλλοι καλλιτέχνες της ”μαύρης λίστας” του Μακάρθι αναγκάστηκαν να βρουν δουλειά στη μαύρη και κακοπληρωμένη αγορά των στούντιο, δουλεύοντας συνήθως με ψευδώνυμο.
- Το 1956, κάποιος «Ρόμπερτ Ριτς» δεν μπόρεσε να παραστεί στη γιορτή απονομής των Όσκαρ και να πάρει ο ίδιος το βραβείο για το σενάριο, για τον απλούστατο λόγο ότι επρόκειτο για τον Ντάλτον Τράμπο (τον γνωστό σε μας σκηνοθέτη της ταινίας «Ο Τζώνυ πήρε τ’όπλο του») ο οποίος εργαζόταν με ψευδώνυμο.
- Αποτέλεσμα αυτού του κλίματος υπήρξε η ουσιαστική αφυδάτωση του Αμερικανικού σινεμά, γεγονός που σε συνδυασμό με την εμφάνιση της τηλεόρασης, οδήγησαν το Χόλιγουντ σε κρίση.
- Το τέλος του πολέμου, αντίθετα, σηματοδότησε για την Ευρώπη μια σειρά από σημαντικές κινηματογραφικές εξελίξεις.
- Στην Ιταλία, η πτώση του Φασισμού αλλά και η έλλειψη χρηματικών πόρων οδηγεί στην εμφάνιση ενός νέου ρεύματος που ονομάστηκε ”Νεορεαλισμός”.
- Κύρια χαρακτηριστικά αυτού του κινήματος ήταν ένας γενικότερος αριστερός ουμανισμός, που παρά τον συναισθηματισμό και την προσκόλληση σε έναν συνδυασμό του Καθολικισμού με τον Κομμουνισμό, κατάφερε με ελάχιστα μέσα και με ερασιτέχνες πολλές φορές ηθοποιούς, να αποτελέσει την έκφραση της μεταπολεμικής αγωνίας της εργατικής τάξης.
- Από τους κύριους εκφραστές του νεορεαλισμού διακρίνονται ο Καθολικός Ροσελίνι, ο Βιτόριο ντε Σίκα, ο Μαρξιστής Βισκόντι.
- Το ίδιο διάστημα ο εξόριστος, λόγω της δικτατορίας του Φράνκο, σκηνοθέτης Λουί Μπουνουέλ, συνεχίζει το μοναχικό του δρόμο στο Μεξικό, δημιουργώντας μια σειρά από κλασσικές, σήμερα, ταινίες, που κατά έναν κριτικό αποτελούν «μια συνάντηση της φροϊδικής συνείδησης της εσωτερικής πραγματικότητας με τη μαρξιστική συνείδηση της κοινωνικής πραγματικότητας».
- Αντίστοιχα στην Αγγλία και τη Γαλλία είναι φανερά τα σημάδια ενός κύματος αμφισβήτησης, που θα σαρώσει τα κινηματογραφικά πράγματα των χωρών αυτών το αμέσως επόμενο διάστημα.
- Ένα τέτοιο κλίμα οδήγησε στην εμφάνιση του αγγλικού ”free cinema” στις αρχές της δεκαετίας του ’60.
- Μια σειρά από ταινίες όπως το ”Σάββατο βράδυ – Κυριακή πρωί”, το ”Εάν” (1968) ή το ”Μόργκαν, ο τρελλός εραστής”, συνδύασαν την περιφρόνηση των θεσμών της αστικής τάξης με την ένθερμη εμπιστοσύνη και υποστήριξη στις ζωτικές δυνάμεις της εργατικής τάξης.
- Το ”free cinema” έμεινε στην ιστορία σαν μια ανατρεπτική περίοδος του αγγλικού σινεμά, όχι γιατί παρουσίασε τους ”καλούς” να νικούν αλλά γιατί περιέγραψε μια κοινωνία παράλογη και ανθρώπους διατεθειμένους να κάνουν τα πάντα για να αποφύγουν αυτόν τον παραλογισμό.
- Στη Γαλλία, η δραστηριότητα του Κλοντ Σαμπρόλ, του Ζαν Λυκ Γκοντάρ, του Ερίκ Ρομέρ και του Φρανσουά Τριφό στο θεωρητικό περιοδικό Cahiers du Cinema, αμφισβήτησε το παραδοσιακό σινεμά υποστηρίζοντας ότι η εικόνα δεν θά’πρεπε να είναι υποτελής σε ένα λογοτεχνικό σενάριο, παρουσιάζοντας μια απλή εικονογράφηση, αλλά να αποτελεί έναν αυτοτελή τρόπο γραφής. Την ίδια στιγμή κάλεσε σε επανεκτίμηση των αμερικάνικων αστυνομικών ταινιών δράσης.
- Η δουλειά αυτής της ομάδας, παρά τη σχετική αξία κάποιων επιμέρους θέσεών της, είχε βαθειά επίδραση που ξεπέρασε κατά πολύ τα πλαίσια του γαλλικού κινηματογράφου.
- Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, μεταξύ των άλλων ο κορυφαίος Φελίνι (8 ½ , Αμαρκορντ) και ο μετρ της αποξένωσης Αντονιόνι ξεδιπλώνουν την ιδιαίτερη κριτική τους ματιά, ενώ ο Χίτσκοκ έχει αναδειχτεί σε δεξιοτέχνη του θρίλερ, που καταφέρνει να κρατά αμείωτη την ένταση, αν και περιορίζει στο ελάχιστο τις σκηνές βίας και αίματος στις ταινίες του.
- Φτάνοντας στη δεκαετία του ’70, ο Βιμ Βέντερς ασχολείται με μια Γερμανία που προσπαθεί να ξεπεράσει την ενοχή του ναζισμού, αλλά και με θέματα όπως η αντρική φιλία και η περιπλάνηση, και αναδεικνύεται σε έναν από τους στοχαστικότερους σκηνοθέτες της εποχής του.
- Την ίδια περίοδο, αν και με συνεχείς παρενοχλήσεις από το καθεστώς, ο Αντρέϊ Ταρκόφσκι και ο Σεργκέϊ Παρατζάνοφ δημιουργούν με μια εντελώς διαφορετική ματιά μερικές απ΄ τις πιο αξιόλογες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου.
- Είναι μια νέα περίοδος άνθισης όπου βρίσκουμε τον Μπερτολούτσι να γυρίζει το 1900, μια τοιχογραφία του κινήματος στη διάρκεια του 20ου αιώνα, ενώ ο Φελίνι συνεχίζει με πολύ σημαντικές ταινίες όπως το Ρόμα.
- Στην Αμερική αντίστοιχα, πλάϊ στις ανοιχτά ρατσιστικές ταινίες όπως ”Πράσινα Μπερέ” εμφανίζονται δυνατές αντιπολεμικές παρωδίες όπως το MASH του Ρόμπερτ Άλτμαν, αντιρατσιστικές όπως το Μεγάλο Ανθρωπάκι ή ακόμα οι πρώτες δουλειές του Γούντι Άλλεν.
- Αντίστοιχη, αντιφατική εικόνα παρουσιάζει η δεκαετία του ’80 που φτάνει μέχρι τις μέρες μας: Δίπλα στα Ράμπο και τα Ρόκυ, βλέπουμε ταινίες όπως το Αποκάλυψη Τώρα, το Μπλέϊντ Ράνερ ή το Θέλμα και Λουϊζ.
- Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο των τελευταίων χρόνων, που οφείλεται στην κατάρρευση του σταλινισμού, είναι η αναγέννηση του ανατολικοευρωπαϊκού σινεμά και η γνωριμία του δυτικού κοινού με τη δουλειά σημαντικών σκηνοθετών όπως ο Κουστουρίτσα και ο Κισλόφσκι.
- Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται ίσως από την έλλειψη ”ιερών τεράτων” και ιδιαίτερων εθνικών Σχολών.
- Μέσα από μια πορεία περισσότερο ή λιγότερο αντιφατική, παρά τις μικρότερες ή μεγαλύτερες περιόδους στασιμότητας, ο κινηματογράφος, με ανανεωμένες δυνάμεις νέων σημαντικών δημιουργούν, δε θα σταματήσει για πολλά χρόνια ακόμη να μας γοητεύει και να μας ταξιδεύει.
