Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 1

Jarmusch than Paradise

του Κώστα Γούναρη

Στην οικογένειά μου, άκουγα αυτό το όνομα από μικρός. Πριν με εντυπωσιάσουν οι ταινίες του, με είχε εντυπωσιάσει η εμφάνισή του... Ο σκηνοθέτης με τα άσπρα μαλλιά. Αργότερα με γοήτευσε η απλότητα και η σπουδαία ησυχία που χαρακτηρίζουν τις ταινίες του. Απλές ιστορίες, λιτά σκηνικά, ασπρόμαυρη φωτογραφία, καθημερινοί αλλά ταυτόχρονα ακραίοι χαρακτήρες. Λάτρης του γαλλικού σινεμά, της κάμερας σε τριπόδι και του traveling. Αναρχικός και ανεξάρτητος. Ο ίδιος δε συμφωνεί με το «ανεξάρτητος» και προτιμά τον όρο «γκαράζ» (garage movies).

Μέχρι το 2005 δεν έκανε ποτέ ταινία κάτω από το βλέμμα του παραγωγού του. Έχει στη μαύρη λίστα τα ειδικά εφέ και είναι επιφυλακτικός με τα σενάρια εκατομμυρίων δολαρίων. Γι' αυτόν, είναι σημαντικό να δείχνει αυτό που θέλει μέσα από την απλότητα της καθημερινότητας, χωρίς πολλά πολλά. Του αρκεί η κατάλληλη μουσική επένδυση (είναι λάτρης του Νιλ Γιανγκ) που εναλλάσσεται με τις εκκωφαντικές σιωπές. Όπως λέει: "Η ομορφιά της ζωής κρύβεται σε μικρές λεπτομέρειες, όχι σε μεγάλα γεγονότα."

Γεννημένος στις 22 Ιανουαρίου του 1953 στο Άκρον του Οχάιο των ΗΠΑ ο James R. Jarmusch μετακομίζει στη Νέα Υορκη στα 17 και αποφοιτεί από το Columbia University. Χωρίς καμία πείρα στη σκηνοθεσία τον δέχονται στο Tisch School of the Arts στη Νέα Υόρκη. Εκεί γνώρισε τον βετεράνο σκηνοθέτη Νίκολας Ρέι (Επαναστάτης Χωρίς Αιτία), που τον πήρε μαζί του στο Παρίσι, όπου σπούδασε κινηματογράφο στο Cinematheque Francaise. Έτσι γνώρισε και τον Βιμ Βέντερς και δούλεψε μαζί του ως βοηθός παραγωγής στο Lightning Over Water (1980). Και εκεί ξεκίνησαν όλα. Με προϋπολογισμό μόλις 15,000 δολάρια και ακολουθώντας τη συμβουλή του Νίκολας Ρέι "αν πράγματι θες να κάνεις μια ταινία μην το συζητάς, απλώς κάν΄ την!", ο Τζάρμους έκανε το μεγάλο βήμα. Δυο βδομάδες μετά τον θάνατο του δασκάλου του (Ρέι) ξεκίνησε τα γυρίσματα...

Το Permanent Vacation (1981) (Διακοπές Διαρκείας) είναι η πρώτη του ταινία. Έχει σαν θέμα έναν νέο που τριγυρίζει στους δρόμους της Νέας Υόρκης ψάχνοντας να βρει το νόημα της ζωής αντιμετωπίζοντας πολλούς ιδιοσυγκρασιακούς χαρακτήρες και ακούγοντας τον αγαπημένο του τζαζίστα Charlie Parker. Στόχος του, τώρα, στα 16 του να ζήσει απόλυτα ελεύθερος, χωρίς συμβάσεις και το σημαντικότερο, χωρίς κανόνες. Οι "Διακοπές διαρκείας" ουσιαστικά ήταν η σπουδαστική ταινία του Τζιμ και ο πρωταγωνιστής Κρις Πάρκερ, που στην ταινία κάνει τον Άλι Πάρκερ, ήταν απλά ένας φίλος του Τζάρμους που δεν είχε καμία σχέση με την ηθοποιία. Ωστόσο οι καθηγητές του στη σχολή δεν ενθουσιάστηκαν με την ταινία, αφού πίστεψαν πως το θέμα της παραήταν τραβηγμένο για ταινία μεγάλου μήκους.

Extras: Στην ταινία αναφέρεται η φράση "ζήσε έντονα, πέθανε νέος" (live fast die young) κάτι που σύμφωνα με τον Τζάρμους είναι τελείως αντίθετο με την εικόνα: " H κάμερα ποτέ δεν προσπάθησε να συμβαδίσει με αυτό τον ξέφρενο τρόπο ζωής. Αντίθετα, είναι ήρεμη και παρατηρητική και εστιάζει στις πράξεις του Άλι με ένα πολύ προσηλωμένο τρόπο".
Η ταινία όμως βρήκε διανομή στην Ευρώπη μετά από δύο χρόνια και απέκτησε αμέσως φανατικούς οπαδούς και απέσπασε το βραβείο Josef von Sternberg Award.

Αυτό τον βοήθησε να γνωρίσει έναν Γερμανό παραγωγό τον Οτο Γκρόκενμπέργκεν, που τον άφησε να δουλέψει ελεύθερα, χωρίς να μπαίνει ανάμεσα στα πόδια του και την Σάρα Ντραίβερ (αργότερα συζούσαν μαζί για 20 χρόνια) που πίστεψε σ' αυτόν. Το αποτέλεσμα ήταν το πρωτότυπο και ερεθιστικό Stranger than Paradise (1984) (Πέρα από τον Παράδεισο), μια ταινία που την έχτισε γύρω από το τραγούδι του Screamin' Jay Hawkins "I Put A Spell On You''. Και πάλι, πρωταγωνιστής ένας νέος που περιφέρεται σαν την άδικη κατάρα στα στενά της Νέας Υόρκης μέχρι που εμφανίζεται ξαφνικά η 16χρονη ξαδέρφη του Εύα από την Ουγγαρία για την φιλοξενήσει. Τα γυρίσματα ξεκίνησαν χρησιμοποιώντας το κινηματογραφικό φιλμ που είχε περισσέψει από την παραγωγή της ταινίας του Βιμ Βέντερς "Η Κατάσταση των Πραγμάτων" (1982). Η αρχική διάρκεια της ταινίας ήταν μια 30λεπτη μικρού μήκους, ενώ αργότερα προστέθηκαν κάποιες σκηνές για να γίνει μεγάλου μήκους αποτελούμενη από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος "The New World", γυρίστηκε στη Νέα Υόρκη, το δεύτερο " One Year Later" στο Κλίβελαντ και το τρίτο "Paradise" στη Φλόριντα. Όλη η ταινία αποτελείται από μονοπλάνα τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο και η κάθε σκηνή είναι και μία λήψη που ακολουθεί την επόμενη με μερικά δευτερόλεπτα μαύρης οθόνης. Ένα σημαντικό road movie που διερωτάται κατά πόσο μπορούμε πραγματικά να ξεφύγουμε από τους ίδιους μας τους εαυτούς!

Extras: Το αμάξι που δανείζεται ο Έντι για το ταξίδι τους είναι μια Dodge Coronet του 1965. Η ταινία διακρίθηκε σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και κέρδισε τη χρυσή κάμερα στο φεστιβάλ Καννών.

Μετά από την επιτυχία του, ο Τζάρμους κάνει την πρώτη του μικρού μήκους ταινία. Αντίθετα απ' ότι κάνουν οι περισσότεροι σκηνοθέτες (που ξεκινούν με μικρού μήκους) ο Τζάρμους κάνει ένα 6λεπτο ταινιάκι που αργότερα θα περιλάβει στο Coffee and Cigarettes (2003). Είναι μια ιστορία μ' έναν νευρικό από τους πολλούς καφέδες και τα πολλά τσιγάρα Ρομπέρτο Μπενίνι σ' ένα παρακμιακό καφέ... Αυτή η μικρού μήκους «έδεσε» τον Μπενίνι με τον Τζάρμους και τον έκανε πρωταγωνιστή στη νέα του ταινία..

Το Down by Law (1986) (Στην Παγίδα του Νόμου) με πρωταγωνιστές τον Ρομπέρτο Μπενίνι, Τζόν Λιούρι (Stranger than Paradise) και Tομ Γουέιτς. Αρχικά σου συστήνει δυο ρεμάλια, έναν dj σε ραδιόφωνο της περιοχής και έναν νταβατζή, οι οποίοι καταλήγουν στη φυλακή. Εκεί θα γνωρίσουν τον Ρομπέρτο, έναν εκκεντρικό και αρκετά αισιόδοξο Ιταλό, ο οποίος δεν ξέρει και πολύ καλά αγγλικά και τους διασκεδάζει με τις ατάκες του. Το γνωστό " I scream, you scream, we all scream for an ice cream", που το τραγουδάνε χορεύοντας γύρω γύρω μες το κελί τους, είναι η πιο γνωστή σεκάνς των ταινιών του.

Extras: O μονόλογος του Ρομπέρτο Μπενίνι σχετικά με το κουνέλι ήταν στη ουσία δικός του αυτοσχεδιασμός σε προσωπικές του εμπειρίες. Η μητέρα του εξέτρεφε κουνέλια.
Ταινία σταθμός στο είδος του undrerground και ανεξάρτητου κινηματογράφου και μια μαύρη κωμωδία που άφησε εποχή.
Η ταινία προτάθηκε και για Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες.

O Τζάρμους είχε ήδη αποκτήσει μεγάλους φαν με τους κινηματογραφικούς του θριάμβους "Πέρα από τον Παράδεισο" και "Στην Παγίδα του Νόμου". Η επόμενή του δράση στο χώρο του κινηματογράφου θα γίνει μετά από τρία χρόνια και είναι η συνέχεια του Coffee and Cigarettes με τη δεύτερη ιστορία, το "Twins" με τους Στίβ Μπουσέμι και τους Τζόη και Σινγκου Λι. Δύο δίδυμα αδέρφια βρίσκονται σε ένα καφέ στο Μέμφις όπου και τσακώνονται για το ποιανού ιδέα ήταν να έρθουν. Ένας σερβιτόρος που τους παρακολουθεί τους πιάνει συζήτηση για το ποιος απ` τους δύο είναι ο κακός αδερφός. Η συζήτηση φτάνει στο ότι ο Elvis είχε δίδυμο αδερφό και στο αν ο Elvis σιχαινόταν τους μαύρους. Στη σουρεάλ συζήτηση δίνει τέλος το αφεντικό του σερβιτόρου που τον φωνάζει πάλι για δουλειά. Και όλα αυτά σε 8 λεπτά.

Το Μυστήριο Τρένο (Mystery Train , 1989) είναι η επόμενη μεγάλου μήκους ταινία του. Τρεις ιστορίες μαζί διαδραματίζονται σε ένα ξενοδοχείο του Μέμφις, που κυκλοφορεί το πνεύμα του Elvis Prisley. Το τρένο που λειτουργεί ως μεταφορικό μέσο στην πρώτη ιστορία λειτουργεί και ως κινηματογραφική μεταφορά. Οι τρεις ιστορίες μοιάζουν με ξεχωριστά βαγόνια που κινούνται από το ίδιο τρένο. Ένα ζευγάρι Γιαπωνέζων φτάνει στην πόλη, που έκαναν τα πρώτα τους βήματα ο Elvis και αγαπημένος τραγουδιστής του αγοριού (αυτό φαίνεται από την εμφάνισή του), Καρλ Πέρκινς.

Extras: To "Mystery Train" είναι τίτλος γνωστού τραγουδιού του Elvis Prisley. Ρεσεψιονίστας στο ξενοδοχείο είναι ο Screamin' Jay Hawkins. Το ξενοδοχείο που οι τρεις ιστορίες καταλήγουν, δεν υπάρχει πια. Πλάνα από αυτό το ξενοδοχείο υπάρχουν και στην ταινία " Great Balls on Fire". O Τζάρμους μ' αυτήν την ταινία κέρδισε Βραβείο "Καλύτερης Καλλιτεχνικής Συνεισφοράς" στο φεστιβάλ των Καννών, ενώ στο ίδιο φεστιβάλ προτάθηκε και για Χρυσό Φοίνικα.

Η πέμπτη του ταινία έρχεται το 1991 όπου εκεί ο Τζάρμους πλέον έχει γίνει γνωστός ως ένας από τους σημαντικότερους ανεξάρτητους Αμερικάνους σκηνοθέτες. Σημαντικά ονόματα δέχονται να παίξουν στις ταινίες του αγαπώντας ήδη τα προηγούμενά του αριστουργήματα. Έτσι ο Αμερικανός σκηνοθέτης "χρησιμοποιεί" σημαντικά ονόματα όπως Τζίνα Ρόυλαντς, Γουινόνα Ράιντερ, Ρομπέρτο Μπενίνι κ.α. για το Night on Earth (1991) (Μια νύχτα στον κόσμο). Το budget της ταινίας ανεβαίνει κατακόρυφα, αφού πρέπει να γυριστεί σε 5 διαφορετικές χώρες, Γαλλία, Αγγλια, Γερμανία, ΗΠΑ και Φιλανδία. Η ταινία πάλι θα αποτελείται από 5 μικρές ιστορίες με το μόνο τους κοινό στοιχείο, το ταξί. Πέντε χώρες, πέντε ταξί, πέντε ιστορίες, μια νύχτα.

Extras: O Τζιμ Τζάρμους έγραψε αυτό το σενάριο μέσα σε 8 ημέρες, ενώ τον ρόλο της "Κόρκι" τον έγραψε ειδικά για την Γουινόνα Ράιντερ. Ο Ιταλός ταξιτζής (Ρομπέρτο Μπενίνι) έχει ένα 8-σφαιρο ως λεβιέ ταχυτήτων. Στο Down by Law ο χαρακτήρας που υποδύεται σκότωσε κάποιον με 8-σφαιρο.

Το 1993 ήρθε η ώρα να συνεχίσει την αγαπημένη του σειρά Coffee and Cigarettes με άλλο ένα ταινιάκι, ίσως το πιο αγαπημένο και γνωστό στο ευρύ κοινό, το Somewhere in California. Και είναι αγαπημένο, γιατί παίζουν δύο γνωστοί και με μεγάλο κοινό τραγουδιστές. Ο Iγκι Ποπ μπαίνει σε ένα μπαρ κάπου στην Καλιφόρνια και παραγγέλνει καφέ. Μετά από λίγο μπαίνει και ο Τομ Γουέιτς και κάθεται απέναντι του. Συνομιλούν για το πόσο λυπούνται εκείνους που καπνίζουν, εφόσον αυτοί το έχουν κόψει, αλλά φυσικά αυτό δεν τους εμποδίζει να καπνίσουν άλλο ένα...

Το 1995 ο Τζάρμους επιβεβαιώνει ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες όλων των εποχών με την καλύτερη ταινία, όπως υποστηρίζουν πολλοί, της καριέρας του, το Dead Man (1995) (Ο Νεκρός). Με ένα cast από γνωστούς ηθοποιούς και μη, παλιούς και νέους με την καταπληκτική μουσική του Νιλ Γιανγκ και με μια ασπρόμαυρη φωτογραφία που έχει μείνει στην ιστορία. Ο Τζόνι Ντέπ, στο σίγουρα σημαντικότερο ρόλο της καριέρας του, υποδύεται έναν νεαρό που ψάχνει να βρει δουλειά σαν λογιστής σε μια άγνωστη πόλη της Άγριας Δύσης, αλλά επικηρύσσεται για ένα φόνο. Τ' όνομά του είναι Γουίλιαμ Μπλέικ και αυτή η συνωνυμία του με τον ποιητή στη συνέχεια θα τον σώσει. Ο Ρόμπερτ Μίτσαμ, στον καλύτερο ρόλο για να κλείσει την καριέρα του, υποδύεται τον απόλυτο άρχοντα της πόλης, που οργανώνει την καταδίωξη του δολοφόνου του γιου του (Γκάμπριελ Μπερν). Ένα γουέστερν σ' ένα αλληγορικό κάδρο, όπου μέσα του σχολιάζεται το σήμερα, όπως είπε και ο Πένικπα. Ο καπνός και η μη πνευματική σημασία του, ο «κανένας», ένας ινδιάνος που παίρνει υπό την προστασία του τον Γουίλιαμ Μπλέικ, κι ένας περιπλανώμενος Νεκρός.

Extras: Τα ονόματα των δύο σερίφηδων που σκοτώνει ο Μπλέικ είναι "Λι" και "Μάρβιν" προς τιμήν του ηθοποιού Λι Μάρβιν.
Ο Τζάρμους εδώ πιο ώριμος από ποτέ, κερδίζει το βραβείο καλύτερης μη ευρωπαϊκής ταινίας στα European Film Awards.

Το 1997 Ο Τζάρμους κάνει το Year of the Horse ένα μουσικό ντοκιμαντέρ για τον Νιλ Γιάνγκ και για τους Grazy Horse's, καθώς του το ‘‘χρώσταγε'' για την μουσική που του έφτιαξε ο δεύτερος για την προηγούμενη ταινία του ( Dead Man).

To 1999 κάνει μια ταινία με βάση τη φιλοσοφία των μοναχικών σαμουράι. To Ghost Dog (Τhe way of Samurai) (1999) [Ghost Dog (o τρόπος των σαμουράι)] μας μεταφέρει στο Jersey, όπου ένας Αφροαμερικανός εκτελεστής χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των σαμουράι, μένοντας μόνος του με ταχυδρομικά περιστέρια για παρέα και αποκαλώντας τον εαυτό του Ghost Dog βοηθάει το αφεντικό του που του είχε σώσει τη ζωή πριν από 8 χρόνια. Το αφεντικό είναι μέλος της τοπικής μαφίας και εκείνος ο ψυχρός εκτελεστής τους. Μια μέρα όμως, ενώ ο Ghost Dog έχει κρυφή την ταυτότητά του, όπως όλοι οι σαμουράι, αποκαλύπτεται από λάθος στην κόρη του αφεντικού του. Και εκεί όλα αλλάζουν. Το μότο της ταινίας: Live by the code. Die by the code.

Extras: O Τζάρμους έγραψε τον ρόλο του Φόρεστ Γουίτακερ ειδικά και μόνον για αυτόν και αν ο Φόρεστ δεν έπαιρνε τον ρόλο, ίσως και να μη γινόταν αυτή η ταινία. Ο Τζάρμους εδώ, άδικα κατά τη γνώμη μου, δεν κατέκτησε κανένα βραβείο, αλλά προτάθηκε για τον χρυσό φοίνικα στο φεστιβάλ Καννών το 1999.

Η επόμενη δράση του Τζαρμους είναι η συμμετοχή του στη συλλογική ταινία Ten Minutes Older (2002). Πρόκειται για 7 ταινίες μικρού μήκους μεγάλων σκηνοθετών, όπως: Βέρνερ Χέρτζοκ, Άκι Καουρισμάκι, Σπάικ Λι, Βιμ Βέντερς κ.α. Ο Τζάρμους, συνεισέφερε το Trailer Night. Μια ιστορία γυρισμένη σε ένα τροχόσπιτο-καμαρίνι μιας ηθοποιού (Χλόη Σεβίνι). Η ταινία ξεκινά, όταν εκείνη κάνει το διάλειμμά της και τελειώνει όταν τη φωνάζουν να συνεχίσει για το επόμενο γύρισμα. Η ταινία είναι 10 λεπτά περίπου, ο πραγματικός χρόνος δηλαδή του διαλείμματός της. Η κοπέλα μπαίνει μέσα ζαλισμένη και προσπαθεί να χαλαρώσει βάζοντας λίγη μουσική, όμως τα πράγματα δεν είναι και τόσο εύκολα...

Το 2003 ολοκληρώνεται επιτέλους το Coffee and Cigarettes (2003) (Καφές και Τσιγάρα). Έντεκα μικρές ιστορίες, ανάμεσα σ' αυτές και οι τρεις μικρού μήκους που έκανε τα προηγούμενα χρόνια (Strange to meet you - 1986, Twins - 1989, Somewhere in California - 1993). Με ένα cast ξεχωριστό και υποδυόμενοι τους εαυτούς τους, με πλάνα απλά σε τριπόδι και με τη γνωστή ασπρόμαυρη φωτογραφία του, παρουσιάζει κάτι απλό αλλά ταυτόχρονα τόσο οικείο. Έντεκα μικρές ιστορίες, που θα μπορούσαν να ήταν κόμικ στριπς, με πάρα πολύ αυτοσχεδιασμό, βάζουν αληθινά πρόσωπα να μιλούν για τον καφέ και τα τσιγάρα, αλλά στην πραγματικότητα σχολιάζοντας με χιούμορ και απλότητα σύγχρονα προβλήματα, όπως η αποξένωση, ο ρατσισμός, ο τρόμος, οι φοβίες, οι νευρώσεις κ.α. Παρελαύνουν οι: Ρομπέρτο Μπενίνι, Ίγκυ Ποπ, Τομ Γουέιτς, Στίβ Μπουσέμι, Κέιτ Μπλάνσετ, Άλφρεντ Μολίνα, Στιβ Κούγκαν, Μπιλ Μάρεϊ κ.α

Extras: Ο Τζάρμους, όταν γύρισε τη σκηνή με την Κέιτ Μπλάνσετ, η οποία υποδυόταν εκείνη και την ξαδέρφη της, έκανε μία μέρα να γυρίσει την Μπλάνσετ να κάνει τον εαυτό της και την επόμενη γύρισε την ίδια να κάνει την ξαδέρφη της. Στο σκέτς Delirium μπορούμε να δούμε τον RZA να φοράει σκουφάκι που γράφει "Ghost Dog: Way Of The Samurai".

Έτσι φτάσαμε στα Τσακισμένα Λουλούδια (Broken Flowers, 2005). Η τελευταία έως τώρα μεγάλου μήκους του Τζιμ Τζάρμους, με τον Μπιλ Μάρεϊ να υποδύεται έναν πρόσφατα χωρισμένο σαρανταπεντάρη, που λαμβάνει γράμμα από άγνωστο που του λέει ότι έχει ένα 19χρονο γιό και ότι θα ψάξει να τον βρει. Ο Ντόν (Μάρει) ξεκινάει ένα ταξίδι στο παρελθόν του ψάχνοντας να βρει το γιο του, αλλά και με ποια τον έκανε.

Extras: Kάποιοι είπαν πως ο Τζάρμους έκλεψε την ιδέα από το Lost In Translation (2003) και έβαλε τον Μπιλ Μάρει να παίξει στη δικιά του. Στην πραγματικότητα όμως το σενάριο του "Broken Flowers" το είχε δώσει στον Μάρεϊ πριν καν η Σοφία Κόπολλα αποφασίσει να κάνει την ταινία της. Ο αρχικός τίτλος της ταινίας ήταν "Dead Flowers" Ο 19χρονος, που εμφανίζεται για λίγο στο τέλος του φιλμ, είναι ο πραγματικός γιος του Μπιλ Μάρεϊ, Χόμερ Μάρεϊ.

Για τη νέα ταινία του Τζιμ Τζάρμους που πρόκειται να βγει στις αίθουσες το 2009, ξέρουμε λίγα πράγματα. Ότι είναι αστυνομικό θρίλερ, κάτι πρωτότυπο για τον Τζάρμους. Αυτή τη στιγμή γυρίζεται στην Ανδαλουσία, Μανδρίτη και Σεβίλλη και είναι μια ιστορία ενός μυστήριου και μοναχικού τύπου που προσπαθεί να τελειώσει μια δουλεία... Όσο για τον τίτλο: " The Limits Of Control"!

Περιμένουμε με αγωνία...