του Νέστορα Πουλάκου
Πρώτα είδα το βιντεοποιήμα Μαύρη Μωραλίνα, μια καλλιτεχνική δουλειά της ομάδας Barouak [Βαγγέλης Μπέκας - Βασίλης Κυριάκης] που βασίστηκε στο ομώνυμο ποίημα της Ευτυχίας Παναγιώτου. Λίγους μήνες πριν ξεκινούσαν τον πολιτιστικό χώρο ενημέρωσης AcidArt. Αυτό που σίγουρα με ιντρίγκαρε βέβαια, ήταν τα δυο τους καινούρια βιβλία τα οποία κυκλοφόρησαν στα βιβλιοπωλεία σχετικά κοντά χρονικά. Η Μαύρη Μωραλίνα (Εκδ. Κέδρος) της Ευτυχίας Παναγιώτου, και το Φετίχ (Εκδ. Μπαρτζουλιάνος) του Βαγγέλη Μπέκα, ποίηση και μυθιστόρημα αντίστοιχα, κίνησαν αμέσως και το δικό μου ενδιαφέρον και φυσικά του αναγνωστικού κοινού. Σε όλα τα παραπάνω να προσθέσεις όμως, ότι αυτή η σχέση με τον Βαγγέλη και την Ευτυχία κρατάει από τα παλιά, από τις πρώτες τους εκδοτικές προσπάθειες [διάβασε για τον Μέγα Κηπουρό (Εκδ. Κοινωνία των δεκάτων) και το 13ο Υπόγειο (Εκδ. Μπαρτζουλιάνος), διάβασε και τις πρώτες συνομιλίες μας με την Ευτυχία και τον Βαγγέλη]. Επομένως, σα να θέλω να τα λέω με τους δυο νεαρούς συγγραφείς, σε κάθε καινούρια τους εκδοτική απόπειρα. Αυτή τη φορά λοιπόν, κάθησαν στο "ντιβάνι" του Vakxikon.gr και απάντησαν σε δέκα ερωτήσεις-σφηνάκια εν είδει λογοτεχνικής ψυχανάλυσης.
Β.Μ.: Εμπνέομαι από την ποίηση στο χαρτί, την ποίηση στη ζωή, εμπνέομαι από την ποίηση της Ευτυχίας. Άλλωστε, μαζί με τον Βασίλη Κυριάκη, έχουμε σκηνοθετήσει ένα βιντεοποίημα εμπνευσμένο από το ποίημα της Ευτυχίας «χαράζει το χέρι, πάει να πει νοσοκομείο». Η Ευτυχία βουτά βαθιά μέσα της για να ανασύρει στίχους φορτισμένους με συναισθήματα και στη συνέχεια τους τοποθετεί μέσα στον πειραματικό της σωλήνα λίγο πριν μας τους προσφέρει. Το αποτέλεσμα είναι κάτι ξεχωριστό. Πρώτα αισθάνεσαι, μετά συλλογίζεσαι για την ποίηση του παρελθόντος, την ποίηση του μέλλοντος. Έπειτα, στήνεις την κάμερα στον τρίποδα και τραβάς…
Στην περίπτωσή σας ισχύει ό,τι τα φετίχ καθορίζουν και τη γραφή σας;
Ε.Π: Εμμονές θα ονόμαζα τα φετίχ της γραφής. Θέματα που επανέρχονται, αλλά που μας μιλούν αλλιώτικα. Αλλιώτικα, γιατί ο γλωσσικός κώδικας της εποχής λειτουργεί ούτως ή άλλως χαμαιλεοντικά. Στη Μαύρη Μωραλίνα, για παράδειγμα, το ανθρώπινο σώμα (κατά προτίμηση το ερωτευμένο) είναι ένα τοτέμ.
Β.Μ.: Το απόλυτο φετίχ για μένα είναι η φαντασία. Είμαι φετιχιστής με τα όνειρα.
Κοιτάζετε «από τον καθρέφτη» σας «το ωραίο πρόσωπο» του ήρωά σας; Ή και το άσχημο; Ακόμη και ολόκληρη την ύπαρξη που του έχετε δώσει;Ε.Π.: Η ηρωίδα μου φέρει αναγκαστικά κάποια από τα στοιχεία του καλού και του κακού καθρέφτη μου. Παρ’ όλα αυτά, ο δημιουργός δεν μπορεί να χειραγωγεί για πάντα, οι ήρωες αυτονομούνται. Εκείνοι είναι που θα κοιτάξουν από το δικό τους πλέον κάτοπτρο τα είδωλά τους, που είναι οι αγαπημένοι τους ήρωες της ζωής. Η Αφρικανή Μωραλίνα, λόγου χάρη, κοιτάζει από το καθρεφτάκι της το ωραίο πρόσωπο μιας άλλης ποιήτριας που έζησε και πέθανε στην Αμερική... Ο καθρέφτης, από αδίστακτος κριτής και πηγή αυτολογοκρισίας, μετατρέπεται σε διασκεδαστικό παιχνίδι.
Β.Μ.: Για όσο καιρό έγραφα το Φετίχ οι ήρωές μου τριγυρνούσαν γύρω μου σαν σκιές, γλιστρούσαν μέσα μου και με στοίχειωναν. Γελούσα, πάλευα, αγωνιζόμουν μαζί τους. Από τότε όμως που το βιβλίο κυκλοφόρησε, οι δρόμοι μας χώρισαν, ο Παύλος, η Δανάη, ο Τέο, ο Πικρός και οι άλλοι φυλακίστηκαν στις σελίδες του. Μονάχα ο αναγνώστης μπορεί να τους απελευθερώσει.
Μια και ο Παύλος «κλέβει» για να γράψει τα διαφημιστικά του κείμενα… Πώς αξιολογείτε τα φαινόμενα «λογοκλοπής» ή «μεταγραφής του κειμένου/ποιήματος» που έχουν παρατηρηθεί;
Ε.Π.: Ο Παύλος καταφέρνει να αλλοιώσει τόσο πολύ το αντικείμενο λογοκλοπής του, ώστε παραδίδεται παντελώς αγνώριστο στον αναγνώστη του. Όταν διάβασα τα «μεταλλαγμένα ποιήματα» του Παύλου, προτού προστρέξω στην πηγή, δεν ήμουν σε θέση να εντοπίσω το πρωτότυπο, ασχέτως εάν επρόκειτο για πασίγνωστο ποίημα Νομπελίστα. Άραγε κρίνονται όλα από το αποτέλεσμα, όχι από την πρόθεση; Πώς θα βγάλεις άκρη με τα ηθικά ερωτήματα; Όταν είδα τι έκανε ο Παύλος, έβαλα τα γέλια. Αυτά έχει η μυθοπλασία, τίποτα δεν χρειάζεται να είναι αληθινό. Ο συγγραφέας του Φετίχ όμως αισθάνθηκε την ανάγκη να μαρτυρήσει τις πηγές του ήρωά του...
Β.Μ.: Η κλοπή ποίησης για τη δημιουργία διαφημιστικών είναι σαν να κλέβεις τη ζωή, την ίδια την ύπαρξη για να βγάλεις χρήματα. Κατά κάποιον τρόπο, συμβαίνει συχνά στις μέρες μας. Όσο για τα φαινόμενα «λογοκλοπής» που έχουν παρουσιαστεί, αποδεικνύουν ότι για κάποιους η επιτυχία είναι πολύ σημαντικότερη αξία από το υπαρξιακό μονοπάτι, την ολοκλήρωση.
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση. Επομένως, μιλάμε για απουσία του πρωτοτύπου; Θέλω την άποψή σας. Όπως κι αν τα δικά σας έργα προέρχονται από παρθενογένεση ή όχι.
Ε.Π.: Παρθενογένεση στην τέχνη φυσικά και δεν υπάρχει, θα ήταν σαν να λέμε πως γεννηθήκαμε χωρίς γονιμοποίηση. Το ερώτημα είναι κατά πόσο η μη παρθενογένεση διατυπώνεται ως επιχείρημα ή ως δικαιολογία για να μη γεννηθεί κάτι διαφορετικό από εκείνο που προϋπήρξε. Είμαστε πλασμένοι από σάρκα και οστά, το αίμα μας κυλά στις φλέβες, το μυαλό επεξεργάζεται πληροφορίες που, ας πούμε πως ιστορικά είναι δοτές, αλλά πέρα από την κοινή μας σύσταση έχουμε ιδιαιτερότητες... Η τέχνη, αν θέλει να είναι έντιμη, είναι και ώς έναν μεγάλο βαθμό ιδιοσυγκρασιακή. Και βλέπουμε πολλά έργα τέχνης που, μολονότι έχουν τηρήσει όλους τους «κανόνες», δεν μας συγκινούν, ίσως στερούνται μιας πνοής που παραμένει ελεύθερη, ανεξήγητη, μυστήρια και άκρως γοητευτική. Είναι η προσωπική φωνή.
Β.Μ.: Συμφωνώ, παρθενογένεση δεν υπάρχει. Θέλω όμως να πιστεύω ότι δεν ζούμε στον Μεσαίωνα, τότε που ο καλύτερος καλλιτέχνης ήταν εκείνος που αντέγραφε με τη μεγαλύτερη ακρίβεια την αγιογραφία του δασκάλου. Βέβαια, παραγωγοί και εκδότες επενδύουν στα «σιγουράκια» όλο και συχνότερα. Ας μην ακολουθήσουμε το δρόμο τους, ας επενδύσουμε στην καλλιτεχνική ελευθερία. Παρθενογένεση δεν θα είναι, οι επιρροές και τα διαβάσματα μας ακολουθούν, αλλά θα είναι έργα αληθινά, κι αυτό έχει σημασία.
«Έρχεται η μέρα που όλα σβήνουν». Τόσο στην ποίηση της Ευτυχίας, όσο και στο πεζό του Βαγγέλη, διακρίνω μια σκοτεινιά, ένα χάος, ένα τέλος. Ποια είναι τα ερεθίσματά σας;
Ε.Π.: Μερικές φορές κάποια πράγματα πρέπει να σβήσουν, γιατί επιλέγει κανείς συνειδητά να τα οδηγήσει στο τέλος τους, κι αυτό πριν οδηγηθούν στη φυσική τους φθορά, στη νομοτέλεια του θανάτου. Στη Μαύρη Μωραλίνα η ηρωίδα έχει ως φωτεινά παραδείγματα σκοτεινούς καλλιτέχνες, αυτόχειρες. Η ίδια επιλέγει μια πιο μαχητική οδό, δεν παραδίνεται. Χορεύει το χάος, δεν αφήνεται στο στρόβιλό του, είναι ο μαέστρος, ο καβαλιέρος. Ισορροπεί σε κάτι που μοιάζει με ουτοπία, αλλά είναι υπαρκτή. Ποντάρει σε μια διαυγή διαχείριση του πένθους για όσους και όσα αγάπησε. Όλες οι αναφορές της στο βιβλίο είναι ή έγιναν δικές μου.
Β.Μ.: Στην πραγματική ζωή έχει πέσει μια πελώρια σκιά. Το Φετίχ, που εμπνέεται από όσα συμβαίνουν γύρω μας, πώς θα μπορούσε να της ξεφύγει; Άλλωστε δεν είχε την πρόθεση να της ξεφύγει. Πρόθεσή του είναι να σχολιάσει την ύπαρξη της σκιάς στη ζωή μας. Αν δεν γκρεμίσουμε το καπιταλιστικό φαντασιακό, πώς θα βάψουμε με χρώματα το αύριο;
Όπως, βέβαια, διακρίνω και μια ελπίδα ν’ αχνοφαίνεται. Μήπως αυτή είναι η αισιοδοξία του νεαρού καλλιτέχνη;
Ε.Π.: Δύσκολο να μιλήσει κανείς πια με όρους αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας... Έχουμε πολλούς κοινωνικοπολιτικούς λόγους να μην ελπίζουμε σε τίποτα. Έχουμε φυσικά τη νεότητα (αν τη βγάλουμε καθαρή), έχουμε και τη διάθεση για συλλογικότητα. Ένας νεαρός καλλιτέχνης δεν είναι αισιόδοξος από μόνος του, μα γιατί μπορεί να μοιράζεται τις ανησυχίες του με άλλους νέους καλλιτέχνες, μπορεί να σχεδιάζει, πρακτικά πλέον, το μέλλον.
Β.Μ.: Συμφωνώ στο θέμα της συλλογικότητας με την Ευτυχία, θα ήθελα όμως προχωρήσω κι ένα βήμα πιο πέρα, να θυμίσω κάτι που συνεχώς ξεχνάμε. Οι εποχές Κρίσης συνήθως γεννούν όμορφα καλλιτεχνικά τέκνα. Νέες εμπειρίες, νέες ιδέες, νέες προκλήσεις στη ζωή και την τέχνη. Μας δίνεται η ευκαιρία του επαναπροσδιορισμού. Ας έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά, μπορεί να διασταυρώσουμε κάποιον νέο δρόμο.
Ζείτε με τα όνειρά σας; Ή ζείτε τα όνειρά σας;Ε.Π.: Θα ήταν η μεγαλύτερη ήττα να χάσουμε την ονειρική αίσθηση… Όχι μόνο οι νέοι καλλιτέχνες, γενικά οι νέοι άνθρωποι. Τα όνειρά μας εφορμούν κάνοντας άτακτες επιθέσεις. Και απρόσκλητα ακόμη, τα πιο σπουδαία όνειρα κερδίζουν.
Β.Μ.: Πολλοί από εμάς, μόλις προσφάτως καταλάβαμε ότι είμαστε κομπάρσοι στα όνειρα κάποιων άλλων. Και προσπαθούμε να αποδράσουμε. Ονειρεμένος, όμορφος αγώνας…
Σε ό,τι δεν αντέχετε, καθημερινά, τι ανθίζει μέσα σας; Μουσική; Ή…
Ε.Π.: «Ό,τι αντέχει ανθίζει μουσική»... Η μουσική είναι η διάρκεια, είναι ο παλμός, είναι ό,τι κινείται ενώ τα πάντα παραμένουν στάσιμα. Ό,τι δεν αντέχεται δεν είναι καν υποψία μουσικής. Είναι δυστοπία και δυστυχία.
Β.Μ.: Ο στίχος της Ευτυχίας είναι μαγικός. Ας αφήσουμε τη μουσική, την ομορφιά, την αλήθεια να ανθίσουν μέσα μας, να μας παρασύρουν σε μια επανάσταση του ρομαντισμού.
Μπορείτε να μου τονίσετε δύο στοιχεία που βρίσκετε χαρακτηριστικά ο ένας στο έργο του άλλου;
Ε.Π.: Ο Βαγγέλης είναι πολιτικός συγγραφέας, ανιχνεύει το δάσος. Μέσα σε αυτό το δάσος δεν χάνεται, έχει μια πυξίδα, λέγεται φαντασία (και είναι αστείρευτη). Ενώ λοιπόν πραγματεύεται πολύ σύγχρονα και στενάχωρα θέματα –γιατί αυτά είναι τα σημεία των καιρών και γιατί ο Βαγγέλης συνομιλεί με την εποχή του–, μπολιάζει την αφήγησή του με την παιδικότητα, που πολλοί νοσταλγούν ή έχουν ήδη ξεχάσει. Η γλώσσα, αν πρέπει να μιλήσουμε για τη γλώσσα ως μορφή (προσωπικά τη θεωρώ αδιαχώριστη από το περιεχόμενο), είναι υποστηρικτική ή αντιπροσωπευτική των δύο παραπάνω κύριων χαρακτηριστικών.
Β.Μ.: Η Ευτυχία μπολιάζει την παράδοση με τον πειραματισμό. Τη μια στιγμή ένας στίχος-ηχώ της ύπαρξης, την άλλη ένα ταξίδι, μια σύνθεση, κάποια κατασκευή. Συναίσθημα και λογική ανακατεύονται από την ίδια κουτάλα. Και το αποτέλεσμα είναι μοναδικό.
