Της Ειρήνης Παραδεισανού
Το Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον, Μυθιστόρημα, Ζοσέ Σαραμάγκου, μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά, Εκδόσεις Καστανιώτης, 2009
Ένα σπαραχτικά ανθρώπινο έργο, μια κραυγή αγωνίας γι’ αυτό που είναι ο άνθρωπος... Ο Ζοζέ Σαραμάγκου είδε όλη την ιστορία του Ιησού, μέσα από μια λεπτομέρεια φρίκης : τη σφαγή των νηπίων απ’ τον Ηρώδη και την παράλειψη του Ιωσήφ να ειδοποιήσει τις οικογένειές τους , ώστε να σωθούν κι αυτά από τη μανία των στρατιωτών . Μια παράλειψη που σημαδεύει τον Ιωσήφ με τη βαριά σκιά της ενοχής που τον καταδιώκει μέχρι το μαρτυρικό τέλος του. Ένας εφιάλτης που βασανίζει τον πατέρα και κληροδοτείται στο γιο. Και στέκεται η αφορμή να αποδυθεί αυτός σ’ ένα ταξίδι ενηλικίωσης .Ένα μυθιστόρημα γεμάτο σκηνές σπάνιας δραματικής έντασης:
-Ο Ιησούς, μικρό αγόρι που μόλις συνειδητοποίησε την ορφάνια του, σφίγγει στην αγκαλιά του το νεκρό σώμα του πατέρα του.
- Η Μαρία, η μητέρα του, σοφή και υποταγμένη -ή αλλιώς υποταγμένη από σοφία κι όχι από ηττοπάθεια- με τη στωική εγκαρτέρηση που μόνο οι γυναίκες της εποχής εκείνης ήξεραν.
- Ο ποιμένας – Διάβολος με τη σαρκαστική ματιά, τις ευθύβολες ερωτήσεις και τις ανατρεπτικές παρατηρήσεις.
- Ο Ιησούς, -έφηβος, με τη στοχαστική ματιά και την ευαισθησία που τον σπρώχνει να αντιταχθεί στα θρησκευτικά ιδεώδη με τα οποία γαλουχήθηκε, σώζοντας το αρνάκι που προόριζε για τη θυσία από καθαρή συμπόνια. «Αν σώζεται αυτό το αρνί τώρα, είναι για να σώσει κι εμένα κάποιος.» λέει στη μητέρα του.
- Η συνάντηση του Ιησού με τη Μαρία τη Μαγδαληνή, μια σκηνή εκτυφλωτικής ομορφιάς.
- Η απολαυστική συζήτηση της Μαρίας με τον άγγελο, με τα έντονα κωμικά στοιχεία.
Και η πιο σημαντική σκηνή του βιβλίου, η συζήτηση του Ιησού με τον πατέρα του το Θεό υπό τη σιωπηλή παρουσία του Διαβόλου – ποιμένα. Κι εκεί βλέπουμε έναν Ιησού πραγματικά αγέρωχο απέναντι στη θεϊκή εξουσία. Μα κυρίως έναν άνθρωπο πιο ώριμο και ηθικά ακέραιο απ’ το Θεό.
«Τι θ’ απογίνουν οι άνθρωποι μετά το θάνατό μου;» Ρωτάει τον πατέρα του και ο Θεός, με μια ισοπεδωτική ειλικρίνεια που σοκάρει, του εξιστορεί όλα όσα θα επακολουθήσουν, όλους τους μαρτυρικούς θανάτους ανθρώπων με αποκορύφωμα τις σταυροφορίες.
«Θα πεθάνουν εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες και γυναίκες, η γη θα γεμίσει από κραυγές πόνου, ουρλιαχτά, βογκητά αγωνίας, ο καπνός των καμένων θα σκεπάσει τον ουρανό, το λίπος τους θα τσιτσιρίσει πάνω στις θράκες, η μυρωδιά τους θα φέρνει αναγούλα, κι όλα από φταίξιμο δικό μου.»
«Όχι από φταίξιμο δικό σου, αλλά εξαιτίας σου».
«Πατέρα, πάρε αυτό το ποτήρι από μένα»«Απ’ το αν θα το πιεις εξαρτάται η δική μου εξουσία και η δική σου δόξα»
Δεν ξέρω αν ο Ζοζέ Σαραμάγκου έχει μελετήσει Όμηρο και τους αρχαίους Έλληνες τραγικούς ή πρόκειται απλά για κείνη την συγγένεια πνεύματος που έχουν όλοι οι μεγάλοι διανοητές ανεξάρτητα απ’ την εποχή τους. Μου έκανε εντύπωση πάντως πόσο ο Ιησούς του Σαραμάγκου μοιάζει με τους τραγικούς ήρωες του αρχαίου δράματος. Ο Ιησούς φέρει πάνω του το σημάδι της ενοχής που του άφησε ο πατέρας του με τη μορφή ενός νυχτερινού εφιάλτη. Η μάνα του προσπαθεί να τον προστατεύσει απ’ την αλήθεια, μα αυτός συνεχίζει αταλάντευτος την αναζήτηση της ταυτότητάς του. Επιλέγει να μείνει με τον Ποιμένα, για να μάθει ποιος είναι.
Ο Οιδίποδας, κληρονόμος και ο ίδιος της κατάρας του οίκου των Λαβδακιδών, που τον σέρνει αιχμάλωτο σε μια πλάνη απ’ τη γέννησή του, αναζητά την ταυτότητά του μέχρι το τέλος, παρά τα παρακάλια της μάνας του.
Απ’ αυτήν την άποψη, είναι και οι δύο «πένθους εραστές», καθώς οδηγούνται στη φλόγα της αλήθειας που θα τους κάψει, όπως η πεταλούδα μαγνητίζεται από ένα αναμμένο κερί.
«Αν ήμασταν τόσο ασύνετοι ή τόσο τολμηροί όσο οι νυχτοπεταλούδες και άλλα λεπιδόπτερα και ριχνόμασταν στη φωτιά όλοι μας, σύσσωμο το ανθρώπινο είδος, ίσως τότε μια τεράστια ανάφλεξη, μια τέτοια λάμψη, περνώντας απ’ τα κλειστά βλέφαρα του θεού, να τον ξυπνούσε από το ληθαργικό του ύπνο, πολύ αργά για να μας γνωρίσει, είναι η αλήθεια, ωστόσο εγκαίρως για να δει την αρχή του τίποτα, όταν θα 'χουμε πια εξαφανιστεί.»
Ο αιώνιος έφηβος Ζοζέ Σαραμάγκου καταφέρνει σ’ αυτό το μυθιστόρημα να εξαπολύσει πάνω μας τις αμφιβολίες που εξαρχής γεννήθηκαν στην καρδιά του, όταν άκουσε την ιστορία του Ιησού. Είναι σαν να’ χουμε μπροστά μας έναν έφηβο με βλέμμα γεμάτο καχυποψία να θέτει ερωτήματα αμείλικτα.
«Ας ρωτήσει ο Ιωάννης το Θεό γιατί τον έβαλε να πεθάνει έτσι, από μια τόσο ποταπή αιτία αυτόν που ήρθε να αναγγείλει τόσο μεγάλα πράγματα».
Ο Ιησούς – μετά τη συνάντησή του με τον Βαπτιστή Ιωάννη στην έρημο- εναγώνια ψάχνει το καθήκον του.
«Το καθήκον μου, τώρα μόνο το κατανόησα, είναι να σας πω όσα ξέρω εγώ ότι ξέρει ο θεός, αν δεν με εμποδίσει ο ίδιος».
Ο γιος εναντιώνεται στον πατέρα. Ο Ιησούς επιλέγει, ως ύστατη πράξη αντίστασης απέναντι στο Θεό , να μιλήσει, να αποκαλύψει τα μυστικά που του εκμυστηρεύτηκε. Να προειδοποιήσει το «παραπλανημένο» ανθρώπινο είδος γι’ αυτό που το περιμένει, για τον θάνατο, τη δυστυχία, τον πόνο που θα του επιφέρει η θυσία του. Καθήκον του είναι να συγκρουστεί με το Θεό..
«Μιλάς σαν να πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα σε σένα και το θεό». Λέει ο Πέτρος.
Ο Θεός ζητά απ’ τον Ιησού να πεθάνει στο σταυρό ως γιος του. Αυτός αποφασίζει να αποποιηθεί τον θεϊκό τίτλο που μέχρι τώρα έφερε και να οικειοποιηθεί έναν άλλο: «Βασιλιάς των Ιουδαίων». Να σταυρωθεί ως ένας κοινός θνητός που είχε την αλαζονεία να συγκρουστεί με την κοσμική εξουσία του βασιλιά. Μόνο ο Ιούδας δέχεται να ικανοποιήσει το αίτημά του, να τον καταδώσει ως προδότη του βασιλιά , γι’ αυτό και ο Ιησούς τον φιλά.
«Ο γιος του Θεού θα πεθάνει στο σταυρό, για να εκπληρωθεί έτσι το θέλημα του Πατέρα του. Αν όμως στη θέση του βάζαμε έναν απλό άνθρωπο;»Να το ύστατο σχέδιο του Ιησού. Ένα σχέδιο που καταστρώνει από αληθινή συμπόνια προς τον άνθρωπο και όσα τον περιμένουν ..
Κι εκεί που νομίζει πως τα κατάφερε, λίγο πριν ξεψυχήσει στο σταυρό , ο Θεός εμφανίζεται στον ουρανό και διαλαλεί αυτό που ο ίδιος αρνήθηκε πεισματικά.
«Ο Ιησούς πεθαίνει λίγο λίγο, η ζωή τον εγκαταλείπει, όταν ξαφνικά ανοίγει ο ουρανός πάνω απ’ το κεφάλι του, απ’ άκρη σ’ άκρη, κι εμφανίζεται ο Θεός, με το ντύσιμο που είχε στο καΐκι, και η φωνή του αντηχεί σ’ όλη τη γη καθώς λέει : «Εσύ είσαι ο Υιός μου ο αγαπητός, σε σένα έδωσα όλη μου την εύνοια.»
Τότε ο Ιησούς κατάλαβε πως σύρθηκε στην πλάνη όπως σέρνεται ο αμνός στη σφαγή , ότι η ζωή του χαράχτηκε για να πεθάνει έτσι από την αρχή της αρχής, και, όπως θυμήθηκε τον ποταμό αίματος και τον πόνο που θα γεννηθεί απ’ αυτόν και θα πλημμυρίσει τη γη , κραύγασε προς τον ανοιχτό ουρανό, όπου ο Θεός χαμογελούσε: Άνθρωποι, συγχωρήστε τον, γιατί δεν ξέρει τι κάνει.»Και να ο Ιησούς του Σαραμάγκου, ένας « παραπλανημένος» άνθρωπος που χρησιμοποιήθηκε μέχρι το τέλος του για να τεθεί σε λειτουργία το σχέδιο του Θεού .
«Δεν τη θέλω αυτή τη δόξα.» λέει ο Ιησούς και ο Θεός του αποκρίνεται:
«Εγώ όμως θέλω αυτή την εξουσία.»
Κύριε Σαραμάγκου, με μαγέψατε...
*
Του Τάσου Ρήτου
Η φάρμα των ζώων, Μυθιστόρημα, Τζορτζ Όργουελ, μτφρ. Κατερίνα Χριστοδούλου, Εκδόσεις Γράμματα, 2001
Πολύ εύστοχα ο Τζωρτζ Όργουελ μέσα από την «Φάρμα των Ζώων», περιγράφει στο σύνολο της όλη την κοινωνία του χθες, του σήμερα και του αύριο. Μέσα από αυτή την μικρή ιστορία για την επανάσταση των ζώων ενάντια στους ανθρώπους, και στη μετέπειτα κυριαρχία των ζώων στα άλλα ζώα, φαίνεται ξεκάθαρα το πως λειτούργησε και λειτουργεί το κοινωνικό σύστημα εδώ και πολλά χρόνια.
Τίποτα δεν φαίνεται να αλλάζει την κατάσταση αυτή, καθώς οι άνθρωποι πνιγμένοι στις ελπίδες τους κουλουριάζονται σαν τα ζώα στα κλουβιά τους. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, και οι φτωχοί φτωχότεροι. Οι αγώνες, το αίμα και οι ήρωες μένουν στην ιστορία, η οποία ιστορία αλλοιώνεται στο χρόνο.
Οι νόμοι αλλάζουν. Από γενιά σε γενιά χάνονται τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις. Οι νέες γενιές δεν γνωρίζουν την ιστορία της ανθρωπότητας διότι οι πραγματικές καταγραφές έχουν αλλοιωθεί από τα συμφέροντα των ανθρώπων. Κυριαρχούν οι διαμάχες στα αντίπαλα συμφέροντα των εξουσιαστών.
Οι άνθρωποι αναγκάζονται να ζούνε κάτω από μια διαρκή φοβία. Οι νέες τεχνολογίες κι η υπέρ-εξέλιξη οδηγούν τον άνθρωπο στην αλαζονεία και τον υπέρ-εγωισμό. Η συνολική πραγματικότητα εγκλωβίζεται μέσα σε ένα χαρτί το οποίο γίνεται στουπί και φλέγεται!
Η ελπίδα ωστόσο παραμένει αναλλοίωτη μέσα στο χρόνο, ώσπου κάποια στιγμή θα γίνει σπίθα και φωτιά! Ο Οργουελ προφητεύει ότι κάποια στιγμή θα γίνει ακόμα μια μεγάλη Επανάσταση και ακόμα μία και ακόμα μία. Η Ιστορία ωστόσο θα επαναλαμβάνεται εις τους αιώνες των αιώνων.
Διαβάστε Επίσης
