Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 10

Ρετρό : "Ποιήματα", του Φερνάντο Πεσσόα

της Ανθής Ντάρδη

Ποιήματα, Ποίηση, Φερνάντο Πεσσόα, μτφρ. Γ. Σουλιώτης, Εκδόσεις Printa, 2007

"Για μένα η ποίηση δεν είναι φιλοδοξία,
Αλλά τρόπος για να μένω πάντα μόνος"
Μία διαδρομή τριάντα ενός ετών (1935- 1966), με αφετηρία ένα θάνατο έμελλε να πραγματοποιήσει το μπαούλο – κιβωτός (η κοινή ονομασία και των δύο λέξεων στα πορτογαλικά είναι arca) για να φτάσει στον προορισμό της, τη δημοσιοποίηση και την αιωνιότητα και από τα σπλάχνα της να ξεπηδήσουν 25.426 χειρόγραφα του Πορτογάλου ποιητή Fernando Antσnio Nogueira de Seabra Pessoa. Ο δημιουργός γεννήθηκε το 1888 και πέθανε το 1935 στη Λισαβόνα.

Χιλιάδες μικρά κομμάτια χαρτιού, αποδείξεις από τα μαγαζιά που σύχναζε, τιμολόγια της εμπορικής αντιπροσωπείας που εργαζόταν, στίχοι ανάμεσα σε ήδη γραμμένους στίχους μας φανέρωσαν την πλήρη ποιητική ουσία του Fernando Pessoa καθώς και την ύπαρξη 72 ετερώνυμων προσώπων που υπέγραφαν κάποια από τα ποιήματα του.  Ο εκδοτικός οίκος PRINTA μας συστήνει με μια βαθύτερη ματιά αποσπάσματα από το έργο του F. Pessoa και των ετερώνυμων του, σε μια συλλογή που εκδόθηκε το 2007. Την μετάφραση και την εισαγωγή πραγματοποίησε ο Γ. Σουλιώτης, ενώ την επιμέλεια η Π. Παμπούδη.

"Έπλασα μέσα μου διάφορα πρόσωπα (…) Είμαι η ζωντανή σκηνή όπου διαφορετικοί ηθοποιοί παίζουν διαφορετικούς ρόλους”. Η απόλυτη αλήθεια για την δημιουργία των ετερώνυμων συνοδοιπόρων του από τον ίδιο τον Pessoa, όπως φανερώνεται στο "Βιβλίο της ανησυχίας". Ο Πορτογάλος ποιητής είχε ξεκαθαρίσει το τοπίο της δημιουργίας των προσώπων που υπέγραφαν τα έργα του, σε επιστολές του. Ο Pessoa δεν θεωρούσε ότι έγραφε με ψευδώνυμο, αλλά ότι έπλασε 72 ετερώνυμες φωνές που έχουν την δική τους ζωή, την δική τους αρχή και το δικό τους τέλος, τις δικές τους πολιτικές απόψεις και ένα ιδιαίτερο ο καθένας τους συγγραφικό ύφος. Ίσως αυτή η αριστουργηματική ιδιαιτερότητα στη γραφή του Pessoa  να έχει ως βάση της το ίδιο το επώνυμο του ποιητή, καθώς pessoa στα πορτογαλικά σημαίνει πρόσωπο. Οι σημαντικότεροι ετερώνυμοι του ποιητή είναι οι Alberto Caeiro, Ricardo Reis, Alvaro de Campos, Bernado Soares και ο Alexander Search.

Ο Alexander Search είναι ο πρωταρχικός καμβάς πάνω στον οποίο ο Pessoa δημιούργησε και τους υπόλοιπους ετερώνυμους του. Ο Search ήταν αγγλόφωνος (ο ίδιος ο Pessoa ήταν δίγλωσσος, μιλούσε πορτογαλικά και αγγλικά) και έγραφε πρόζα και ποίηση. Ο Search είναι βαθιά ρομαντικός, εραστής της νοσταλγίας, γιος του ονείρου συνεπώς αρνείται κατηγορηματικά την πραγματική ζωή. Ο Pessoa μας παρουσιάζει με την υπογραφή του Search έναν ακόμα κρυφό και μπερδεμένο κομμάτι του εαυτού του.

Μέσα από τα ποιήματα του Search φανερώνεται πλήρως η ιδιοσυγκρασία του και ο χαρακτήρας του.  Η ονειρική του φύση τον οδηγεί στην αμφιβολία. Οι σκέψεις του που γίνονται στίχοι τυραννιούνται από το αίσθημα της αμφιβολίας και ο Search καταλήγει να αναρωτιέται αν είναι ήδη τρελός ή αν αγκαλιάζει όλο και πιο σφιχτά την τρέλα.

Στα σημαντικότερα ποιήματα που υπογράφει ο  Search κατατάσσονται ο "Αντίνοος" και ο "Επιθαλάμιος", έργα στα οποία ο Pessoa είχε αναφερθεί ως τα μόνα ποιήματα του που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ανήθικα. Καθώς όμως δημιουργός τους έχει οριστεί ο  Search κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Ο "Αντίνοος" είναι μια ιστορία έρωτα ανάμεσα σε δύο άντρες και ο "Επιθαλάμιος" η αγάπη ενός άντρα και μιας γυναίκας. O Alexander Search όμως δεν πιστεύει στην επίγεια μορφή του έρωτα, αλλά στην ονειρική, την παραδεισένια, εκεί που ο έρωτας χωρίς ύλη και φύλα λυτρώνεται από την ένωση των ψυχών και φτάνει στην αιωνιότητα ως ένα σώμα, ένα πρόσωπο, μία παρουσία στην τελειότητα του.

Μέσα από την παράφορη άρνηση του για την πραγματικότητα οAlexander Search είναι ερωτικός, μελαγχολικός, λυρικός και ταξιδευτής του ονείρου.

Με όσες φωνές και αν παρουσιάστηκε ο μεγάλος ποιητής Fernando Pessoa, με όσα ονόματα προσπάθησε να μας παρασύρει στην πολύπλευρη προσωπικότητα του και το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του , είναι μεγαλόπρεπος, συγκινητικός και άξιος του μυστηρίου που κατακλύζει την ποίηση του.
 

"Προς ό,τι ο έρωτας εμπεριέχει :
Τη ζωή – όλη την ομορφιά που προκαλεί τον πόθο
Από τον έρωτα του έρωτά μας μαγεμένη.
Και αν η μνήμη μας μια μέρα σκόνη ήθελε γίνει,
Από μια κάποια θεϊκή φυλή στο τέλος των αιώνων,
Πρέπει η διπλή μας ύπαρξη και πάλι να αναστηθεί".
(απόσπασμα από το ποίημα “Αντίνοος” )