Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 10

Η Αντιγόνη στο Μανχάταν - Ανάγνωση του Τζ. Σ. Φόερ

της Μαρίας Ιωαννίδου

Εξαιρετικά δυνατά και απίστευτα κοντά, Μυθιστόρημα, Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, μτφρ. Κατερίνα Ηλιοπούλου, Εκδόσεις Μελάνι, 2009

Ηρθε ένα απόγεμα που το Μανχάταν έγινε σκόνη και θρύψαλα. Ηρθε ένα απόγεμα ο αιφνίδιος, ομαδικός και βίαιος θάνατος με μορφή αεροπλάνων, η βία και ο φανατισμός σε εναέρια σύγκρουση με τους ουρανοξύστες.

Μετά ήρθαν οι ειδήσεις, αμήχανες, οι αναζητήσεις, η άγνοια, οι εφιάλτες και ο φόβος για τα πιο απλά και αυτονόητα και η επίσημη ή ανεπίσημη ψυχολογική υποστήριξη.

Μοιάζει αυτός ο λαός, και όλοι οι λαοί της Δύσης να κλήθηκαν εκείνο το απόγεμα να πενθήσουν αν ήθελαν να ζήσουν και να ξεθάψουν όλα τα φαντάσματα και τις μη ομολογημένες αμαρτίες τους. Το Ολοκαύτωμα, αλλά και όλα τα αθώα θύματα και κυρίως τα θύματα που επέζησαν, τους φορείς του πιο σκληρού πόνου, του μη επεξεργασμένου πένθους που δεν έγινε ποτέ θυμός, δεν έγινε ποτέ δάκρυ, και όσο και να συνεχίστηκε η ζωή, η ζωή είχε στοιχειώσει εκεί, στην απώλεια που ήταν Άγνοια –η χειρότερη απώλεια, εκείνη που παρέχει την απελπιστική ελπίδα ότι κάπου ο άνθρωπος που χάθηκε ενδέχεται να ζει και να αναπνέει, ζωντανός;, νεκρός;, ζωντανός-νεκρός;, ή λησμονημένος.

Το Εξαιρετικά Δυνατά & Απίστευτα Κοντά, εκτός από μυθιστόρημα, είναι μια μεγάλη πραγματεία για την Απώλεια, για τον βίαιο αποχωρισμό για τον άκαιρο θάνατο για τον θάνατο που επέρχεται μια στιγμή που κάτι πάει δειλά να ζήσει.

Ένα παιδί, λοιπόν, ένα κλειδί, άνθρωποι που δεν γνώρισαν τα παιδιά τους, άνθρωποι που έχασαν τους γονείς τους, άνθρωποι που πασχίζουν να ξαναζήσουν, άνθρωποι που αφιερώνουν όλη τους τη ζωή κυνηγώντας τον χρόνο, πότε στο fast forward και πότε στο  rewind. Ανθρωποι που παρατηρούν ανθρώπους χωρίς τον έλεγχο των big brothers, με την αθωότητα των ορφανών παιδιών ή των απορφανισμένων γονέων, με μια αγάπη ασφυκτική που ψάχνει να βρει μια ρίζα κάτω από τους ουρανοξύστες…

Ο Τζ. Σ. Φόερ οραματίζεται ταξίδια και διαδρομές, παρόμοιες μ' εκείνες που ο ίδιος έκανε στην πραγματικότητα, στην Ουκρανία, με μοναδικό εφόδιο ένα μοναδικό κλειδί και το ένστικτο που οδηγεί τον ανέστιο άνθρωπο –από ράτσα, από κατάρα ή από ευχή να διαβάζει και μετά να καταγράφει την ανθρώπινη ψυχή- . Τα ταξίδια και οι διαδρομές γίνονται  στο χώρο αλλά και στο χρόνο με οδηγό και πυξίδα μία μοναδική λάμψη στο σκοτάδι των αχανών πόλεων, με μια ελπίδα «καταδικαστική» σε συνεχή αγάπη και πίστη με ό,τι ο καθείς πιστεύει ότι τον έφερε στον κόσμο. Με την «καταδικαστική» ελπίδα ότι  αυτό που τον έφερε και αυτό που προϋπήρχε εμφορείτο από την ίδια πίστη και ελπίδα. Το δηλώνει απερίφραστα σε συνέντευξη του ο Τζ. Σ. Φόερ "it is all about love and relationships".
Γίνεται αντιληπτό ότι σε ένα τέτοιο έργο, που καταπιάνεται με αφορμή την απώλεια, με όλα αυτά τα «συμπαντικά» θέματα, ο λόγος δεν μπορεί παρά να απογειώνεται από το πεζό στο ποιητικό. Από την αφήγηση στο παραλήρημα, από τα γεγονότα στα συναισθήματα.


Η «οπτική γραφή» -που μέχρι τώρα δεν είχα συναντήσει σε πεζό- λειτουργεί συμπληρωματικά και μια χαρά, σε σημείο ο αναγνώστης να μην μπορεί να φανταστεί αλλιώς τις σελίδες. Άλλωστε η 11η Σεπτέμβρη ήταν ένα γεγονός που θα παραμείνει πάντα στο μυαλό μας σαν εικόνα. Ποιος να θυμάται τα χιλιάδες διαφορετικά λόγια που ειπώθηκαν σαν σχόλια πλαισιώνοντας, όλα, την ίδια πανομοιότυπη εικόνα: των φλεγόμενων πύργων εκείνες τις στιγμές του on line θανάτου που έκανε τον γύρο του κόσμου…

Αλλά επανερχόμενη στη ζοφερή «κεντρική ιδέα» του βιβλίου, στο πένθος και στη ζωή που πέφτουν χέρι-χέρι από τα ύψη θα πω ότι αν δεν ήταν μυθιστόρημα θα ήταν το πληρέστερο δοκίμιο για τα μη επεξεργασμένα πένθη της μοντέρνας εποχής, που μουγκά και πολύγραφα ξεπετάγονται ζητώντας με πάθος ένα χέρι, ένα χαρτί, έναν τοίχο να γραφτούν.

Και όσα δοκίμια κι αν γραφτούν για τα μετατραυματικά σύνδρομα των θυμάτων, των συγγενών, των αγνοουμένων και των διαλυμένων οικογενειών και δεσμών, όσο κι αν υποστηριχτούν από τις ομάδες και τις συγκεντρώσεις των διαφόρων ειδικών της ψυχικής υγείας, χρειάζεται μια μαρτυρία του τύπου αυτού, στα ίδια τα θύματα, στους τραγικούς επιζώντες που έχασαν κάτι παραπάνω από την αίσθηση ασφάλειας εκείνο το απόγεμα.

Σ΄εκείνους που δεν μπόρεσαν να πενθήσουν για να ζήσουν.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία μετά από το βιβλίο αυτό ότι η ζωή είναι πολύ πιο τρομακτική από το θάνατο, το άχθος «ελπίδα» που πρέπει να απαλλαγεί κανείς, μια κοινωνική και όχι μονάχα προσωπική υπόθεση, ακόμα κι αν η ελπίδα είναι μία πλάνη.

Και ανάμεσα από την κοινωνική και ατομική διάσταση, οι δεσμοί αίματος και βαθιάς αγάπης, ανά δύο, αλληλοσυμπληρούμενες.
Ένα χέρι που λέει «ναι» και τείνεται σ΄ εκείνους που δεν μπόρεσαν να πενθήσουν.

Εντελώς ακατάλληλο για αναγνώστες που αποστρέφονται το πένθος ή/και τη ζωή.

Αλλά και για όσους δεν έχουν χάσει ποτέ κάτι σημαντικό, δεν αγνοούν, προσκολλώνται στη γνώση και την πληροφορία, για όσους «αυτόχθονες» της κάθε συναισθηματικής περιοχής που αισθάνονται ότι την μονοπωλούν και την κατέχουν, για όσους οι Δίδυμοι Πύργοι, το Ολοκαύτωμα, η Δρέσδη, η Χιροσίμα, είναι κάτι που αφορά τους άλλους και όχι τον καθένα από μας.

Γι αυτούς που λένε ακόμα, «καλά να πάθουν οι Αμερικάνοι/οι Εβραίοι/οι Γερμανοί».