στον Νέστορα ΠουλάκοΣυζητήσαμε με την πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέα Δέσποινα Μπάτρη σχετικά με τη συλλογή διηγημάτων της που έχει κάνει αίσθηση, Ή όλοι ή κανείς (εκδόσεις Μεταίχμιο 2015).
Το δίλημμα της θυσίας είναι ο κεντρικός άξονας του Ή όλοι ή κανείς. Θέλησα με αυτή τη συλλογή των διηγημάτων μου να διερευνήσω το φαινόμενο της αυταπάρνησης, όπως εμφανίζεται σε μεμονωμένα, αλλά υπαρκτά πρόσωπα. Το θέμα με είλκυσε μάλλον επειδή προσφέρει μια εναλλακτική στάση ζωής μακριά από στείρα αδιέξοδα και μεμψιμοιρίες. Με γοήτευσε με άλλα λόγια η υπέρβαση ως στάση ζωής -περισσότερο ή λιγότερο αναγκαστική-, εν προκειμένω η υπέρβαση του εγώ. Η σύγκρουση με την έννοια των εσωτερικών συγκρούσεων των ηρώων δεν είναι κεντρικός άξονας, αλλά τεχνική για να αποκτήσουν βάθος οι χαρακτήρες. Να γίνουν πειστικοί και ανθρώπινοι. Θεωρώ ότι για να είναι ένας χαρακτήρας γνήσια δραματικός και το συναίσθημα ή οι επιλογές του να έχουν βάθος οφείλει να έρχεται σε αντιπαράθεση με τον ίδιο του τον εαυτό, να παιδεύεται μέχρι να προχωρήσει στην πράξη. Αν πάλι με τον όρο σύγκρουση εννοείτε τα δίπολα των αντιθετικών χαρακτήρων σε κάθε διήγημα, ενός υπαρκτού προσώπου και ενός μυθοπλαστικού, τότε να σας απαντήσω πως επέλεξα την τεχνική της αντίστιξης για να δώσω και την άλλη όψη και να κρίνω καλύτερα μαζί με τον αναγνώστη τα διλήμματα και την τοποθέτηση του καθενός.Υπάρχει κάποια ιστορία που κρύβεται πίσω από το κάθε διήγημά σου; Ποια ήταν η γενεσιουργός αιτία για το καθένα από αυτά;
Καθένα από τα πέντε διηγήματα βασίζεται σε μια πραγματική ιστορία αλιευμένη κατά κύριο λόγο από τα ψιλά γράμματα στις εφημερίδες ή από τις σκισμένες σελίδες της ιστορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι επί χρόνια το σοβιετικό καθεστώς έκρυβε την πράξη αυτοθυσίας του Αρμένιου κολυμβητή Σαβάρς Καραπετυάν, όπως επίσης κανένας σχεδόν Γερμανός δεν γνωρίζει τι έκανε ο Χανς Λάνγκσντορφ, κυβερνήτης θωρηκτού στον Β’ Παγκόσμιο. Η ιστορία τον έχει χαρακτηρίσει ως «αποτυχημένο στρατιωτικό δίχως φαντασία». Θέλησα λοιπόν να ανασύρω περιπτώσεις ανθρώπων των οποίων η στάση ζωής έχει αγνοηθεί ή παραγνωριστεί ή ακόμα και έχει θεωρηθεί αφελής, για να προσπαθήσω να ανακαλύψω τι σημαίνει υπέρβαση του εγώ μακριά από τους προβεβλημένους ήρωες.Γιατί σε επηρέασαν τα συγκεκριμένα πραγματικά πρόσωπα στα διηγήματά σου; Πες μας λίγα λόγια για το καθένα από αυτά.
Ο Έλληνας κυνηγός στη Μακρόνησο με εντυπωσίασε όχι επειδή είναι πρόγονός μου, αλλά επειδή θέτει το θέμα της άμεσης πράξης και λύσης δίχως δεύτερη σκέψη κατά τα πρότυπα του Βασίλη του Αρβανίτη του Στρατή Μυριβήλη. Ο Χανς Λάνγκσντορφ, ο Γερμανός κυβερνήτης του καλύτερου θωρηκτού της εποχής, επειδή χρησιμοποίησε την ισχύ του για να σώσει τους ναύτες του. Δεν φτάνει λοιπόν πάντα η θέληση, απαιτείται και ισχύς. Η Αλβανίδα αγρότισσα με δελέασε, επειδή η θυσία της ήταν επιβεβλημένη από τον θεσμό των ορκισμένων παρθένων της πατρίδας της. Ήταν μια αναγκαστική επιλογή. Ηρωίδα με το ζόρι. Η πάμφτωχη Πακιστανή, επειδή αρνείται τη θυσία των αδελφάδων της για χάρη της. Δεν τη θέλει. Επέλεξα λοιπόν αυτήν την ιστορία επειδή δίνει τη διάσταση ότι η αυταπάρνηση μπορεί να μην είναι αποδεκτή. «Δεν θέλω να θυσιαστεί κανείς για χάρη μου, προτιμώ τη μοίρα μου». Τέλος διάλεξα τον Αρμένιο παγκόσμιο πρωταθλητή κολύμβησης, τον Σαβάρς Καραπετιάν, ως περίπτωση ανθρώπου που προετοίμαζε τον εαυτό του για την κατάλληλη στιγμή δράσης. Γιατί δεν φτάνει να θέλεις, πρέπει και να μπορείς. Οι ικανότητες ως προϋπόθεση για την όποια βούληση.
Το πρώτο σου βιβλίο επέλεξες να είναι μια συλλογή διηγημάτων. Γιατί όχι ένα μυθιστόρημα; Σε συναρπάζει περισσότερο η μικρή φόρμα;
Με συναρπάζει και η πραγματικά μικρή φόρμα των χιλίων το πολύ λέξεων. Ωστόσο για το συγκεκριμένο θέμα επέλεξα να γράψω εκτενή μάλιστα διηγήματα, γιατί έκρινα πως αυτά θα μου έδιναν τον κατάλληλο χώρο να ξεδιπλώσω τους ήρωές μου. Δεν επέλεξα εν προκειμένω να γράψω μυθιστόρημα, γιατί ήθελα να διερευνήσω πολλές πτυχές του διλήμματος της θυσίας, όπως αυτές φαίνονται μέσα από ποικίλες περιπτώσεις ηρώων. Η επιλογή μου για διηγήματα ήταν αναγκαστική λόγω του θέματος και των όρων διερεύνησής του που είχα θέσει στον εαυτό μου.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σου; Τι ετοιμάζεις ή που σκέφτεσαι να στραφείς συγγραφικά στο άμεσο μέλλον;
Ετοιμάζω ένα μυθιστόρημα παράλληλα με μια συλλογή διηγημάτων. Δεν ξέρω ποιο από τα δύο θα προκρίνω ή τι άλλο θα προκύψει. Ίσως είναι νωρίς να μιλάω για αυτό. Το μέλλον άδηλο, όπως πάντα
