Πλείστες όσες μεταφράσεις, ανατυπώσεις, διαφορετικές προσεγγίσεις των ίδιων διηγημάτων, αναφορές στη ζωή του, κριτικές αποτιμήσεις και δοκιμιακές εντυπώσεις, συνθέτουν ένα «ζωντανό» σώμα του έργου του Άντον Τσέχοφ στα ελληνικά γράμματα. Από θεατρικά έργα έως διηγήματα, από όλη τη φάση της συγγραφικής του πορείας, ο Ρώσος δραματουργός είναι τόσο οικείος, όσο και… δεδομένος στον μέσο αναγνώστη. Κι όμως, συνάμα, τόσο σημερινός. Πέραν της δεδομένης καταβύθισης στις «πηγές», σε συγγραφείς που έχουν καθορίσει με την παρουσία τους την παγκόσμια λογοτεχνία, το μόνιμο ενδιαφέρον της εγχώριας εκδοτικής παραγωγής με τον Τσέχοφ έχει να κάνει και με την ιδιαίτερη γραφή του. Αν ο Τολστόι είναι ο μύστης των μεγάλων αφηγήσεων, ο συγγραφέας «θεός» που όλα τα ορίζει και τα όλα τα συνέχει και ο Ντοστογιέφσκι είναι ο δρυΐδης των μύχιων της ανθρώπινης ψυχής, ο Τσέχοφ είναι ο μάγος του προβλεπτού που ιδωμένο από το δικό του πρίσμα, αποκτά μια απρόβλεπτη διάσταση. Η παρούσα έκδοση που φέρει τον εύγλωττο τίτλο «Ο εύγλωττος κύριος Τσέχοφ» περιλαμβάνει 41 διηγήματα (κάποια από αυτά πρώτη φορά μεταφρασμένα στα ελληνικά) που απλώνονται σε έναν ορίζοντα είκοσι περίπου ετών. Άρα, εν εκτάσει, μπορεί κανείς να δει τη συγγραφική εξέλιξή του, την ομόφωνη ανάπτυξη ίδιων θεμάτων και συμβόλων του, καθώς και την καταστατική απόφασή του (από τα πρώτα γυμνάσματα, μέχρι την ύστερη επιβράβευση του συγγραφικού κόσμου του) να μιλήσει για τις αντίρροπες και κρύφιες δυνάμεις που καθορίζουν τα καθημερινά και τα οικεία.
Από το μικροδιηγήματά του, έως τις μικρές νουβέλες και τα θεατρικά του έργα, ο Ρώσος, εξετάσει τις μορφές απογοήτευσης και αποτυχίας που βιώνουν οι ήρωές του. Ιδεώδη που δεν ευοδώθηκαν, απογοητεύσεις που οδήγησαν σε επανεκτιμήσεις, κορυφώσεις που συμβαίνουν μέσα σε έναν ειρωνικό ψίθυρο. Οι πρωταγωνιστές του είτε συνθλίβονται από το αίσθημα της απογοήτευσης, είτε διατηρούν μια μικρή φλόγα πίστης και ελπίδας για το μέλλον – απατηλή ή μη. Μιλώντας για κορυφώσεις, θα πρέπει να υποσημειώσουμε πως οι αρχετυπικοί άνθρωποι των ιστοριών του Τσέχοφ δεν φέρουν το τραγικό βάρος των αντίστοιχων του Ντοστογιέφσκι. Στην περίπτωση του πρώτου δεν έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους που υπερβαίνουν το λογικό πλαίσιο των ανθρώπινων συντεταγμένων τους. Οι ρωγμές τους είναι μικρές, πολλές φορές αδιόρατες. Κι όμως, υπάρχουν, λειτουργούν και σκάβουν υποδόρια. Ώσπου, σε μια καθοριστική στιγμή, με εντελώς αποδραματοποιημένο τρόπο, κάτι ξηλώνεται, κάτι διαλύεται, κάτι μένει ατελές στη ζωή τους. Δεν υπάρχουν εκκωφαντικά δράματα, αλλά πολλά μικρά και εξόχως ενεργά. Πρόκειται για μια ήπια λύπη, για έναν κλονισμό βραδυφλεγή.
Έχοντας μεγαλώσει σε μια κοινωνία που πέρασε από τη δουλοπαροικία σε μια κοινωνική κατάσταση όπου τα προνόμια της παλιάς άρχουσας τάξης έχουν μειωθεί στο ελάχιστο, ο Τσέχοφ, αν και δεν είναι ο πρωταρχικός σκοπός, εξετάζει μέσω από το ψυχολογικό επίστρωμα την επίδραση που είχαν αυτές οι αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων. Δεν είναι ένας πολιτικός συγγραφέας, με τη στενή έννοια του όρου, αλλά ένας ανατόμος. Ιατρός ο ίδιος και με ασθενική κράση, δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί ήρωές του βαρύνονται με αρρώστιες του σώματος και της ψυχής. Ακόμη και σε αυτή την κατάσταση, όμως, η τρωθείσα υγεία τους λειτουργεί ως έναυσμα για την ανέλιξη ή το «σβήσιμο» της πλοκής.
Η οικονομία και η εστίαση είναι καίριας στιγμής απόφαση για τα διηγήματα του Τσέχοφ. Μικρά, ως επί το πλείστον, σκιαγραφούν μια ελάχιστη στιγμή – ένα βλέμμα, μια νύξη, μια χειρονομία. Εκκινούν, κατευθείαν, από την κορωνίδα της ιστορίας. Δεν περιττολογούν με περιφερειακές σημάνσεις, αλλά εισχωρούν εξαρχής στο βασικό πυρήνα.
Κάτι, επίσης, αξιοσημείωτο στον Τσέχοφ είναι η χρήση του εξωτερικού κόσμου, του φυσικού στοιχείου, του ουρανού, ακόμη και των μικρότατων φύλλων ενός δέντρου. Όλα λαμβάνουν δραματουργικό χαρακτήρα και εισβάλλουν στη ζωή των ανθρώπων καθοριστικά και όχι τυχαία.
Από τη φόρτιση στο γκροτέσκο και από την κοινωνική κριτική στην πλάγια ματιά της ειρωνείας, ο Τσέχοφ αναδεικνύεται τη μαστορική ικανότητά του να προσδίδει στο ελάχιστο, το βαθμό έντασης ενός κατακλυσμιαίου γεγονότος. Και η ζωή συνεχίζει το έργο της σαν μια τελετουργία δίχως επιτήδευση και κατάπληξη.
Είναι ευχής έργον ότι η παρούσα έκδοση φέρει την άρτια μετάφραση της Σταυρούλας Αργυροπούλου.
Αναμφισβήτητα ο Μάρτιν Χάιντεγγερ ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αλλά και πιο αμφισβητήσιμους σύγχρονους φιλόσοφους κυρίως για τη συμμετοχή του στα εκπαιδευτικά δρώμενα στη ναζιστική Γερμανία και τις ρατσιστικές του απόψεις.
Θεωρείται εκπρόσωπος ενός εκ των σημαντικότερων φιλοσοφικών ρευμάτων της εποχής μας του Υπαρξισμού και για πολλούς ένας κατά κύριο λόγο απροσπέλαστος φιλόσοφος.
Η συγγραφέας Σελίν Μπελόκ έχοντας μελετήσει τον Χάιντεγγερ στο βιβλίο της Να είσαι ο εαυτός σου σύμφωνα με τον Χάιντεγγερ, προσπαθεί να ρίξει λίγο φως στα στοιχειώδη σημεία της φιλοσοφικής του σκέψης και να βοηθήσει τον απλό αναγνώστη να βελτιώσει την καθημερινότητα του μέσω των θεμελιωδών απόψεων του μεγάλου φιλοσόφου.
Πόσο εύκολο είναι όμως να μας βοηθήσει η δυσνόητη φιλοσοφική θεωρία ενός μεγάλου στοχαστή να μας βοηθήσει να βελτιώσουμε τον εαυτό μας στα απλά καθημερινά πράγματα. Η Σελίν Μπελόκ το κατορθώνει αυτό, καθώς με έναν εύστοχο τρόπο φέρνει τη φιλοσοφική θεωρία του Χάιντεγγερ κοντά στις εσωτερικές ανησυχίες και συγκρούσεις του απλού αναγνώστη.
Η αναζήτηση της γαλήνης, η αναζήτηση της αληθινής μας ταυτότητας, οι σχέσεις μας με το χρόνο και τους άλλους, η πλήξη, ο θάνατος και άλλα όχι μόνο απλά καθημερινά αλλά και θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα μπαίνουν στο μικροσκοπία της σκέψης του μεγάλου στοχαστή, ο οποίος με την βοήθεια της συγγραφέως μας δίνει «φιλοσοφικές συμβουλές» για να βουτήξουμε στο άδυτο της ύπαρξής μας και να ξεκινήσουμε ένα ταξίδι εσωτερικής αναζήτησης.
Η καθηγήτρια Έμιλι Ουές χάνει ένα από τα πιο αγαπημένα της πρόσωπα, τον ξάδερφό της, με έναν ασπροσδόκητο και σκληρό τρόπο, καθώς μία ομάδα αγνώστων τον δολοφονούν. Συντετριμμένη από την απώλεια προσπαθεί να βρει τους δολοφόνους χωρίς να γνωρίζει ότι θα μπλεχτεί σε ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο παιχνίδι, το οποίο θα θέσει σε κίνδυνο την ίδια της τη ζωή αλλά και του συζύγου της, καθώς θα αναμιχθούν με τη δράση ενός θρησκευτικού τάγματος.
Με τη βοήθεια του συζύγου της και ενός φίλου του, πράκτορα του FBI θα βρεθούν στην έρημο της Αιγύπτου, αναζητώντας ένα αρχαίο αντικείμενο, το οποίο θεωρείται εξαιρετικά σημαντικό, για ένα τάγμα θρησκευτικών εξτρεμιστών και μπορεί να γίνει όπλο καταστροφής εάν πέσει στα χέρια τους, καθώς σχεδιάζουν τον αφανισμό σχεδόν μίας ολόκληρης πόλης. Στην έρημο της Αιγύπτου, θα αρχίσει μία καταδίωξη από μέλη της οργάνωσης, ενώ ο αγώνας της Έμιλι θα ξεπεράσει πλέον τα προσωπικά κίνητρα και θα γίνει αγώνας για να αποτρέψει τον αφανισμό ενός μεγάλου αριθμού αθώων.
Το μυθιστόρημα του A.M. Ντην Κρυπτόλιθος, από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος περιέχει όλα τα επιτυχημένα συστατικά ενός επιτυχημένου θρίλερ. Θρησκευτικά, μυστικιστικά τάγματα, αρχαία αντικείμενα, αρχαίοι κώδικες, αναφορές στο Μεσαίωνα, δολοφονίες. Και είναι γεγονός ότι η δράση του είναι τόσο έντονη που ο αναγνώστης με δυσκολία θα καταφέρει να το αφήσει πριν την τελευταία σελίδα.
Είναι αλήθεια ότι καμία λογοτεχνική επανάσταση δεν επικράτησε οριστικά και δεν άλλαξε την αφήγηση και τον κόσμο, όπως ονειρεύτηκαν οι δημιουργοί της. Όμως άφησε τα σημάδια της, έριξε τη σκιά της και τροποποίησε τον τρόπο που αφηγούμαστε. Η κάθε ήττα ήταν η επιτυχία της, καθώς οι νέες οπτικές κάθε ρεύματος που οραματίστηκε να γκρεμίσει την παράδοση, ενσωματώθηκαν στην παράδοση και δημιούργησαν κάτι καινούργιο.
Η Άννυ Πρου, γεννημένη ένα χρόνο πριν ο Φώκνερ εκδώσει το θεωρούμενο ως σπουδαιότερο έργο του, την σε ύφος αρχαίας τραγωδίας χαοτική μυθιστορία του «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ», έζησε την άνοδο και τη μυθοποίηση των μοντέρνων στις Η.Π.Α. που επισφραγίστηκε με το νόμπελ στον Φώκνερ το 1949. Η ίδια εξελίχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες συγγραφείς που ακολούθησαν την έξαρση του μοντερνισμού κι ενσωμάτωσαν τις δομικές ελευθεριότητες σε πιο δομημένες και πιο φιλικές προς τον αναγνώστη φόρμες. Με το πρώτο μυθιστόρημά της, το πολύ καλό «Κάρτ Ποστάλ», γίνεται η πρώτη γυναίκα που κερδίζει, τι άλλο, το βραβείο Φώκνερ του 1993. Ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος του έργου της αφιερώθηκε στην διηγηματογραφία.
Οι περισσότεροι αναγνώστες την γνώρισαν μετά την εμπορικά επιτυχημένη ταινία «το μυστικό του Brokeback mountain», το οποίο βασίζεται σε ένα διήγημά της με τίτλο «Brokeback mountain». Όσοι ωστόσο διάβασαν τον διήγημα μετά την ταινία, ανακάλυψαν έκπληκτοι ότι η θέση του διηγήματος ήταν πολύ διαφορετική κι η αντικειμενική πραγματικότητα της ταινίας έδινε τη θέση της σε μια υποκειμενική κι αμφίβολη οπτική του κεντρικού αφηγητή. Επομένως, δεν επρόκειτο για ένα gay διήγημα, αλλά για ένα διήγημα σχετικά με τους μύθους που μόνοι μας δημιουργούμε και μας καταστρέφουν τη ζωή.
Στην τελευταία της συλλογή διηγημάτων, «μια χαρά είναι κι έτσι», η συγγραφέας επαναλαμβάνει τις αφηγηματικές τεχνικές που την έκαναν γνωστή και μάλιστα προσθέτει διηγήματα με πρόδηλη κωμική διάσταση. Ωστόσο φαίνεται κουρασμένη (είναι πια σχεδόν 80 χρονών) και το χιούμορ δεν ταιριάζει πολύ με το στυλ της. Ο Ντουέιν Φόρκ, γραμματέας του διαβόλου, νομίζω ότι θα έπρεπε να λείπει από το βιβλίο κι όμως εμφανίζεται τουλάχιστον δύο φορές. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε κι εδώ εξαιρετικά διηγήματα, ιδιαίτερα εκεί που η συγγραφέας εξερευνά το θέμα που την «καίει», εκείνο του γήρατος και της τρίτης ηλικίας.
Πολλές φορές έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο ένα εικαστικό έργο να εμπνεύσει έναν ποιητή και να γραφτεί ένα πολύ όμορφο ποίημα και το αντίστροφο: Ένα όμορφο ποίημα να εμπνεύσει έναν ζωγράφο, να δημιουργήσει ένα όμορφο εικαστικό έργο. Η παραπάνω παρατήρηση μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ποίηση και η ζωγραφική είναι τέχνες, όπου η μια συμπληρώνει την άλλη.
Είχαμε, λοιπόν, την ευκαιρία να διαβάσουμε, να μελετήσουμε και να θαυμάσουμε το βιβλίο του Γιώργου Δρίζου 17 κολάζ πάνω σε 17 ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη, μια πρόσμιξη ποίησης και ζωγραφικής με την τεχνική του κολάζ. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις ελβετικές εκδόσεις Verlag an der Friedensgasse, σε αποκλειστική διάθεση στην Ελλάδα από το Βιβλιοπωλείο του Βακχικόν.
Από τη μια πλευρά έχουμε τον ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη, όπου είναι ο πιο διαδεδομένος, ο πιο μεταφρασμένος και ο διαχρονικότερος Έλληνας ποιητής. Τα ποιήματά του έχουν εκδοθεί και ξαναεκδοθεί από πολλούς εκδοτικούς οίκους, έχουν κοσμήσει εικαστικά έργα, έχουν μελοποιηθεί, έχουν μεταφραστεί, ενώ αποσπάσματα έχουν χρησιμοποιηθεί σε αμέτρητα δοκίμια και άρθρα. Μέχρι πρόσφατα είδαμε να αναρτώνται στίχοι του Καβάφη στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς εντελώς αποσπασματικοί και δίνοντας άλλο νόημα από αυτό, που έδωσε στην πραγματικότητα ο ποιητής.
Από την άλλη πλευρά έχουμε τον διακεκριμένο ζωγράφο Γιώργο Δρίζο, όπου τα έργα του κοσμούν μεταξύ άλλων την Εθνική Πινακοθήκη, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, υπουργεία, τράπεζες, μουσεία και διάφορες δημοτικές και ιδιωτικές συλλογές. Οι δύο πλευρές συναντιούνται και ως αποτέλεσμα έχουμε το παρόν βιβλίο.
Το πιο βασικό στοιχείο, που παρατηρούμε είναι ότι ο Γιώργος Δρίζος στέκεται με απόλυτο σεβασμό απέναντι στα ποιήματα του Καβάφη. Δεν βάζει τους στίχους μέσα σε έργα ζωγραφικής, ούτε τους παρουσιάζει αποσπασματικά, αλλά παραθέτει ολόκληρο το ποίημα στην μια σελίδα και στην απέναντι το αντίστοιχο κολάζ. Έτσι και το νόημα του ποιήματος δεν αλλοιώνεται και ο αναγνώστης μπορεί να δει τόσο το ποίημα όσο και το κολάζ κοντά-κοντά. Τα ποιήματα, που περιλαμβάνονται είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά, όπως τα: Ιθάκη, περιμένοντας τους βαρβάρους, Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, Τείχη, Θερμοπύλες, Η Πόλις, Κεριά, αλλά και ποιήματα, που είναι προσωπικές επιλογές του Γιώργου Δρίζου, όπου υποθέτουμε ότι τον ενέπνευσαν περισσότερο, όπως τα: Μάρτιαι Ειδοί, και Άγε, ω Βασιλεύ Λακεδαιμονίων.
Όπως παρατηρεί και η κριτικός τέχνης Αθηνά Σχινά στον επίλογο του βιβλίου: «ο Γιώργος Δρίζος επέλεξε να συνομιλήσει με ορισμένα ποιήματα του Κ. Καβάφη, διαμορφώνοντας συνθέσεις, όχι με το πινέλο και τα χρώματα της παλέτας του, αλλά με τα collages του». Το υλικό, που χρησιμοποιήθηκε είναι κατάλληλα κομμένα φωτολιθογραφικά χαρτιά και όταν λέμε κατάλληλα εννοούμε, ότι δεν είναι απλές απεικονήσεις, ούτε πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι, αλλά ότι καταφέρνουν να αποδώσουν το νόημα του ποιήματος, ακόμα και τη λεπτή ειρωνεία ορισμένων ποιημάτων. Με αυτόν τον τρόπο, ο Γιώργος Δρίζος μας δείχνει ότι είναι πολύ καλός γνώστης της αφαιρετικής και θα ξεχωρίσουμε ιδιαίτερα το κολάζ, που βρίσκεται στο ποίημα: Ιθάκη. Το άγαλμα, που πετάει συμβολίζει το αέναο ταξίδι, τα τοπία, που εμφανίζονται συμβολίζουν τις διάφορες περιπέτειες του ταξιδιού, ενώ κάπου στο βάθος η φωτισμένη πόλη συμβολίζει την Ιθάκη, τον τελικό προορισμό.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, σαν επίλογος του βιβλίου υπάρχει μιας εκτενής κριτική της κριτικού και ιστορικού τέχνης Αθηνάς Σχινά, όπου παραπέμπουμε, όποιον θα ήθελε να εντρυφήσει περισσότερο στον εικαστικό χαρακτήρα του έργου, ενώ στο τέλος υπάρχει και ένα σύντομο βιογραφικό του Γιώργου Δρίζου για όποιον δεν γνωρίζει το μέχρι σήμερα πολυσχιδές έργο του.
Κλείνοντας, θα θέλαμε να συγχαρούμε τον Γιώργο Δρίζο για το πολύ σημαντικό αυτό έργο του και να συμπεράνουμε, πως όταν δυο πνευματικοί ογκόλιθοι συναντιούνται, τότε το αποτέλεσμα είναι συναρπαστικό.
Η ποίηση της Ανδρονίκης Δημητριάδου «ξερνάει φωτιές». Στην πρώτη της ποιητική συλλογή Πέτρα και Ευαγγέλιο, η πένα της κάνει βουτιά στον Κάτω Κόσμο για να ανασύρει αλήθειες θαμμένες κάτω από την πέτρα, ψυχές ενός πεπρωμένου που μοιάζει αδιάβλητο στο χρόνο.
Σαν γητεύτρα φιδιών, η ποιήτρια περιελίσσεται ως «οφιούχος ράβδος της μνήμης» στα νερά του Αχέροντα, να μας θυμίσει πως η Ζωή είναι άρρηκτα και συνεπώς μοιραία συνδεδεμένη με τον Θάνατο.
Σε μιαν αταξίδευτη θάλασσα, κάτω από τα δάκρυα του Ήλιου, στον Κρόνιο Λόφο πάνω, η Ανδρονίκη Δημητριάδου μιλάει με τη φωνή της σιγής για την αναζήτηση της Περσεφόνης στο άδυτο του Άδη, για το Λευκό που ενώνεται με το Πορφυρό, για το «αιώνιο, καθαρτήριο πυρ» που λυτρώνει από κάθε πληγή, κάθε θρήνο, κάθε οργισμένη οδύνη για τον χαμό της αλαβάστρινης Κόρης.
Με εβένινο μίτο υφαίνει ουρανό σε ένα «Ουράνιο εκκρεμές», σαν Αδράχνη στην καρδιά ενός πέτρινου λαβύρινθου κτισμένο από γαλάζιο αχάτη, βασάλτη και οψιδιανό. Επικαλείται τις Ερινύες, και στον κάμπο των Ελαιών, «πριν ο αλέκτωρ λαλήσει τρις», αρνείται τον εαυτό της πάνω στον Σταυρό
Κι η Δήμητρα,/πέτρα από αλάτι δακρύων,/απόκριση ακόμα γυρεύει./Μελίσσι η ηχώ της
ρόδινη χάντρα ζυμώνει,/στο δρεπάνι του Άδη κρεμά/και περιμένει.
H Xριστίνα Λιναρδάκη και ο Αντρέας Πιτσιλλίδης μας γνωρίζουν το έργο του Άμαρτζιτ Τσάνταν. Επιλέγουν τα καλύτερα κατά την γνώμη τους ποιήματα από το σύνολο της δουλειάς του, τα μεταφράζουν και τα παρουσιάζουν για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό, με το βιβλίο Φόρεσέ με που κυκλοφορεί από της εκδόσεις Μανδραγόρας.
Στο κατατοπιστικό σημείωμα για τη μετάφραση, η Χριστίνα Λιναρδάκη μας αναλύει το σκεπτικό της έκδοσης του βιβλίου, καθώς επίσης αναφέρεται στη συνεργασία της με τον Αντρέα Πιτσιλλίδη αλλά και στην επικοινωνία της με τον Άμαρτζιτ Τσάνταν.
Ο ποιητής μας γεννήθηκε το 1946 και ζει στο Λονδίνο από το 1980. Έχει εκδώσει στα παντζάμπι επτά ποιητικές συλλογές και τρία βιβλία με δοκίμια. Έχει εκδώσει και δύο ποιητικές συλλογές στα αγγλικά. Έργα του είναι δημοσιευμένα σε περιοδικά σε διάφορες χώρες του κόσμου, έχει λάβει διακρίσεις σε Αγγλία, Ινδία και Η.Π.Α. Ποίημά του έχει χαραχθεί στα παντζάμπι και τα αγγλικά, σε πλάκα γρανίτη ύψους 12 μέτρων και αναρτηθεί σε πλατεία της περιοχής Slough έξω από το Λονδίνο.
Ποιητής που ζει στο σήμερα και διακατέχεται από μια θυμοσοφία, που όμως δεν μας παραπέμπει σε κάτι παλαιομοδίτικο ή ξεπερασμένο. Τα ποιήματά του αποπνέουν μια αλήθεια και χαρακτηρίζονται από αμεσότητα. Η αλήθεια υπάρχει όπως είναι/δεν είναι ούτε καλυμμένη/ούτε γυμνή/η δημιουργία στέκεται μπροστά στον εαυτό της όπως ο εαυτός της. [Γιατί μεταφορές] Η φιλοσοφική τους χροιά είναι εμφανής. Σκέψη και ποίηση. Ποίηση και σκέψη. Παντρεύονται αρμονικά και λειτουργούν, αφού ερεθίζουν την ψυχή του σύγχρονου αναγνώστη.
[...]Το αύριο είναι ό,τι δεν είναι παρόν./Το αύριο είναι ένα όνειρο που θα μοιραστούμε/μέσα σε μια στιγμή./Το αύριο είναι η μέρα που όλα τα ρολόγια θα διαλυθούν/Ό,τι πρόκειται να συμβεί είναι το αύριο./Το αύριο είναι ο θάνατος/Το αύριο είναι η ζωή [Το Αύριο]
Απαλή η υφή των ποιημάτων, ποίηση διαυγής που κοινωνεί τα νοήματά της με τρόπο αβίαστο:
[...]Τα κάδρα είναι παράθυρα/που ανοίγουν προς τα μέσα το τοπίο του νου. [Κάδρα]
[...]Κι όταν ακόμα δεν υπήρχε χαρτί, υπήρχε η ποίηση./Κι όταν ακόμα δεν υπήρχε άνθρωπος, η ποίηση πάλι υπήρχε. [Το χαρτί]
[...]Όλα ζουν και πεθαίνουν/στη μητρική μου γλώσσα. [Μητρική γλώσσα]
[...]Μείνετε εναργείς... πάντα να θυμάστε το Άχρονο. [Μουσείο ρολογιών στο Den Gamle By στο Αarhus της Δανίας]
[...]...αφού όλα υπάρχουν όπως είναι/δεν μπορούν να είναι σαν κάτι άλλο. [Γιατί μεταφορές]
Για "ουσιαστική λιτότητα" της ποίησής του κάνει λόγο και η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ που προλογίζει το βιβλίο. Ακόμα γράφει χαρακτηριστικά: Αυτό που επίσης κατορθώνει ο Άμαρτζιτ Τσάνταν είναι να εκφράζει την πολύπλοκη διανοητική του σκέψη απλά, αρμονικά, με φυσικότητα αναπνοής.
Ποίηση που σε φέρνει σε επαφή με τις εσώτερες πτυχές του εαυτού σου και σε κάνει να αναστοχαστείς την αξία και την αφή των πραγμάτων. Κοιτάς κατάματα το φως χωρίς να τυφλώνεσαι και αναλογίζεσαι την επίδρασή του στην ψυχή σου. Μελετάς τις σκιές και συμφιλιώνεσαι μαζί τους. Κάνεις σπουδή στο εύθραυστο του κόσμου τούτου, ανοίγεσαι, απλώνεσαι, υπάρχεις. Tα όνειρα μαθαίνουν να αντέχουν τα σκιρτήματα της φαντασίας. Τα ποιήματα γίνονται βλέμματα και στόματα που φιλούν τα πράγματα γύρω τους.
Και είναι μαγικό όταν ο ποιητής αναποδογυρίζει το ποίημα. Ή όταν το ξεφλουδίζει σαν πορτοκάλι.
[...]Ο ποιητής ξεφλουδίζει το ποίημα σαν πορτοκάλι./Το μέσα είναι πιο όμορφο/Είναι γλυκό σαν το φιλί του ήλιου./Υπάρχει ένας σπόρος εκεί/του μέλλοντος/του θανάτου/της αμφιβολίας. [Ο Ποιητής]
Αγαπημένε μου ποιητή και φίλε,
ο τίτλος του βιβλίου σου Ο Πειρασμός της Νοσταλγίας με προκαλεί. Ο πειρασμός δείχνει το κέντρισμα μιας επιθυμίας. Η νοσταλγία προϋποθέτει το παρελθόν, και για να υπάρχει ως αντικείμενο νοσταλγίας αυτό το παρελθόν πρέπει να κρύβει, αν όχι ευτυχισμένες, πλούσιες στιγμές. Και πλούτος ζωής είναι ως και οι μεγαλύτερες λύπες, για να μπορούν να υπάρχουν δυνατές χαρές. Το ότι σε κεντρίζει η επιθυμία να γυρίσεις στο παρελθόν υπονοεί τον πλούτο της ζωής σου.
Η μέχρι τώρα ποιητική σου και η ζωή σου έδειξαν πόσο απέχεις από τη μιζέρια και τον αναχρονισμό που εκπέμπουν, δυστυχώς, πολλοί φερόμενοι, ή πραγματικοί, ποιητές μας. Και αυτόν τον αέρα κοσμο-πολιτισμού τον φέρεις πάντοτε με μια χροιά ταπεινότητας, που διδακτικά μας δροσίζει. Αυτά τα στοιχεία σε έκαναν πάντοτε να ξεχωρίζεις. Αυτά είναι και τα κυρίαρχα στοιχεία του νέου σου βιβλίου με τους όμορφους, παιγνιώδεις, στοχαστικούς αφορισμούς.
Μας λες εν είδει προλόγου: “Δεν θέλω να αναλογίζομαι συνεχώς τα περασμένα. Προσπαθώ να στρέφω την προσοχή μου στα όσα συμβαίνουν τώρα. Όμως ύστερα από λίγο αρχίζουν να βυθίζονται κι αυτά στο παρελθόν. Οπότε αισθάνομαι πως καλύτερα να μην τ' αφήσω να χαθούν. Έτσι, προσπαθώ να κρατήσω στην επιφάνεια τα όσα ζήσαμε, τα όσα έζησα, ακόμα ως προχτές. Κι ασήμαντα αν είναι, ρίχνουν κάποιο φως στα σημερινά. Πάντως, όταν τα αφηγούμαι, τα πιο μύχια τα λέω κάπως παραλλαγμένα. Τα πιο επικίνδυνα τα κρατάω για μένα.” Έτσι, μου θυμίζεις τα λόγια σου, όταν σε ρώτησα γιατί τα κρατούσες τόσα χρόνια στα συρτάρια σου και δεν τα δημοσιοποιούσες. Μου είπες: “Μα, δεν τα θεωρούσα άξια να εκδοθούν. Σημειώσεις απλές ήταν, που με την παρότρυνση φίλων, αλλά και της εκδότριάς μου −που τις διάβασαν− αποφάσισα να γίνουν βιβλίο”.
Οι αφορισμοί σου, μικρό μάθημα ζωής. Μας δίνεις ουσιώδη μαθήματα, χωρίς να φαντάζεις δάσκαλος. Αποπνέεις μια ηρεμία που την έχουμε ανάγκη. Βαθυστόχαστα παίζεις, αλαφροΐσκιωτα κλείνεις πονηρά το μάτι, σαρκάζεις και κυρίως αυτοσαρκάζεσαι, και αγκαλιάζεις όλο το φάσμα της ζωής με μέτρο ευαισθησίας και διάχυτης ανθρωπιάς. Μας χαρίζεις αποστάγματα μιας πολύχρονης εμπειρίας και μιλάς για την Ποίηση, την ύπαρξη, τη δημοκρατία, την Αριστερά, τον έρωτα, τον θάνατο, την ιστορία, τη μοναξιά, την αγωνία σου για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Μιλάς για τη ζωή.
Μην ξεχάσεις να συγχαρείς την εκδότριά σου Γιώτα Κριτσέλη, της σχετικώς νεότευκτης Κίχλης, η οποία σε αγκάλιασε με τον σεβασμό που σου αξίζει και μας δίνει μικρούς θησαυρούς.
Χαίρομαι πολλαπλά: Για την απόλαυση της ανάγνωσης που μου χάρισες. Για την αισθητική του απλού καθημερινού λόγου σου. Για την πρόκληση του νου που μου πρόσφερες. Για την ανάγκη ενδοσκόπησης που μου δημιούργησες.
Χαίρομαι που με έκανες να χαίρομαι.
Καλή συνέχεια, Τίτο μας.
Γιώργος Δουατζής
- Το ένδυμα της λογοτεχνίας προσπαθούν πάντα να το φορέσουν η ρητορική, η δημοσιογραφία, η ανθρωπολογία. Σ’ αυτές έχει προστεθεί τελευταία η θεωρία της λογοτεχνίας.
- Από το πολιτικά ορθό εύκολα φτάνουμε στο ηθικά ορθό. Αλλά σ’ αυτό το τελευταίο ποιο είναι το αντίθετο; Το ηθικά πεσμένο ή το ανήθικα όρθιο;
- Το ταξίδι που έχεις να κάνεις για να διασχίσεις μια θάλασσα από ανοησίες είναι τόσο πιο δύσκολο όσο πιο ευλογοφανείς είναι οι ανοησίες. Γίνεται όμως επικίνδυνο όταν οι ανοησίες αυτές αποκτούν πολιτική υπόσταση.
- Η ζωή είναι ισχυρότερη από τα δράματά της. Η λογοτεχνία είναι ισχυρότερη από τις αποτυχίες της.
