Ποια τα όρια της ποίησης; Με ποιο τρόπο η κοινωνική εμπειρία χωρά στο χαοτικό τοπίο του ποιητικού λόγου; Κατά πόσο η ανθρώπινη καθημερινότητα δύναται να συμβολοποιηθεί και να μετατραπεί σε δίαυλο επικοινωνίας, με το αχαρτογράφητο των εννοιών; Φανταστείτε όλα ετούτα τα ερωτήματα να συναντώνται σ’ ένα βιβλίο, με φόντο την εξέδρα. Ο Λέωντας Α. Ναρ, διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του ΑΠΘ, αμφιταλαντευόμενος ανάμεσα στο πάθος του για το ποδόσφαιρο και την ερευνητική ματιά του επιστήμονα, ξεκινά ένα μαγευτικό ταξίδι στην πολύχρωμη λαϊκή παράδοση και στο ζωηρό περιβάλλον του γηπέδου, όπως αυτό υπήρξε από την δεκαετία του ‘80.
Ανθολογώντας περίπου 700 συνθήματα των γηπέδων και μέσα από μια πολύ προσεχτική ανάλυση, ο συγγραφέας μας προτείνει να αντιμετωπίσουμε αυτό το κομμάτι της κουλτούρας σαν ένα ακόμα δομικό στοιχείο του πολιτισμού μας. Κι όντως, με μια πιο αναλυτική ματιά, ετούτα τα ποιητικά πονήματα μοιάζουν με θραύσματα αυτού που ονομάζουμε ποιητική φορμουλαϊκή ποίηση (oral formulaic poetry)- δηλαδή, προφορική αυτοσχέδια (κατά κύριο λόγο) ποίηση. Τούτο, ευθύς, μας παραπέμπει στα δημοτικά τραγούδια (folk songs). Ή έστω, στα vers de societé... τα «ελαφρά» στιχουργήματα.
Το ποδόσφαιρο - όπως και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα- μέσα του κρύβει κάποιο φορτίο κοινωνικής εμπειρίας- ακόμα κι αν δεν αποτελεί μικρογραφία ,καθώς λέγεται, της κοινωνίας- προσφέροντάς μας μιαν εικόνα των κοινωνικών συμφραζομένων αλλά και της ιστορικής συνέχειας της γλώσσας και των συμβόλων. Ακόμα, η αναπόληση των στιγμών οπαδικής αλληλεγγύης ή των στιγμών έξαρσης, ζωηρεύουν την ανάγνωση, προ(σ)καλόντας τον αναγνώστη να ανασύρει από την δική του εμπειρία ανάλογες στιγμές.
Τέλος, η βωμολοχία και το σατυρικό περιεχόμενο των συνθημάτων ,μπορεί να μας βοηθήσει να προβληματιστούμε ως προς τα όρια του χιούμορ και της έκφρασης της οπαδικής αλληλεγγύης, βελτιώνοντας τις συνθήκες στο περιβάλλον αυτό- μιας και τα τελευταία χρόνια μόνο ψυχαγωγία δεν έχει να προσφέρει ,ακόμα και στο μυημένο κοινό. Άλλωστε, η ψυχαγωγία επιτυγχάνεται με την -έστω και αισθητική- αναβάθμιση του ανθρώπου κι όχι με πιθηκίσματα.
Στις μέρες μας, τα φιλοσοφικά δοκίμια, που γράφονται είναι ελάχιστα, θα έλεγε κανείς ότι κοντεύουν να εκλείψουν. Και αυτά τα λίγα, που γράφονται, κατά καιρούς, είναι δυσνόητα.
Φωτεινή εξαίρεση στα παραπάνω αποτελεί το βιβλίο του Θ.Π. Τάσιου Ας αναστοχασθούμε εαυτούς και αλλήλους, που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Πρόκειται για δέκα φιλοσοφικές διαλέξεις, που έγιναν από το συγγραφέα στο Μέγαρο Plus, διασκευασμένα ως φιλοσοφικά δοκίμια, χωρισμένα σε 11 κεφάλαια με αρκετά υποκεφάλαια και ενότητες.
Η πρώτη και ίσως η μεγαλύτερη αρετή του συγκεκριμένου βιβλίου είναι ότι όλα τα δοκίμια είναι γραμμένα σε γλώσσα λιτή και κατανοητή χωρίς λεκτικές ακροβασίες και εξειδικευμένο λεξιλόγιο. Ο συγγραφέας εστιάζει στο να κάνει όσο το δυνατόν κατανοητά τα όσα θέλει να υποστηρίξει, ενώ αρκετές φορές καταφεύγει σε μια γλώσσα πιο λαϊκή. Με αυτό τον τρόπο ο Θ.Π. Τάσιος έρχεται σε άμεση επαφή με τον αναγνώστη, καθιστώντας ευκολοδιάβαστο ένα βιβλίο, που αριθμεί περισσότερες από πεντακόσιες σελίδες.
Διαβάζοντας αυτά τα μεστά νοήματος δοκίμια, ανακαλύπτουμε πως ο Θ.Π. Τάσιος προσπαθεί να είναι όσο μπορεί πιο αντικειμενικός. Αντιμετωπίζει με κριτική σκέψη όλες τις απόψεις περί πολιτικής, τέχνης και θρησκείας χωρίς να παίρνει θέση λογουχάρη υπέρ κάποιου θρησκεύματος ή της αθεΐας. Για τον συγγραφέα ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να πιστεύει, να λέει και να πράττει στα όρια της δημοκρατίας.
Όμως, τι γίνεται, όταν ο άνθρωπος ζει μέσα σε ένα εκμεταλλευτικό σύστημα; Παρά την εμβρίθεια και την εμπεριστατωμένη μελέτη, που βγαίνει από τις σελίδες του βιβλίου, ο Θ.Π. Τάσιος καταλήγει σε αφελή συμπεράσματα σαν τις σχολικές εκθέσεις, όπως ότι ο άνθρωπος θα διακόψει την ακατάσχετη κρεωφαγία, όταν αναλογιστεί τις βλαβερές συνέπειες για την υγεία του ή ότι με μια σωστή παιδεία μπορούμε να φτάσουμε σε μια κοινωνία ολβιότητας. Το αποτέλεσμα είναι τα περισσότερα κεφάλαια του βιβλίου να καταλήγουν σε ένα κήρυγμα αμφιβόλου ηθικής.
Κλείνοντας, οφείλουμε να τονίσουμε ότι παρά τις όποιες διαφωνίες μας, το πόνημα του Θ.Π. Τάσιου Ας αναστοχασθούμε εαυτούς και αλλήλους είναι ένα βιβλίο, που προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και οξύνει την κριτική σκέψη.
Πολυπράγμων ο Χρήστος Ναούμ και ανυπάκουος στο γνωμικό του Χίλωνος του Λακαιδαιμονίου, «Μηδέν άγαν», το οποίο ίσως να το είπε και ο Σόλωνας. Διευθυντής Δερματολογικού τμήματος νοσοκομείου, αρχισυντάκτης επιστημονικού περιοδικού, συντάκτης επιστημονικών άρθρων και συγγραφέας μυθιστορημάτων, επιχειρεί, υπό τον πρόδηλο τίτλο «άσωτοι έρωτες», να συνθέσει ένα πολιτικό – ερωτικό μυθιστόρημα, όπου η ασωτία και η υπερβολή αναδεικνύονται σε κλειδιά του πολιτικού γίγνεσθαι κι επεξηγούν την ανικανότητα αλλά και την αδιαφορία των κρατούντων. Γραμμένο χωρίς λογοτεχνικές εκζητήσεις, χωρίς (έτσι τουλάχιστον δείχνει) ενδελεχή λεκτική επεξεργασία και με ελευθερία στο σχέδιο, το μυθιστόρημα καταφέρνει να ακροβατεί μεταξύ πολλών λογοτεχνικών ειδών χωρίς να ταυτίζεται καταφανώς με κανένα.
Δεν είναι ακριβώς πολιτικό παρ΄ ότι πρωταγωνιστούν πολιτικοί αλλά ούτε και ερωτικό, αν και πολλοί έρωτες και πολλές ερωτικές σκηνές περνούν από τις σελίδες του. Δεν είναι αστυνομικό αν κι έχει αστυνομικά στοιχεία, δεν είναι γυναικείο μυθιστόρημα αν και φλερτάρει με την αισθητική του είδους, δεν είναι βαριά λογοτεχνία αλλά δεν είναι ούτε ελαφριά. Η αφετηρία δείχνει ότι θα αντιμετωπίσουμε ένα πολιτικό – αστυνομικό αφήγημα, καθώς η γυναίκα του υπουργού Βρασίδα Μπουρμά, ο οποίος σε πραγματική ζωή μάλλον δεν θα γινόταν υπουργός εάν δεν άλλαζε το όνομά του, απαγάγεται. Η αστή σύζυγος πρώτα κλωτσά τον κακοποιό και κλέβει το όπλο, έπειτα χάνει το όπλο, έπειτα βιάζεται και τέλος απελευθερώνεται, οπότε το μυστήριο λύεται.
Όμως το μυθιστόρημα δεν τελειώνει έτσι εύκολα, καθώς αποδεικνύεται ότι ο γιός της και κατά συνέπεια γιος υπουργού είναι κρυφός ομοφυλόφιλος ο οποίος παρατά την υπέροχη κοπέλα του για να συνάψει σχέση με έναν… αστυνομικό. Εκεί επάνω μπαίνει και ο δραπέτης εγκληματίας ο οποίος έχει σκοτώσει τον άλλον εγκληματία, τον βιαστή της γυναίκας του υπουργού, ο οποίος βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι ενός τραβεστί, φίλο του γιου του υπουργού και της μητέρας του. Τώρα, εάν θέλετε να μάθετε ποιος πλήρωσε τους εγκληματίες που απήγαγαν την γυναίκα του υπουργού, εάν δεν το έχετε μαντεύσει μέχρι τώρα, μπορείτε να διαβάσετε το βιβλίο.
Η γραφή του Φώτη Καλαμαντή διακρίνεται από ορμή, οργή, ζωντάνια. Με άμεσο λόγο και γλώσσα που ρέει αβίαστα, ο συγγραφέας στήνει μια ατμόσφαιρα νουάρ όπου κυριαρχεί η κραυγή της αγωνίας. Ο Φώτης Καλαμαντής επιλέγει συνειδητά καθημερινά περιστατικά για να μιλήσει για τα πιο ζωτικής σημασίας θέματα: τη ματαίωση, την προσδοκία, τη φθορά, τον έρωτα, τη μοναξιά. Το κοινό νήμα μεταξύ των διηγημάτων δεν είναι άλλο από την υπόγεια υπαρξιακή αγωνία των ηρώων με φόντο τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα και με εστίαση στο εργασιακό πλαίσιο αφενός ως μοχλό αυτοπροσδιορισμού και διαμόρφωσης ηθών, αφετέρου ως αφορμή για την κινητοποίηση αλλαγών.
Η ανατροπή στο τέλος των διηγημάτων, είτε άμεση είτε έμμεση, δημιουργεί ένα αναγνωστικό περιβάλλον όπου η εξέλιξη των χαρακτήρων παρασύρει τον αναγνώστη λειτουργώντας πολλές φορές λυτρωτικά. Το χιούμορ ως την καυστική ειρωνεία που χρησιμοποιεί με επιτυχία ο συγγραφέας, διευκολύνουν την ανάγνωση όχι μόνο ως προς τη διαδικασία αναζήτησης και εύρεσης κοινών αναφορών, αλλά και ως προς την διάρκεια της επίδρασής της. Με ζωντανές περιγραφές και διαλόγους που υλοποιούνται σπαρταρώντας μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, ο Φώτης Καλαμαντής ανατρέχει στον κυνισμό και συχνά στον σαρκασμό για να μιλήσει για τα πιο οδυνηρά θέματα με εντιμότητα και με διεισδυτική ματιά.
Οι εικόνες του συγγραφέα είναι ψηφιδωτά – κοινοί τόποι. Μας αφορούν άμεσα. Όπως και οι σχέσεις εξουσίας που αναπαριστώνται στο βιβλίο. Όπως και η προσέγγιση της αλήθειας μέσα από το αδιέξοδο του αναπόφευκτου ψεύδους, του «ζωτικού ψεύδους». Οι ήρωες του Φώτη Καλαμαντή, πολύ προσεκτικά δομημένοι, μεταμορφώνονται σταδιακά στην πορεία της ανάγνωσης. Είναι δέντρα που ψηλώνουν, ξεχωρίζουν από το δάσος, γίνονται φωλιές οι οποίες εμπεριέχουν συνεκτικά στοιχεία από τον καθένα μας. Είναι ο κάθε ένας από εμάς στο καίριο εκείνο στιγμιότυπο της ζωής που ριζικά μας ξεγυμνώνει μπροστά στο σημείο όπου καιροφυλακτεί η επιστροφή ή η φυγή, η πτώση ή η εξέγερση, η αποδοχή ή η ανατροπή.
Πριν από λίγο καιρό, είχαμε την ευκαιρία να διαβάσουμε το δεύτερο βιβλίο της Αθηνάς-Στυλιανής Μίχου Συνιστώσες ορχήστρας. Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος.
Ξεκινώντας θα λέγαμε ότι μια κύρια αρετή της ποιήτριας είναι η λακωνικότητα του στίχου.
Η Αθηνά-Στυλιανή Μίχου γράφει κυρίως υπερρεαλιστικά με έναν υφέρποντα συμβολισμό. Τα ποιήματά της συλλογής Συνιστώσες ορχήστρας είναι ολιγόστιχα, έχουν, όμως, πολλά να μας πουν και αυτό είναι πολύ σημαντικό για άτομο, που έχει διαλέξει τον δύσκολο δρόμο της ποίησης.
Η ποιητική συλλογή χωρίζεται σε τρία μέρη – ταξίδια, όπως τα ονομάζει η ίδια και πραγματικά, κάθε ποίημα ταξιδεύει τον αναγνώστη. Η υπαρξιακή αγωνία, η απώλεια, το ανεπανόρθωτο, ο έρωτας είναι μερικά από τα στοιχεία, που απασχολούν την ποιήτρια και καταφέρνει να μας τα μεταδώσει με έναν δικό της όμορφο τρόπο. Η ελπίδα της δεν χάνεται ποτέ αφού: Το σώμα συνεχίζει να γεννά, / να γεννιέται…
Όμως, δεν θα γράψουμε πολλά, ούτε θα παραθέσουμε άλλα αποσπάσματα, αλλά θα αφήσουμε τον αναγνώστη να ταξιδέψει ακούγοντας τις υπέροχες νότες, που μας χαρίζει η Αθηνά-Στυλιανή Μίχου με τις Συνιστώσες ορχήστρας της.
Όλοι έχουμε δει γουέστερν. Σ’ αυτά, οι Ινδιάνοι έχουν ένα μακάριο ύφος που δεν διαταράσσεται ούτε στην πιο άγρια μάχη. Φαίνονται πάντα ψύχραιμοι και απαθείς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν παρατηρούν τα πάντα και δεν μετέχουν ενεργά στην ψυχή του κόσμου γύρω τους. Με τέτοιο ύφος, με ύφος Ινδιάνου, ο Κυριάκος Συφιλτζόγλου γράφει τη νέα ποιητική του συλλογή, διατηρώντας αμείωτη τη δυναμική που είχε αναπτύξει στις προηγούμενες δύο. Γράφει σε στιλ που πιστεύω ότι είναι δηλωτικό μιας πολλά υποσχόμενης τάσης στη σύγχρονη ποίηση, καθώς δεν είναι ο μόνος που το υιοθετεί (βλ. Στίγκα, Ζησάκη, Πέτρου), είναι όμως από τους πιο επιτυχημένους: στο έργο του πυκνά νοήματα, απλές καθημερινές λέξεις, ωραίοι μα αναπάντεχοι συνδυασμοί νοημάτων μας ξανασυστήνουν τον κόσμο μέσα από μια διαφορετική οπτική γωνία.
Σημαντικά μειωμένο σε πλήθος ποιημάτων (μόλις 18) συγκριτικά με την αμέσως προηγούμενη συλλογή του Μισές αλήθειε», το Με ύφος Ινδιάνου βασίζεται στον τρόπο που μας έχει δείξει ξανά ο ποιητής, έναν τρόπο ο οποίος παράγει με ασφάλεια αποτελέσματα που ταράζουν και προβληματίζουν τον αναγνώστη: ενώ αφηγείται κάτι, παρεμβάλλει παρενθεντικά άλλες, απροσδόκητες εικόνες ή διαπιστώσεις, δείχνοντας το βάθος της ινδιάνικης και μη σοφίας του. Είναι κάτι που ο Συφιλτζόγλου το κάνει με άνεση, αποδεικνύοντας ότι το απροσδόκητο είναι απόλυτα συνυφασμένο με την πραγματικότητα και γι’ αυτό εντέλει οικείο.
Σε αυτή τη συλλογή, ο Συφιλτζόγλου προβληματίζεται πιο έντονα για το θέμα του θανάτου και του χρόνου απ’ ό,τι στο παρελθόν, της τρωτότητας επομένως που επιβάλλεται από εσωτερικά κατά κύριο λόγο αίτια. Και πιο τρωτός απ’ όλους είναι φυσικά ο ποιητής, μόνο που περιφέροντας τη δική του τρωτότητα έτσι απροσχημάτιστα, μας κάνει να φοβόμαστε κάπως λιγότερο τη δική μας.
Παράλληλα, μας ταξιδεύει σε χώρες του κόσμου ή προσφωνεί ξένα ονόματα. Κι όμως τα όσα περιγράφει θα μπορούσαν να αφορούν εμάς και τα ονόματα που προσφωνεί να ήταν τα δικά μας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μέσα από τα ποιήματά του γινόμαστε πολίτες του κόσμου, αλλά όχι θεωρητικά, με έναν καίριο και ουσιαστικό τρόπο, διαπιστώνοντας ότι τα πάθη του ανθρώπου είναι τα ίδια παντού. Ο πόνος και η αγωνία τελικά είναι απόλυτα μεγέθη. Το ίδιο και η ποίηση.
Η Μαρίκα Συμεωνίδου γεννήθηκε στον Πειραιά το 1972. Είναι πτυχιούχος του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών. Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή Με τα μάτια των άλλων, ενώ ποιήματα της έχουν δημοσιευτεί σε ηλεκτρονικά περιοδικά Θράκα, Λόγων Παίγνια, Βαρελάκι.
Το βιβλίο Ζωή απαρτίζεται από υπαρξιακά και ερωτικά ποιήματα. Το συναίσθημα διαποτίζει το βιβλίο και εκφράζεται μέσα από την απώλεια, τον ανεκπλήρωτο έρωτα, την αγάπη, το θάνατο και τη Ζωή. Ο πεζός και ο ποιητικός λόγος εναλλάσσονται και αλληλοσυμπληρώνονται νοηματικά.
Κάπου είχα διαβάσει -δε θυμάμαι πού- ότι «όταν χάνουμε κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο, μας αναστατώνει η σκέψη του να μην ξαναεπισκεφτεί το όνειρό μας!» «Τα όνειρα συνήθως προδίδουν. Παραπλανούν. Καμιά φορά και σκοτώνουν. Όμως, δε γίνεται να ζεις χωρίς να ονειρεύεσαι. Δεν έχει νόημα. Δεν έχει ουσία. Κοίτα μόνο να έχεις σταμπάρει καλά την έξοδο κινδύνου από τα όνειρά σου. Και ποια είναι η έξοδος κινδύνου; Τίποτα στη ζωή δεν είναι το παν! Έχει και παρακάτω…Προχώρα, λοιπόν, ξεκόλλα! Αυτή είναι η έξοδος κινδύνου.»
Υπάρχει αλήθεια μεγαλύτερη τρομοκρατία από την απώλεια της ζωής, μεταφορικά και κυριολεκτικά; Πιο πολύ από όλα ίσως να τρομάζει ενδεχόμενο να χάσεις αυτό που δεν τόλμησες να διεκδικήσεις, έναν έρωτα, ένα όνειρο. Η συγγραφέας καταπιάνεται με ζητήματα πολυσυζητημένα, ζητήματα βαθειά που αφήνουν χαρακιές. Απώλεια αγαπημένων προσώπων, ανεκπλήρωτοι έρωτες, ανείπωτοι έρωτες, θάνατος σκιαγραφούν το πορτρέτο της Ζωής.
«Σου έχει συμβεί να κάνεις πράγματα που δε θέλεις, σου έχει συμβεί να μην κάνεις πράγματα που θέλεις, έγινες πιόνι και λογικός. Αυτά που φοβόσουν ήρθαν. Κενή αγκαλιά, κενή φιλία, κενή εποχή, κενός ουρανός.»
Το να προσδιορίσει κανείς στις μέρες μας τι είναι καλή ποίηση είναι δύσκολο εγχείρημα. Εκτός κι αν έχει να κάνει με ποιητές σαν τον Θεοχάρη Παπαδόπουλο: τότε όλα γίνονται εύκολα.
Ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος γράφει απλά, πολύ απλά. Το ποιητικό του οπλοστάσιο δεν περιέχει περίπλοκα σχήματα, πυροτεχνήματα και φραστικές ακροβασίες. Ο λόγος του είναι απαλλαγμένος από όλα τούτα τα στοιχεία και γι' αυτό - δεδομένου του αποτελέσματος που καταφέρνει - μαγικός: είναι μεστός, απόλυτα κατανοητός, πλήρης νοήματος, διαφανής και λαμπερός όπως μια ίνα φωτός, από την αρχή μέχρι το τέλος. Οι στίχοι του ξεκινούν από μια απλή ιδέα και φθάνουν στο απρόσμενο ή σε μια διαπίστωση που οδηγεί τον αναγνώστη σε μια καλύτερη κατανόηση του εαυτού του και του κόσμου.
Είναι αρκετές οι φορές που ο ποιητής γίνεται αποφθεγματικός, χωρίς όμως αυτό να γίνεται ποτέ αυτοσκοπός του, χωρίς δηλαδή να τον διακατέχει η αφοριστική διάθεση που διέκρινε παλαιότερους ποιητές. Αντίθετα, διϋλίζει τη σοφία του βίου μέσα από την ποίησή του, εκφράζοντας σε λίγους μόνο στίχους ό,τι κάποιος άλλος θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο δοκίμιο για να αναλύσει.
Καθώς τα ποιήματά του δεν αναπτύσσονται σε μεγάλη έκταση, η επίδρασή τους είναι ακαριαία. Και είναι μια επίδραση που εντείνεται ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι σε πολλά από αυτά ο ποιητής μιλά σε δεύτερο πρόσωπο.
Το ποιητικό υποκείμενο είναι ένας αντιήρωας - καμία σούπερ δύναμη ή ιδιαίτερη ικανότητα δεν του δίνουν πρόσθετη αξία - είναι όμως ένας αντιήρωας που ζει την καθημερινότητα ηρωικά, μέσα από το πρίσμα της ερήμωσης και της μοναξιάς του, που παλεύει να μείνει ελεύθερος και όσο γίνεται ολόκληρος, ενόσω προσπαθεί να κατανοήσει όσα του συμβαίνουν και, εντέλει, το μυστήριο που είναι η ίδια η ζωή.
Ο μικρόκοσμος ενός δωματίου, του αυτοκινήτου του ή μιας οθόνης υπολογιστή, ο εργασιακός χώρος, μια καφετέρια, πράγματα δηλαδή που θα μας φαίνονταν τετριμμένα αν δεν τα μεγέθυνε ο φακός της ματιάς του, είναι στοιχεία που λαμβάνουν μυθώδη σχεδόν διάσταση μέσα στην κατά τα άλλα λιτή και απέριττη πραγματικότητα του ποιητικού σύμπαντος στο οποίο αναπτύσσονται.
Ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος γράφει με αφοπλιστική ειλικρίνεια, την οποία αρθρώνει μέσα από έναν λυγμό: για τη μνήμη που τον πληγώνει, για την αίσθηση ματαιότητας που τον διαπερνά χωρίς οίκτο, για το όνειρο από το οποίο δεν παραιτείται. Εντέλει ο λυγμός του μετουσιώνεται σε μια ποίηση λυτρωτική, τόσο για τον ίδιο όσο και για τον αναγνώστη.
