Top menu

Ξένια Καλαϊτζίδου: "Με εμπνέει η καθημερινή ζωή"

Σειρά: Οι μεταφραστές στο Vakxikon.gr
Αριθμός στη σειρά: 11
solertikalaitzidou.jpg


Συνέντευξη
στην Άτη Σολέρτη

Η Ξένια Καλαϊτζίδου ξεδιπλώνει τις ενδιαφέρουσες απόψεις της γύρω από τη συγγραφή και τη μετάφραση και επικυρώνει την ξεχωριστή υπογραφή που φέρει το έργο της.

Έχετε μεταφράσει: Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, Βελιμίρ Χλέμπνικωφ, Άννα Αχμάτοβα, σύγχρονη ποίηση της Ασίας όπως Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ και άλλους αξιόλογους ποιητές. Με τι κριτήρια επιλέγετε ποιητές προς μετάφραση;

Η ποίηση ως η πιο άμεση, η πιο επικοινωνιακή, η πιο συμπυκνωμένη μορφή λόγου έχει μια δική της επικαιρότητα δίπλα στα γεγονότα των ημερών. Εγώ προσπαθώ να συμβάλω σ’ αυτήν ανάλογα με τις δυνατότητες που μου δίνει η γλώσσα. Έχω επικεντρώσει, για παράδειγμα, στην Αχμάτοβα λόγω της λυρικότητας που έχει και ένα αλλιώτικο, υπαρξιακό βάθος, και της σύνδεσης που κάνει με τους κλασικούς στο σήμερα, ενώ ακριβώς αυτά τα νήματα της ιστορικής συνέχειας απειλούνται να κοπούν εντελώς. Από την άλλη στους Ρώσους πρωτοποριακούς θεωρώ σημαντική την εξέλιξη των κοινωνικών διεργασιών που προβάλλουν και της προοπτικής που ανοίγουν ενώ αυτή η προοπτική μας λείπει τόσο πολύ. Οι Ασιάτες, με τη σειρά τους, μεταφέρουν τη σοφία των αρχαίων και τη φωνή των κατατρεγμένων. Οι λογοτέχνες όλων των ηπείρων και όλων των εποχών κάτι έχουν να μας πουν. Εμείς πρέπει να μάθουμε να ακούμε και να επεξεργαζόμαστε τα λεγόμενά τους για να μπορούμε και οι ίδιοι να παράγουμε λόγο και πνεύμα.

Υπάρχει κάποιο λογοτεχνικό είδος, στο οποίο να έχετε μια ιδιαίτερη προτίμηση ή ενδεχομένως και να έχει ασκήσει επιρροή στη γραφή σας; Γιατί όπως γνωρίζουμε γράφετε κι εσείς. Παραπέμπω και στα blogs που διατηρείτε: http://users.auth.gr/xkalaitz/, http://xkalaitz.blogspot.gr/.

Είναι ξεκάθαρα η ποίηση. Οι Ρομαντικοί, οι Πρωτοποριακοί, οι Φουτουριστές, οι Υπερρεαλιστές, η Χαμένη Γενιά έχουν στοιχεία που για μένα αποτελούν τομές και τα ενσωματώνω στη γραφή μου συνειδητά ή ασυνείδητα. Έχει μεγάλη σημασία το πως ταυτίζονται κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες της εκάστοτε εποχής με το σήμερα και κυρίως το πως ταυτίζεται η ψυχοσύνθεση, η συνείδηση των ανθρώπων.

Η προσωπικότητα ενός συγγραφέα, ο βίος του γενικά, θεωρείτε πως επηρεάζει τη σχέση του με το μεταφραστή του;

Προφανώς. Ο μόνος λόγος να κάθεσαι να μεταφράζεις κάποιον με τον οποίο δεν έχεις την παραμικρή σχέση διαχρονικής επικοινωνίας-κατανόησης είναι το χρήμα. Τους καρπούς ενός τέτοιου θεάρεστου έργου τους καταναλώνουμε κάθε τρεις και λίγο από γνωστούς εκδοτικούς οίκους. Αυτή είναι η φαστφουντοποίηση της λογοτεχνίας: ρίχνουμε την ποιότητα, αυξάνουμε την ποσότητα, σπρώχνουμε στην αγορά, ο κόσμος τρώει και το συνηθίζει χωρίς να αντιληφθεί και πολύ.

Πόσο δύσκολο είναι το έργο ενός μεταφραστή; Πού εντοπίζονται δηλαδή οι δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει;

Οι δυσκολίες εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή της αντίληψης της πραγματικότητας, η απουσία της οποίας μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα κατά τη διάρκεια της μεταφοράς μιας πραγματικότητας (γιατί αυτό είναι επί της ουσίας η μετάφραση). Μια υποκατηγορία των δυσκολιών στην αντίληψη της πραγματικότητας είναι οι δυσκολίες στην αντίληψη-χρήση της γλώσσας του πρωτότυπου. Μία παράκαμψη ή πρόχειρη αντιμετώπιση των τελευταίων μπορεί να γεννήσει τέρατα.


Υπάρχει κάποιο μυστικό για μια καλή μετάφραση;

Αν υπάρχει, εγώ δεν το γνωρίζω. Και αν το γνώριζα δε θα το κρατούσα μυστικό γιατί από καλές μεταφράσεις έχουμε ανάγκη! Νομίζω ότι αυτό που χρειάζεται είναι να εμπλουτίζουμε και να εμβαθύνουμε συνεχώς τις γνώσεις μας γύρω από τις γλώσσες, τη λογοτεχνία και τα κοινωνικοιστορικά της συμφραζόμενα. Και κυρίως να σκεφτόμαστε όταν πάμε να κάνουμε μια μετάφραση όπως και οτιδήποτε άλλο.

Ποιο θεωρείτε πως είναι το μεγαλύτερο δώρο που εισπράττει ένας μεταφραστής μέσα από τη δουλειά του;

Η επικοινωνία μέσα από το χρόνο και η έμπνευση που προσφέρει.

Η μετάφραση επηρεάζει τη συγγραφή;

Ναι. Τα πάντα επηρεάζουν τη συγγραφή, πόσο μάλλον ένα συγγραφικό έργο που μεταφέρεται στο δικό μας γλωσσικό περιβάλλον για να μοιραστεί και να ζήσει μέσα σ’ αυτό.


Τι μπορεί να σας εμπνεύσει και να αποτελέσει κίνητρο για να γράψετε;

Η ζωή. Οι άνθρωποι, οι καταστάσεις, τα γεγονότα, οι αντιδράσεις, οι τρόποι που εκφράζονται τα διάφορα στοιχεία των χαρακτήρων και η συλλογική ψυχολογία, πράγματα που με απασχολούν στην πορεία μου προς το βάθος του τούνελ. Ο Άλλεν Γκίνσμπεργκ έγραψε ότι κάθε μορφή τέχνης είναι αποκλειστικά και μόνο η έκφραση της εξωτερίκευσής μας, και αυτό είναι για μένα μια βασική αρχή. Η έκφραση δεν οριοθετείται ούτε υποτάσσεται.


Κατά την ταπεινή μου γνώμη, μέσω της γραφής σας οι κοινωνικές παρατηρήσεις αποκτούν μια ιδιαίτερη δυναμική. Δίνεται η εντύπωση πως στροβιλίζονται σε επαναστατικό μελάνι και μέσω της διδακτικής γραφής σας καταφέρνει να αποτυπωθεί στις χάρτινες συνειδήσεις του κόσμου. Πώς θα περιγράφατε τη δύναμη που ασκεί στον ψυχισμό σας η παρατήρηση;

Ως θετικού προσήμου, θα έλεγα. Να ξεκαθαρίσουμε καταρχήν τι εστί γραφή. Για διδασκαλία δεν ξέρω αν πρόκειται, είναι όμως σίγουρα στοιχείο της μάθησης η παρατήρηση. Βασική αρχή του Μαγιακόφσκι ήταν να αντιμετωπίζεται η ποίηση ως παραγωγή. Η παρατήρηση λοιπόν σ’ αυτήν τη διαδικασία είναι η διαλογή των πρώτων υλών.

Ασχολείστε και με τη συγγραφή ιστοριών τρόμου. Θα ήθελα να ρωτήσω αρχικά πώς προέκυψε και ποιος είναι ο δικός σας μεγαλύτερος φόβος;

Δε θέλω να σας απογοητεύσω αλλά δεν ασχολούμαι πια. Τα scary-tales ήταν κάποιες ιστορίες που ξεκίνησα στην προσχολική ηλικία όταν έμενα για αρκετές ώρες μόνη στο σπίτι και τις ανέπτυξα λίγο παραπάνω όταν μεταναστεύσαμε στην Ελλάδα, για να ακονίσω το μολύβι μου και τα ελληνικά μου. Όταν πέρασα σε άλλα στάδια, οι σκελετοί από τα σκοτεινά παραμύθια μπήκαν στα ντουλάπια της ιστορίας. Η ύπαρξη του αντικλειδιού από αυτά αν απασχολήσει ποτέ κάποιον, θα είναι οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας, γιατί αυτή είναι η δική τους αρμοδιότητα!

Ποια η σχέση σας με τη μνήμη και τη λήθη;

Ξεχνάω ημερομηνίες και ονόματα. Η μνήμη μου είναι κυρίως το τετράδιό μου και η μνήμη του υπολογιστή μου.

Ποια είναι η μεγαλύτερη αλήθεια που μας λέει η ζωή;

Η ζωή μας λέει γενικώς πάρα πολλά πράγματα και κυρίως το να μάθουμε να υπερασπιζόμαστε τις δικές μας αλήθειες.

Πώς κρίνετε τη σύγχρονη κοινωνική και λογοτεχνική πραγματικότητα;

Ο συναγερμός έχει σημάνει εδώ και καιρό και για τις δύο. Οι αλλαγές δε θα αργήσουν για αντικειμενικούς λόγους αλλά ο καθένας μας θα βρεθεί άμεσα αντιμέτωπος με τις συνέπειες των επιλογών του, όπως στο γνωστό ποίημα του Μπρεχτ, είναι ζήτημα δηλαδή αν θα μείνει κανείς να πει κάτι. Για να σταθώ λίγο περισσότερο στη λογοτεχνία, στην Ελλάδα τουλάχιστον έχουμε αυτόν τον καιρό μια πληθώρα εκδόσεων και εκδηλώσεων αλλά και κάποιον μετρήσιμο πληθυσμό που γράφει, είτε δημοσιεύοντας είτε όχι, με μεγάλη διαφορά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Όλα αυτά συνιστούν μια ποιοτική αλλαγή και μια συνολική τάση υπέρβασης του τραγικού ορίου που θυμίζει κάπως την πολιτιστική ζωή στην περίοδο της Κατοχής. Αυτό που θέλει μια προσοχή είναι το πως μπορεί αυτή η τάση να απελευθερωθεί και να επεκταθεί, να αντικρίσει δηλαδή την ύπαρξή της και να περπατήσει αψηφώντας τους καταναγκασμούς και τα καλούπια, όπως το διατύπωσε ο Αντρέ Μπρετόν και άλλοι.


Ποια είναι τα επόμενά σας σχέδια; Αναμένεται να εκδώσετε κάποιο βιβλίο;

Στους επόμενους μήνες βγαίνει η ποιητική μου συλλογή «Ήρωες άχαρων πόλεων» από τις εκδόσεις ΕΝΕΚΕΝ. Συνεχίζω επίσης μια δουλειά πάνω στις μεταφράσεις που πιθανόν να μετατραπεί σε δίγλωσση έκδοση. Θα συμμετέχω ταυτόχρονα σε ένα καινούριο λογοτεχνικό έντυπο που στήνουμε στη Θεσσαλονίκη.

Τέλος, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω από καρδιάς που με τιμήσατε με αυτή τη διαδικτυακή συνομιλία, να ευχηθώ καλή επιτυχία στο σημαντικό έργο σας και να σας ζητήσω να κάνετε μια ευχή!

Και εγώ ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση, για τη συζήτηση και για την ευχή την οποία σας επιστρέφω. Επίσης εύχομαι σε σας και στους αναγνώστες σας έμπνευση, ενέργεια και να μη χάνετε ποτέ την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις σας, στη δημιουργία, στην ανθρωπιά. Καλή επιτυχία σε όλα!

Ανέκδοτες μεταφράσεις για το Vakxikon.grΆννα Αχμάτοβα

27 Γενάρη 1944

 

Στου Γενάρη την άναστρη νύχτα
Η απίστευτη μοίρα ξενίζει,
Το Λένινγκραντ γύρισε απ΄το θανατερό έρεβος
Και τον εαυτό του χαιρετίζει.

Ανδρεία

Γνωρίζουμε τι είναι πάνω στη ζυγαριά
Και τι συμβαίνει τις μέρες αυτές.
Το ρολόι μας δείχνει ανδρείας στιγμή
Κι η ανδρεία δε θα μας αφήσει.

Δεν είναι φοβερό να πέσεις από σφαίρες νεκρές,
Δεν είναι πικρό να μείνεις χωρίς στέγη,
Μα εμείς θα σε σώσουμε, Ρώσων φωνή,
Μεγάλη μας ρώσικη γλώσσα.

Καθάρια και λέυτερη θα σε μεταφέρουμε,
Στα εγγόνια μας θα σε δώσουμε και από ομηρία θα σε σώσουμε
Στους αιώνες.

Η Άννα Αχμάτοβα (Άννα Αντρέγιεβνα Γκόρενκο, 1889, Οδησσός -1966, Ντομοντέντοβο Μόσχας) είναι μία από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της Αργυρής Εποχής στην ποίηση της Ρωσίας, μία από τους βασικούς εκπροσώπους του ρεύματος των ακμεϊστών, καθώς και πεζογράφος, μεταφράστρια και κριτικός λογοτεχνίας. Η τραγική μοίρα της, οι διώξεις που έχει υποστεί η οικογένειά της από το σταλινικό καθεστώς και τα δεινά της σοβιετικής κοινωνίας, ειδικά των γυναικών, αντικατοπτρίζονται στη συλλογή Ρέκβιεμ που ξεκινά το 1934 και ολοκληρώνεται το 1960. Παραμένει ωστόσο στο πλευρό του λαού της και στο πολιορκημένο από τους Ναζί Λένινγκραντ δουλεύει ακούραστα αποτελώντας πηγή έμπνευσης και ελπίδας για τους κατοίκους. Τα ποιήματα που παραθέτουμε είναι από εκείνη την εποχή.

Kazi Nazrul Islam

 

Αν τύχει μία νύχτα βροχερή

Αν τύχει μία νύχτα βροχερή
Να θυμηθείς εμένα, με θρηνούν
Η καταιγίδα έξω ζοφερή
Και δάκρυα που απ’τα μάτια σου κυλούν.

Το όνομά μου σβήσε απ’ το νου
Σαν όνειρο μιας νύχτας θερινής.
Στεφάνια που σε δέναν προ πολλού
Πέτα στο δρόμο τώρα πια, μη φοβηθείς.

Αέρας θα φυσάει δυνατά
Εκεί βαθιά στο δάσος μακρινό
Και θα σε αγκαλιάζει η μοναξιά
Καθώς κοιτάς απ’το παράθυρο.

Και κούκος θα λαλήσει κάπου εδώ
Μοναχικά, στου δέντρου το κλαδί.
Και στο ποτάμι Τζούμνα, στο γιαλό
Θ’ακούσεις κάποιον σαν να σε καλεί.

Θα είναι μόνο λάμψη αστραπής
Που σε αναζητά, αγαπητή.
Τα μάτια με τα δυό σου χέρια κλείσε,
Τα δάκρυα μην πέσουνε στη γη.

Ο Καζί Ναζρούλ Ισλάμ (1899, Churulia Δυτικής Βεγγάλης-1976, Ντάκκα) είναι ο δεύτερος μετά τον Ταγκόρ σημαντικότερος λογοτέχνης της Βεγγάλης. Φυλακίστηκε δύο φορές από την κατοχική αγγλική κυβέρνηση για τις απόψεις και τη δράση του ενώ το 1920 συμμετείχε στην ίδρυση του πρώτου εργατικού κόμματος στη Βεγγάλη. Λογοτεχνικά επηρεασμένος από τον Ταγκόρ, το ινδικό έπος και τους μεγάλους Πέρσες ποιητές, στο πλούσιο έργο του συνδυάζει την παράδοση με τις επαναστατικές ιδέες. Είναι ο πρώτος που έγραψε γκαζάλ (αραβικό-περσικό ανάλογο της σονάτας) στην μπάνγκλα – βεγγαλική. Έχει δημιουργήσει επίσης ένα ξεχωριστό είδος τραγουδιού (Nazrul Geeti) ένα δείγμα από το οποίο έχουμε παραπάνω.

John Curl



Ηλιοτρόπια

Κινούνταν σιγανά στην αρχή,
σαν φυτά στη μάζωξή μας.
Τα ηλιοτρόπια ξεδιπλώνονται σε σύννεφα από σκώρο.
Παλεύοντας να μεταμορφωθεί,
ο σκώρος παίρνει φωτιά.
Ανοίγοντας διάπλατα όλες τις πόρτες και τα παράθυρα,
ξεριζώνοντας τα επιχειρησιακά προσωπεία,
ανατρέποντας τα ψέματα του κεφαλαίου,
καταργώντας τα παιχνίδια των τραπεζιτών.
Ξαφνικά γίναμε όλοι οραματιστές,
αναγέννηση στις καρδιές και στο νου μας,
ξαναανακαλύπτουμε τον κόσμο μας.

Τι δεν έχει ξαναδεί ποτέ κανείς,
προς ποια κατεύθυνση βρέχει;

O John Curl είναι μέλος της ομάδας Revolutionary Poets Brigade που εμφανίστηκε στην περιοχή του Σαν Φρανσίσκο κατά τη διάρκεια του κινήματος Occupy και αποτελείται από νέους ποιητές των Ηνωμένων Πολιτειών που αποφάσισαν να κάνουν την ποίηση δράση. Τα κείμενά τους μπορείτε να τα βρείτε στο blog τους: http://poetsbrigade.blogspot.gr/.