στον Διονύση ΜαρίνοΟ Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες δεν χρειάζεται συστάσεις. Κατέχει το πρόνομιο (;) της αναγνωρισιμότητας. Οι ιστορίες του, γεμάτες από ζωώδη έρωτα, ρούμι, ανθρώπινες εκκρίσεις, παφλασμό αισθήσεων, διαβάζονται παντού –και στην Ελλάδα- ως δαιμονικά ευαγγέλια ενός μακρινού τόπου, όπως η Κούβα, αλλά πολύ κοντινού λόγω της απόλυτα ανθρώπινης υφής τους. Η άλλη όψη, αυτή του συγγραφέα και του εργαστηρίου του, εκτίθεται στο βιβλίο Διάλογος με τη σκιά μου (εκδόσεις Μεταίχμιο). Ένα υβρίδιο πρωτοπρόσωπης αφήγησης, μυθιστορίας, αυτοβιογραφίας, αλλά και πραγματείας για τη λογοτεχνία των καιρών μας. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Vakxikon.gr, το «κακό» παιδί της λογοτεχνίας των Τροπικών μιλάει για τις αιτίες που τον ώθησαν να γράψει το συγκεκριμένο βιβλίο, για τη σημασία της λογοτεχνίας, τη σχέση αναγνώστη-συγγραφέα και τους Αρχαίους κλασικούς.
Υπάρχει ένας Έλληνας ποιητής, ο Αργύρης Χιόνης, που έγραψε κάποτε: «Ό,τι περιγράφω με περιγράφει». Έχετε νιώσει έτσι γράφοντας για τον Πέδρο Χουάν.
Ναι, αυτή είναι η πρόθεση, να δημιουργείται σύγχυση στον αναγνώστη ώστε να μην ξέρει ποτέ ποιος γράφει πραγματικά, αν είναι ο συγγραφέας ή ο φανταστικός χαρακτήρας. Συνυπάρχουν και οι δύο ταυτόχρονα.
Ακούγεται λίγο καφκικό, αλλά θα μπορούσε κάποια στιγμή ο διαβολάκος Πέδρο Χουάν να χρησιμοποιήσει εσάς ως ήρωα;
Προς το παρόν τον ελέγχω, αλλά διαισθάνομαι ότι ανά πάσα στιγμή θα βρεθεί να έχει εκείνος το πάνω χέρι.
Οι φανατικοί αναγνώστες σας ενδεχόμενα να παραξενευτούν με το συγκεκριμένο βιβλίο. Περιμένουν να καταδυθούν στον ωμό κόσμο των μυθιστορημάτων σας και βρίσκονται μπροστά σε μια ολόκληρη πραγματεία επίσης περί τη λογοτεχνία. Σκεφτήκατε ποτέ τις αντιδράσεις τους;
Το βιβλίο αυτό είναι μια προσπάθεια να βάλω μια τάξη μέσα μου. Το έγραψα τώρα, έχοντας ήδη γράψει πολλά βιβλία, και υποθέτω ότι μπορεί κάποιοι να το θεωρήσουν ενδιαφέρον, όσο ήταν και για μένα η σκέψη και ο στοχασμός επί όλων αυτών.
Τελικά ο συγγραφέας, όσα βιβλία και αν γράψει, είναι σαν να γράφει το ίδιο πράγμα με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά;
Όλοι οι συγγραφείς ξέρουμε ότι ένας συγγραφέας το μόνο που κάνει είναι να γράφει ένα και μόνο βιβλίο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Αυτό είναι ξεκάθαρο για όλους μας. Η ζωή είναι τόσο σύντομη, δεν έχουμε τα περιθώρια να αλλάζουμε τόσο πολύ. Δεν προλαβαίνουμε. Σε μεγάλο βαθμό, έχουμε τις ίδιες εμμονές, τους ίδιους εφιάλτες και τις ίδιες ανησυχίες όλη μας τη ζωή.
Καίτοι αποδομείτε μέσα στο βιβλίο τον χαρακτηρισμό του «Μπουκόφσκι της Καραϊβικής», αυτός ο χαρακτηρισμός σας ακολουθεί. Ο συγγραφέας είναι πάντα στη σκιά κάποιου άλλου; Ακόμα και για εμπορικούς λόγους;
Ναι, είναι πάντα στη σκιά άλλων συγγραφέων, επειδή ο αναγνώστης προϋπάρχει του συγγραφέα. Αλλά εγώ πιστεύω ότι δεν έχω επηρεαστεί από τον Μπουκόφσκι, αλλά από τον Τρούμαν Καπότε, τον Χέμινγουεϊ, τον Ντοστογιέφσκι, τον Τσέχοφ, τα κόμικς που διάβαζα με τη σέσουλα όταν ήμουν πιτσιρικάς, ακόμα ίσως και από την ΙΛΙΑΔΑ, που είναι ένα βιβλίο που ξαναδιαβάζω συνέχεια, αποσπασματικά. Δεν μπορώ πια να τη διαβάσω ολόκληρη, αλλά τα αποσπάσματα με συναρπάζουν. Είναι το θεμελιώδες βιβλίο της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Είναι «σωστό» άραγε ο συγγραφέας να γυμνώνεται μπροστά στον αναγνώστη του; Να του εξηγεί πώς γράφει και γιατί γράφει έτσι; Το έργο από μόνο του δεν φτάνει;
Ο Διάλογος με τη σκιά μου είναι μια απόπειρα να εξηγήσω στον εαυτό μου πολλά πράγματα που αφορούν το επάγγελμα του συγγραφέα και τα οποία δεν κατανοούσα. Όταν αποφάσισα να γράψω, άρχισα να βρίσκω απαντήσεις – στον βαθμό που υπάρχουν απαντήσεις στην τέχνη. Το μεγαλύτερο μέρος παραμένει στο σκοτάδι και στο μυστήριο, αλλά πάντα μπορείς να κατανοήσεις κάποια πράγματα. Στη συνέχεια αποφάσισα να τα μοιραστώ όλα αυτά με τους αναγνώστες.
Συνέχεια από την προηγούμενη ερώτηση: κάθε αναγνώστης φτιάχνει μια ιδεατή εικόνα για τον αγαπημένο του συγγραφέα. Πολλές φορές αυτή δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Σας ενδιαφέρει αν χαλάτε σε κάποιους αυτή την εικόνα;
Ναι, το γνωρίζω ότι υπάρχει αυτή η ιδεατή εικόνα. Γι’ αυτό και δεν είναι καλό να γνωρίζεις προσωπικά τους συγγραφείς. Όπως και να έχει όμως, σε ποιο βαθμό γυμνώνομαι πραγματικά τελείως σε αυτό το βιβλίο; Ίσως το πιο ουσιαστικό να μην αποκαλυφθεί ποτέ. Όλα είναι μια οφθαλμαπάτη. Ένας συγγραφέας είναι ένας μεγάλος απατεώνας, έλεγε ο Ουμπέρτο Έκο, και το προσυπογράφω.
Ποια είναι η σημασία και η χρησιμότητα της λογοτεχνίας σήμερα;
Η ίδια χρησιμότητα που είχε πάντοτε: μας διηγείται καλές ιστορίες που αγνοούμε και που δεν φανταζόμαστε ότι υπάρχουν, οι οποίες εκτυλίσσονται σε τόπους πολύ μακρινούς από εμάς. Αυτό είναι όλο. Δεν μπορεί να ζητήσει κανείς τίποτα περισσότερο από τη λογοτεχνία.
Το βιβλίο όπως το γνωρίζαμε θα επιζήσει τον 21ο αιώνα; Μοιάζει με μελλοντολογική ερώτηση, αλλά έτσι όπως τρέχουν οι εξελίξεις, το μέλλον είναι ήδη εδώ.
Δεν έχω ιδέα. Το ηλεκτρονικό βιβλίο εξελίσσεται ταχύτατα. Πιστεύω ότι η χάρτινη μορφή του βιβλίου δεν έχει πάνω από τριάντα χρόνια ζωής. Τα πενήντα μου φαίνονται υπερβολικά. Αλλά κανείς δεν ξέρει, κανείς δεν το ξέρει. Αβεβαιότητα.
Αν και η λογοτεχνία του Μπαλζάκ και του Ντοστογιέφσκι δεν έχει άμεσες αναφορές στο σημερινό αναγνώστη ολοένα και περισσότεροι γυρνούν σε αυτούς ως καταγωγικές πηγές για να καταλάβουν τι τους συμβαίνει. Κάπως έτσι δεν συμβαίνει και με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς;
Απολύτως. Οι πραγματικοί αναγνώστες εξακολουθούν να διαβάζουν Πλάτωνα, Σοφοκλή κ.λπ. Μόνο που δεν διαβάζονται πλέον με τον σεβασμό και την ευλάβεια που διαβάζονταν τον 19ο αιώνα. Τώρα έχουμε πολύ περισσότερες αναφορές, τον Κομφούκιο, όλη την ανατολική φιλοσοφία, όλο τον βουδισμό κ.λπ. Αλλά πρέπει να συνεχίσουμε να αναζητούμε τη γνώση και την εφευρετικότητα στους κλασικούς Έλληνες συγγραφείς. Είναι απαραίτητοι.
Τίθεται στις μέρες μας ένα ερώτημα: η λογοτεχνία μπορεί να γράψει για πράγματα που συμβαίνουν στον παρόντα ιστορικό χρόνο. Εμείς στην Ελλάδα με την οικονομική κρίση έχουμε κάμποσα μυθιστορήματα που μιλάνε γι’ αυτήν. Είναι λογοτεχνικά «ορθή» αυτή η απόφαση να γράψεις για το σήμερα;
Αυτό έκαναν ανέκαθεν οι συγγραφείς. Σκέφτονται και στοχάζονται μέσα στον χρόνο και τον χώρο όπου τους έλαχε να ζουν και γράφουν γι’ αυτό.
Υπάρχει κάποια λέξη που δεν θα αποχωριζόσασταν ποτέ; Μια λέξη που είναι πάνω σας σαν δέρμα;
Δεν πιστεύω σε τέτοιου είδους «ιερογλυφικά» της γλώσσας.
Ποια είναι η δύναμη του συγγραφέα στις μέρες μας; Μπορεί ένα ποίημα να κινητοποιήσει μάζες; Μπορεί ένας στίχος να σηκώσει θύελλα;
Ποτέ κανένα ποίημα δεν κατάφερε να σηκώσει θύελλα, μπορεί όμως να μας κάνει να σκεφτούμε και να αλλάξουμε την κατεύθυνση των ιδεών μας. Μου συμβαίνει συνέχεια με τους καλούς ποιητές και τα καλά βιβλία.
Τα social media κατακερματίζουν τον συγγραφέα και τον λόγο του ή τον κάνουν περισσότερο προσβάσιμο σε μεγαλύτερο κοινό που υπό άλλες συνθήκες δεν θα τον γνώριζαν;
Δεν έχω παρουσία στα κοινωνικά δίκτυα. Έχω μόνο ένα blog (pedrojuangutierrez.blogspot.com). Μου φτάνει για να εκφράζω κάποιες καθημερινές μου σκέψεις. Αυτό αρκεί.
*Ευχαριστούμε για το συντονισμό της μετάφρασης την Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη.
