Δεν είμαι ούτε ποιητής για να πω, παραμερίζω Μαριάννα για να περάσεις, ούτε νομοθέτης είμαι εις των ιδεών την πόλη για να πολιτογραφήσω ένα νέο πολίτη που μόλις πάτησε το πρώτο σκαλί. Αυτό είναι έργο άλλων, ειδικότερων εμού. Ενας ερασιτέχνης είμαι στο χώρο της ποίησης, ένας εραστής της ποίησης που ενίοτε γοητεύεται από την ομορφιά της και ενθουσιάζεται από τη δύναμή της. Και στην περίπτωση της Μαριάννας βρήκα έναν ενδιαφέροντα ποιητικό στοχασμό για θέματα επίκαιρα και αισιοδοξώ για μια εξέλιξη που θα τη φέρει στην πόλη των ιδεών. Είδα μια ποιήτρια (ας μου επιτρέψετε το χαρακτηρισμό) με ευαισθησία και αισθαντική γραφή παρότι των θετικών επιστημών. Είδα ένα νεανικό ενθουσιασμό να αλλάξουμε τον κόσμο. Και αισιοδοξία τεκμηριωμένη είδα, ότι αυτό μπορεί να γίνει. Με το πάθος που φουντώνει από την αίσθηση της αδικίας, προσπαθεί να συνομιλήσει με τον άνθρωπο, με όλους εμάς, βλέποντας μας σαν φίλους και συναγωνιστές για τον ίδιο σκοπό, να αλλάξουμε τον κόσμο. Είδα μια ποιήτρια, που έχει επιλέξει πλευρά και τρέφεται λίγο από τον Μπρεχτ, λίγο από τον Ρίτσο, λίγο από τον Λειβαδίτη.
Στις δύσκολες στιγμές συναντιόμαστε με την ποίηση. Οι ποιητές ή οι έχοντες τη δυνατότητα να εκφραστούν ποιητικά και εμείς, οι υπόλοιποι, σήμερα περισσότερο από ποτέ, αναζητούμε την ποίηση, η οποία είναι για κάποιους ένα είδος δωρεάν αυτοψυχανάλυσης ή για άλλους είναι ισχυρό μέσο γνώσης, εμψύχωσης κλπ. Μια πελώρια κοινωνική δύναμη. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι πως αντανακλά και αναπαράγει την πραγματικότητα, με έναν εκπληκτικό τρόπο. Με καλλιτεχνικές εικόνες προσιτές στις αισθήσεις των ανθρώπων. Και η ποίηση της Μαριάννας έχει τέτοιες εικόνες.
Πολλές φορές αυτή η συνάντηση είναι επιδερμική και από τη μεριά του φέρελπι ποιητή, περίπου 600-800 βιβλία με ποίηση εκδίδονται κάθε χρόνο, χώρια οι πολλοί διαδικτυακοί χώροι που φιλοξενούν ποίηση, και από τη μεριά του αναγνώστη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ξόδεμα της ποίησης στο fb με τη συνθηματοποίησή της.
Δύσκολες οι μέρες που ζούμε τα τελευταία χρόνια. Ενας τυφώνας έχει χτυπήσει τη ζωή μας, την έχει αλλάξει, έχει αλλάξει τις ισορροπίες της. Αυτή η νέα κατάσταση άλλους, λίγους, τους έκανε ριζοσπαστικότερους και άλλους, πολλούς, συντηρητικότερους. Υπομένουν παθητικά, φοβισμένα, περιμένοντας ένα θάμα από τον Μεσσία πολιτικό. Αυτούς περιγράφει σε αυτούς αναφέρεται η Μαριάννα στα 39 ποιήματά της, γραμμένα τα τελευταία δύο χρόνια.
Απευθύνεται στον αλλοτριωμένο άνθρωπο, τον κομφορμιστή, τον συντηρητικό, τον συμβιβασμένο, σε αυτόν που περπατά σκυφτός και δε θα δει ποτέ τα αστέρια, σε αυτόν που δεν αγωνίστηκε ποτέ του, που προτάσσει τη:
Τη ζωούλα μας, τη δουλίτσα μας, τα παιδάκια μας...
Όλα μικρά!
(…)
οι σκλάβοι που σαν σκλάβοι σκέφτονται,
που σκλάβοι αισθάνονται και σκλάβοι θέλουνε να είναι!
ε αυτούς απευθύνεται και θέλει να τους ξυπνήσει (Χαρακτηριστικά είναι τα ποιήματα «Ηττα», «Αναζήτηση», «Όλα μικρά»). Ξέρει ότι «η Τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, μπορεί όμως να αλλάξει αυτούς που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο…». Και θέλει να τους αφυπνίσει. Να τους αλλάξει.
Γιατί η ποίηση δεν είναι νανούρισμα, η ποίηση είναι σάλπισμα! μας λέει ευθύς εξαρχής η Μαριάννα στην πρώτη της ποιητική προσπάθεια και ένας φίλος συμπλήρωσε η δεν είναι ταξικό νανούρισμα. Η Μαριάννα Γιαννουράκου θέλει την ποίηση εγερτήριο σάλπισμα, ενόψει της αναπόφευκτης σύγκρουσης των δύο κόσμων - τάξεων. Αυτής που παράγει παράγει τον πλούτο και αυτής που τον καρπώνεται. Σε μια σύγκρουση που η ουδετερότητα, η παθητική στάση θα προσμετρήσει προς όφελος του φαινομενικά ισχυρού σήμερα, μα ουσιαστικά χαμένου σε αυτή τη μάχη. Προς όφελος της τάξης των εκμεταλλευτών (των κακών). Αυτό μας περιγράφει στο ποίημα με τίτλο Βαλκυρίες. Χρησιμοποιώντας ένα μύθο των βόρειων λαών. Οι Βαλκυρίες είναι οι θεότητες που υπηρετούν τον εκπρόσωπο των καλών θεών Οντίν. Από τα πεδία των μαχών οι Βαλκυρίες διαλέγουν τους πιο ηρωικούς νεκρούς, γιατί ο Οντίν χρειάζεται πολεμιστές να πολεμήσουν με το μέρος του στην προκαθορισμένη μάχη, στο τέλος του κόσμου που θα διεξαχθεί μεταξύ των θεών που ηγείται ο Οντίν και των κακών τεράτων και γιγάντων των οποίων ηγείται ο Λόκι.
Βαλκυρίες
Οι απεσταλμένες του Οντίν,
ζυγώσανε ξανά,
μας ξεδιαλέγουνε!
Στρατό απ’ το στρατό μας φτιάχνουνε
Κι - αλίμονο! - όποιος να πολεμήσει στον κόσμο τούτο δε θέλει,
Θα πολεμήσει και σ’ αυτόν και στον επόμενο!
Τη μάχη δε γλιτώνει κανείς!
Μονάχα πλευρά επιλέγει.
Κι όποιος διστάζει να επιλέξει,
Με τους ηττημένους θα μείνει!
Ίσως στο ποίημα οι Βαλκυρίες είναι το ποίημα ή η ποίηση που θέλει να μαζέψει στρατιώτες για αυτή τη σύγκρουση.
Ενόψει αυτής της αναπόφευκτης σύγκρουσης και της στράτευσης, θέλει να αφυπνίσει τον από συνήθεια φοβισμένο και συντηρητικό άνθρωπο. Και αν όπως λέει ο Βάρναλης «είναι κανείς συντηρητικός από κοινωνική Συνήθεια, γίνεται επαναστάτης μονάχα από γνώση της πραγματικότητας κι από αντίδραση στη Συνήθεια».
«Συνηθίσαμε τόσο τούτα τα λουριά πάνω μας
που βήμα να κάνουμε δίχως αυτά δεν μπορούμε.
(…)
Φοβούμενοι μην πέσουμε,
μάθαμε να σέρνουμε, γονατιστοί, την ύπαρξή μας»
Και του θυμίζει τη Βαστίλη με το ποίημα «Βαστίλες». Για πρώτη φορά ο λαός στο προσκήνιο. Εμπνεόμενος από ένα όραμα (Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη) δε διστάζει να χύσει το αίμα του για να γκρεμίσει το φρούριο – σύμβολο της μοναρχίας. Η πτώση της Βαστίλης, ένας θρίαμβος των λαϊκών δυνάμεων ενάντια στην τυραννία, επισημοποιεί την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης .
Σήμερα πρέπει να γίνει το Βήμα γα τη δική μας Βαστίλη. Είναι ο καιρός του δρόμου. Δε χρειάζεται μόνο, δεν αρκεί οι εργάτες τη θέληση τους να δηλώνουν, μια επιλογή μόνο έχουν, αυτή της επιβολής της θέλησής τους.
Ούτε τακτικές, ούτε προσμονή θεϊκής λύσης.
Σύγχρονοι Κρόνοι δε θα γίνουμε,
να τρώμε τα παιδιά μας και να τα θυσιάζουμε.
Δεν ήτανε πιστός ο Αβραάμ.
Δειλός ήταν.
Στο δρόμο κρίνεται το δίκαιο του λαού ή όπως λέει η Μαριάννα:
Στο δρόμο οι σημαίες γίνονται ήλιος.
Στο σπίτι, είναι μονάχα πανιά, κουρέλια. Δυο ποιήματα αφιερώνει στην αναγκαιότητα του δρόμου: τα ποιήματα «Δρόμος» και «Βήμα» και στο επίγραμμα με τίτλο «Επίλογος» υπενθυμίζει:
Οι φανέλες,
όταν σημαίες δε γίνονται,
Γίνονται σάβανα.
Ποιος είναι ο κόσμος που την κάνει τη Μαριάννα να αγαναχτεί και να θέλει να τον αλλάξει; Βρήκε ένα σύμβολο για να μας το δώσει, επιτυχημένα. Το Rio. Το Ρίο είναι μια πόλη που κάνει τους ανθρώπους να ονειρεύονται αλλά και πόλη των αντιθέσεων. Η Μαριάννα Βλέπει την πόλη από ψηλά, και δίνει μια εικόνα χαρακτηριστική τούτου του κόσμου. Οι ουρανοξύστες και φαβέλες, η κοσμική ζωή στις παραλίες και η ζωή που κυριολεκτικά και μεταφορικά κολυμπά μέσα στη λάσπη της φαβέλας. Μέσα στα ναρκωτικά και στη θρησκοληψία. Μέσα στην απογοήτευση και στο φόβο. Μέσα στην απελπισία και στην ανηθικότητα. Σήμα κατατεθέν της πόλης το γιγάντιο άγαλμα του Ιησού πάνω από την πόλη:
Και από πάνω από την κόλαση ο Χριστός,
να ευλογεί την κόλαση του ποιμνίου,
τις ύαινες που τον παράδεισο λυμαίνονται.
Είναι αρκετά τα ποιήματα που έχουν είτε ένα εύστοχο σχόλιο, σκέψη είτε επικαιρότητα.
Ένα σχόλιο γα το ρόλο της γνώσης και των επιστημόνων είναι το ποίημα «Διανόηση». Απευθύνεται σε εμάς και στους συναδέλφους της επιστήμονες. Σε εμάς για να μας υπενθυμίσει τη δύναμη της γνώσης. Πως η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού είναι αποτέλεσμα της γνώσης και της μαζικής δράσης.
Τόσες γνώσεις σωρευμένες, η ομορφιά του κόσμου,
τόση δύναμη,
σοφία ετών και ετών,
η δύναμη των ανθρώπων,
που κατήστησε τους θεούς άχρηστους
- ποιός τον χρειάζεται τον πυρφόρο σαν έχει σπίρτα; -
που κάνει τον άνθρωπο ικανό να φτιάχνει μόνος του το δρόμο που
πορεύεται,
Να κάνει μικρά θαύματα, δίχως θυσίες, θυμιάματα και κέρατα...
Και αφού τη γνώση αυτοί που μπορούν και πρέπει δεν μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν μια νέα φυλή γεννήθηκε, των νομάδων επιστημόνων και χαμαιλεόντων που συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός κοινωνικού υποκειμένου, το οποίο δεν είναι απελευθερωτικό και χειραφετικό υποκείμενο για την κοινωνία μας, αλλά, αντιθέτως, αναπαράγει τη στασιμότητά της και την καχεξία της κοινωνίας.
Και κάποιοι πιστεύουνε πως μόνοι τους θα βρουν τη λύση,
σαν άξιοι επιστήμονες που είναι...
πρέπει να καταλάβουν πως
μόλις απομακρύνονται ο ένας από τον άλλον και όλοι από τον κόσμο,
από κινητήρια δύναμη, γίνονται ουραγοί του.
Γίνονται – στην καλύτερη των περιπτώσεων -
ανθρώπινοι φοριαμοί.
Κι έτσι είναι. Η γνώση του επιστημονικού αντικειμένου πρέπει να «δέσει» με τις λαϊκές ανάγκες και ο επιστήμονας να βγει έξω από το εργαστήρι και να «δέσει» με τον κόσμο.
Το ποίημα που μου άρεσε περισσότερο είναι αυτό με τίτλο «Γιατί κάθε που φυσά, στροβιλίζεσαι ψυχή μου…».
Ήταν που φύσαγε τόσο πολύ που νόμιζες
ότι θα φύγει ο κόσμος από τη θέση του.
Φεύγανε φύλλα,
κλαδιά και
ό,τι δεμένο με το αύριο δεν ήταν.
«Ακραία καιρικά φαινόμενα» λένε…
Μα...
είναι μονάχα άνεμος,
αγέρας...
Και ο κόσμος δεν έφυγε από τη θέση του.
Μονάχα μέρη του, θέση άλλαξαν...
Είναι ένα ποίημα που πήρε και κάτι από εμένα για να γεννηθεί. Μου έδωσε αυτό το δικαίωμα η ποιήτρια. Λέει στο πρώτο ποίημα της συλλογής :
Κάθε ποίημα παίρνει κάτι από τον ποιητή και κάτι από τον αναγνώστη
και ύστερα γεννιέται, κι ας έχει υπάρξει πριν,
σαν δώρο!
Διαβάζοντάς το αυτό το ποίημα εμένα ο νους μου έκανε ένα ταξίδι στο πρόσφατο παρελθόν. Τότε που με αφορμή την ανατροπή του υπαρκτού σοσιαλισμού, πολλοί έσπευσαν να μιλήσουν για το τέλος της ιστορίας και των ιδεολογιών. Κι όμως. Πολλοί αναθεώρησαν, πολλά πράγματα άλλαξαν, όμως ούτε το τέλος της ιστορίας ούτε το τέλος των ιδεολογιών επήλθε. Καμιά ιδεολογία δεν πεθαίνει εφόσον υπάρχουν οι αντιθέσεις που την καθιστούν αναγκαία για το αύριο. Και τούτη η ιδεολογία είναι το αύριο αυτού του κόσμου. Άδικα στροβιλίστηκες ψυχή μου.
Βέβαια, η Μαριάννα δεν έχει τα ίδια με εμένα βιώματα και σίγουρα το δικό της ερέθισμα ήταν κάτι άλλο. Ίσως αποτυπώνει την υπερβολή στην εκτίμηση των γεγονότων, που δεν υφίσταται και είναι μόνο υποκειμενική οπτική και η οποία ίσως να οφείλεται σε λάθος εκτίμηση ή στην τάση να μεγαλοποιούμε καταστάσεις. Ακόμα, μοιάζει με την αίσθηση που αποκτάμε όταν βρισκόμαστε στο μάτι του κυκλώνα, και όταν περάσει η αντάρα απλώς συνειδητοποιούμε την έννοια της λέξης προσωρινό.
Ίσως πάλι να συνδέεται με το φόβο ή τη σύγχυση που προκάλεσε η κρίση. Ίσως ότι πολλές φορές μας παρασύρουν τα φαινόμενα και χάνουμε την ουσία.
Όπως και να ‘χει, όσο πιο βαθιές οι ρίζες του πιστεύω μας, τόσο χαμηλότερης έντασης ο στροβιλισμός.
Θα τελειώσω με το πρώτο ποίημα της συλλογής, το «Εξηγώντας το γιατί…» όπου η Μαριάννα μας εξηγεί τι είναι ποίηση. Ποίηση είναι η ομορφιά, ο έρωτας, το συναίσθημα, η αγάπη, η σκέψη όλα αυτά που θρέφουν τον άνθρωπο και τον κάνουν ανθρωπινότερο
η δύναμη που βρίσκεται μέσα μας,
η φωνή εκείνη που μας καλεί να γίνουμε όλα όσα φοβούμαστε πως δεν
είμαστε,
το χέρι που πιάνουμε για βοήθεια όταν νιώθουμε τις δυνάμεις μας να μας
εγκαταλείπουν.
Ξεκίνησα με το τι βλέπω στη Μαριάννα, και θα κλείσω συμπληρώνοντας κάτι ακόμη σε αυτό. Βλέπω έναν νέο άνθρωπο, μια μηχανικό που αργεί στα ραντεβού της γιατί τα βράδια κάνει παρέα με τ’ άστρα. Κι αυτό που βλέπω μου αρέσει, γιατί μου θυμίζει το Μέλιο του Λουντέμη, που μετράει τ’ άστρα. Γιατί βλέπω μια νεαρή, μια νέα επιστημόνισσα, να συνεχίζει να μετρά τα όνειρά της, και αισιοδοξώ ότι θα γίνε και καλή επιστήμονας και καλή ποιήτρια.
Εξομολόγηση
Κάνω παρέα, τις νύχτες, με τ’ αστέρια...
Γι’ αυτό αργώ συχνά στα ραντεβού μας!
Ηρακλής Κακαβάνης
